Project Gutenberg's Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae, by Homer

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever.  You may copy it, give it away or re-use it under the terms of
the Project Gutenberg License included with this eBook or online at
www.gutenberg.org.  If you are not located in the United States, you'll have
to check the laws of the country where you are located before using this ebook.



Title: Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae
       Pars Secunda: Odyssea

Author: Homer

Editor: Ambroise Firmin Didot

Release Date: August 1, 2016 [EBook #52693]

Language: Latin

Character set encoding: UTF-8

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HOMERI CARMINA ET CYCLI ***




Produced by Carolus Raeticus





HOMERI CARMINA

ET CYCLI EPICI RELIQUIÆ.

PARS SECUNDA:

HOMERI
ODYSSEA

PARISIIS,

EDITORE AMBROS. FIRMIN DIDOT,

INSTITUTI REGII FRANCIÆ TYPOGRAPHO.
SUMPTIBUS ET TYPIS.

M DCCC XXXVIII.



Transcriber's Note:

For the creation of this e-book the following texts have been used:

All changes applied by the Transcriber to the Latin text are explained in the footnotes.

The Latin translation presented in this work was transcribed from a Greek/Latin edition. It deliberately tries to stay as close as possible to the Greek original, not only to make the Greek text more accessible, but also for other reasons which are best explained by a review in the French magazine "Le Journal des Savants":

"Les poëmes homériques remontant à une si haute antiquité, et ils ont été si différemment interprétés par les anciens Grecs eux-mêmes, que pour donner une idée de ce monument qui nous retrace une nature et des mœurs si opposées à celles de notre civilisation, il était indispensable de s'astreindre, dans la traduction latine, à la fidélité la plus rigoureuse, et à conserver les plus faibles nuances de construction, de peur de dire autre chose, ou du moins de parler autrement que ne le fait Homère, et de défigurer ansi la marche libre et naïve de son langage. On a donc eu raison de conserver l'ancienne manière de traduire Homère mot pour mot, et même d'étendre l'application de ce système jusqu'aux limites imposées par la langue latine. Avant les travaux de Wolf, de Heyne, de Passow, et surtout de Buttmann, le sens de bien des mots, de bien des phrases, n'avait point été constaté; c'est ce que la nouvelle traduction a dû faire en changeant alors en totalité l'ancienne version, et en offrant ainsi le résumé des travaux les plus récents. Bien des fautes de traduction qui s'étaient transmises en quelque sorte traditionellement, un grand nombre d'incorrections, de négligences, restaient dans l'ancienne version latine, œuvre primitive de Raphael Volaterranus et d'André Divus; elles ont disparu dans la nouvelle et sont remplacées par une explication claire et précise. Toutes les fois que pour faciliter l'intelligence de certains passages difficiles on a dû insérer dans la traduction des mots nécessaires qui ne se trouvaient pas dans l'original, on a pris soin de mettre ces mots en caractères italiques. Partout la diction homérique est conservée scrupuleusement, ainsi que la marche des périodes. C'est ce qui manquait principalement aux anciennes traductions; et cependant c'est de la liaison plus ou moins étroite des membres de chaque phrase que résulte l'appréciation de l'ancienneté relative des différentes parties des poésies homériques."



PRÆFATIO.

Inceptum nostrum, quo primi in Gallia Græcos scriptores in unius corporis æquabilitatem redigere aggressi sumus, commendatione et notis præfationum artibus egere non videtur; sed paucis dicendum est, unde ea quam elegimus edendi ratio pendeat. Dudum ægre tuleramus quod tot scriptorum editiones veteribus inquinatæ vitiis vulgo circumferrentur atque adeo sæpius repeterentur, dum exstarent eorumdem scriptorum emendatæ et a summis criticis antiquo nitori restitutæ: annon oportuit illorum ingeniorum, quæ optimi quique nostratium laudibus et imitatione celebrarunt, opera popularibus nostris exhiberi pura, emendata, quantum fieri potest libera a depravatione barbariæ quam transierant? Hoc igitur primum et præcipue curamus, ut non solum ex optimis quæ exstant editionibus scriptorum quisque exprimatur, sed harum etiam multas criticis celeberrimis tradidimus denuo examinandas et emendandas; præterea, ubicumque res videtur postulare, Regiæ Bibliothecæ manuscriptos imus consultum. Altera cura est, ut ad intelligentiam quoque scriptorum in Collectione nostra præstemus quod prosit unicuique: quum enim adnotatio vel præstantissima ex arbitrio denique pendeat commentatoris, cui plana nonnunquam videbuntur quæ aliis obscura, interpretationes latinas e regione græcorum ponere decrevimus, utpote quæ prorsus omnia reddant, non locos selectos illustrent. Has vero, antequam tradantur typothesis, doctissimi viri severo examini subjectas accurate corrigunt; nonnullorum scriptorum plane novæ parantur. Denique multum augeri putavimus editionum nostrarum utilitatem, si boni rerum nominumque indices adderentur; nam vel ii qui scriptorem aliquem sæpe legerunt, nonnunquam haud satis meminere quo in libro ejus quove versu vel capite narretur res qua opus habent. Ceterum e cura unicuique scriptori impensa referetur in præfationibus.

Homeri, ut nunc res sunt, Wolfiana dari debebat recensio, quam ex Gulielmi Dindorfii editione accurate expressimus. Interpretationes latinæ, bono ut nobis videtur consilio, in hoc antiquissimo poeta verbum verbo reddunt, nisi quod sæpe comtas posteriorum more periodos ingerunt, oppositionibus distinentes, causalibus particulis vincientes, quæ apud illum ingenue et libere procedunt. Præterea ipsis inhærent veteris textus græci vitia, et alia quædam ex vertentium incuria nata, plurima denique in iis vocabulis commissa, quæ recentiorum demum criticorum et interpretum sollertia explicuit. In postremis ita versati sumus, ut, quæ dubitatione carere et firmis niti testimoniis viderentur, ea haud cunctanter repræsentaremus; at ubi dubitationis aliquid superesset, sequeremur potius antiquorum interpretationem eam quæ sententiæ aptissima esset. Hoc autem præsertim enisi sumus ut quam proxime posset latina langua Græcorum vestigia legeremus, quo patris poetarum membra et motus omnes, quantum per latinam vestem licebat, conspiciendi præberentur; sed in tali incepto non potuit impediri, quin nonnulla quæ rarissime sibi indulserunt Latini, hæc translatio offerat frequentissime; nonnulla etiam quæ argenteam ætatem egrediuntur, recipi necesse erat: a barbaris tamen verbis et locutionibus sedulo cavimus. Ita, veteribus licet superstructa, hæc interpretatio pro nova esse possit.

[...]

Reliquum est, ut Tu, benevole Lector, operam huic volumini impensam æquo animo boni consulas. Vale nobisque fave.

Parisiis, idibus Octobribus MDCCCXXXVII.




Table of Contents.[TR1]

[TR1] Alexander Pope's translation has no title for the argument to the 6th, 8th, 17th, 20th, 23rd, and 24th Book. Therefore one was supplied by the Transcriber.




Odysseæ I.—Deorum concilium. Minerva adhortatur Telemachum.

ARGUMENT: MINERVA'S DESCENT TO ITHACA.

The poem opens within forty eight days of the arrival of Ulysses in his dominions. He had now remained seven years in the Island of Calypso, when the gods assembled in council, proposed the method of his departure from thence and his return to his native country. For this purpose it is concluded to send Mercury to Calypso, and Pallas immediately descends to Ithaca. She holds a conference with Telemachus, in the shape of Mantes, king of Taphians; in which she advises him to take a journey in quest of his father Ulysses, to Pylos and Sparta, where Nestor and Menelaus yet reigned; then, after having visibly displayed her divinity, disappears. The suitors of Penelope make great entertainments, and riot in her palace till night. Phemius sings to them the return of the Grecians, till Penelope puts a stop to the song. Some words arise between the suitors and Telemachus, who summons the council to meet the day following.

TEXT:

1

Virum dic mihi, Musa, versutum, qui valde multum

erravit, postquam Trojæ sacram urbem evertit;

multorumque hominum vidit urbes, et mores cognovit:

plurimos autem ille in mari passus-est dolores suo in animo,

5

quærens-servare suamque animam et reditum sociorum.

Sed neque sic socios servavit, cupiens licet;

sua enim ipsorum insipientia perierunt;

stulti, qui boves Hyperionis filii, Solis,

comederunt: sed hic iis abstulit reditus diem.

10

Ex-his partim certe, dea, filia Jovis, dic et nobis.

Tum alii quidem omnes, quotquot effugerant gravem perniciem,

domi erant, belloque elapsi atque mari;

hunc vero solum, reditus indigentem atque uxoris,

Nympha veneranda detinebat Calypso, divina inter-deas,

15

in specubus cavis, cupiens sibi maritum esse.

Sed quando jam tempus venit, circumvolventibus annis,

quo ei destinarunt dii domum redire

in Ithacam: ne tum quidem elapsus-erat ærumnis,

vel domi apud suos amicos. Dii autem miserebantur omnes,

20

præter Neptunum: is vero indesinenter irascebatur

divino Ulyssi, antequam is suam in-terram pervenisset.

Sed ille quidem Æthiopas adierat longe semotos,

(Æthiopas, qui bifariam divisi-sunt, ultimi hominum,

alii quidem ad-occidentem solem, alii vero ad-orientem)

25

accepturus taurorumque et agnorum hecatombam.

Ibi ille delectabatur convivio assidens: at dii ceteri jam

Jovis in ædibus Olympii frequentes erant.

His autem sermones orsus-est pater hominumque deûmque;

recordabatur enim in animo eximii Ægisthi,

30

quem Agamemnonides inclytus occiderat Orestes:

hujus ille recordatus, verba inter-immortales fecit:

Dii boni! quantum scilicet deos mortales culpant!

Ex nobis enim ajunt mala esse; ii vero etiam ipsi

sua stultitia præter-fatum calamitates patiuntur.

35

Quemadmodum et nunc Ægisthus præter-fatum Atridæ

duxit uxorem sponsam, ipsumque occidit reversum

sciens grave exitium ipsi imminens: quoniam ei prædiximus nos,

Mercurio misso, speculatore Argicida:

ut-neque ipsum occideret, neque ambiret ejus uxorem:

40

ex Oreste enim ultio erit Atridæ,

postquam pubueritque et suam desiderarit ditionem.

Sic dixerat Mercurius; sed non menti Ægisthi

persuasit bona consulens: nunc vero cumulate omnia luit.

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

45

o pater noster, Saturnie, summe regnantum,

etiam valde ille quidem merita jacet morte:

sic pereat et alius, quicunque talia fecerit!

Verum mihi de Ulysse prudenti cruciatur cor,

infelice; qui jam diu procul-ab amicis calamitates patitur

50

insula in circumflua, ubi et umbilicus (medium) est maris:

insula est silvosa; dea vero in ea domos habitat,

Atlantis filia perniciosa-cogitantis, qui maris

omnes fundos novit, sustinetque columnas ipse

longas, quæ terramque et cœlum distinent.

55

Hujus filia infortunatum lugentem detinet,

semperque mollibus et blandis sermonibus

demulcet, ut Ithacæ obliviscatur; verum Ulysses,

cupiens vel fumum exsilientem videre

suæ terræ, mori desiderat. Neque tibi tandem

60

commovetur carum cor, Olympie. Nonne tibi Ulysses

Argivorum apud naves gratificabatur sacra faciendo

Troja in lata? quid illi tantum irasceris, Jupiter?

Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:

filia mea, quale tibi verbum exciditi septo dentium!

65

Quomodo subinde Ulyssis ego divini obliviscerer?

qui mente quidem superat mortales, abunde vero sacra diis

immortalibus dedit, qui cœlum latum tenent?

verum Neptunus terram-continens ei assiduo semper

ob-Cyclopem irascitur, quem oculo privavit,

70

parem-deo Polyphemum, cujus robur est maximum

inter-omnes Cyclopas: Thoosa vero eum peperit nympha,

Phorcynis filia, maris infructuosi principis,

in specubus cavis Neptuno mixta.

Ex eo nempe Ulyssem Neptunus terræ-concussor

75

non occidit, sed errabundum-arcet a patria terra.

Verum agite, nos ipsi dispiciamus omnes

de-reditu ejus, ut revertatur; Neptunus autem remittat

suam iram: neque enim quicquam poterit contra omnes

immortales deos, iis invitis contendere solus.

80

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

o pater noster, Saturnie, supreme regnantum,

si quidem nunc hoc gratum est beatis diis,

redire Ulyssem prudentem suam domum,

Mercurium quidem inde, internuntium Argicidam,

85

insulam in Ogygiam jubeamus-ire, ut celerrime

Nymphæ pulcris-comis edicat certam nostram sententiam,

reditum Ulyssis audentis-animi, uti redeat.

Atque ego in-Ithacam profiscar, ut ei filium

magis excitem, et huic robur in mente ponam,

90

ut-in concionem vocatis capite-comantibus Achivis,

cunctis procis interdicat, qui ei semper

pecora plurima mactant et pedes-trahentes camuros boves.

Mittam autem eum in Spartam et in Pylum arenosam,

reditum sciscitaturum patris dilecti, sicubi audierit,

95

atque ut ipsum gloria proba inter homines habeat.

Sic fata, pedibus subligavit pulcra talaria,

immortalia, aurea, quæ ipsam ferebant tam super mare,

quam super immensam terram, simul-cum flatibus venti.

Sumsit et validam hastam, præfixam acuto ære,

100

gravem, magnam, solidam, qua domat acies virorum

heroum, quibus quidem irascitur forti-patre-nata.

Descendit autem ab Olympi verticibus concita:

stetitque Ithacæ in populo ad vestibulum Ulyssis,

limine in aulæ; manu vero tenebat æream hastam,

105

similis hospiti, Taphiorum ductori, Mentæ.

Invenitque inde procos superbos: hi quidem tum

talis ante januam animum oblectabant,

sedentes in pellibus boum, quos occiderant ipsi.

Præcones vero ipsis et seduli famuli,

110

alii quidem vinum miscebant in crateribus et aquam,

alii autem spongiis multiforis mensas

abstergebant, et apponebant, et carnes multas distribuebant.

Hanc vero longe primus vidit Telemachus deo-similis;

sedebant enim inter procos, caro mœstus corde,

115

cernens patrem strenuum in mente, si alicunde veniens

procorum quidem dispersionem per ædes faceret,

honorem autem ipse haberet, et bonis suis imperaret.

Hæc cogitans, procis assidens, aspexit Minervam;

ivitque recta ad-vestibulum; indignabatur vero in animo,

120

hospitem diu ad-januam stare: prope autem stans,

manum prehendit dextram, et accepit æream hastam,

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

Salve hospes; a nobis amice-excipieris: ac deinde

cœna refectus loqueris, quid tibi opus-sit.

125

Sic fatus præibat, sequebaturque Pallas Minerva.

Illi vero quum jam intra domum essent excelsam,

hastam quidem Telemachus statuit ferens ad columnam longam,

intra armarium bene-politum; ubi quidem aliæ

hastæ Ulyssis audentis-animi stabant multæ;

130

ipsam vero ad sellam ducens sedere-fecit, stragulo substrato,

pulcro, artificioso: sub pedibusque scabellum erat.

Juxta autem ipse sibi sedile posuit varium, seorsum ab-aliis

procis; ne hospitem, offensum tumultu,

convivii tæderet, cum-insolentibus congressum,

135

atque ut ipsum de patre absente interrogaret.

Aquam vero ancilla ex gutturnio profundebat ferens,

pulcro, aureo, super argenteum lebetem,

ad-lavandum; juxtaque politam stravit mensam.

Panem vero veneranda proma apposuit ferens,

140

fercula multa apponens, largiens de-præsentibus (repositis);

[coquus autem carnium lances apposuit elevatas

omnigenarum, atque ipsis apponebat aurea pocula:]

præco vero eos sedulo obibat vinum-infundens.

Ingressi-sunt autem proci superbi; qui quidem deinde

145

ordine sedebant per sedilia sellasque.

His vero præcones quidem aquam in manus fuderunt;

panemque ancillæ accumulabant in canistris:

juvenes autem crateras coronarunt potu.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

150

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant

proci, ipsis quidem in mente alia curæ-erant,

cantus saltatioque: hæc enim sunt ornamenta convivii.

Præco autem in manibus citharam perpulcram posuit

Phemio, qui canebat inter procos necessitate:

155

atque is citharam-pulsans orsus-est pulcre canere.

Verum Telemachus allocutus-est cæsiis-oculis Minervam

prope admoto capite, ut ne audirent ceteri:

Hospes care, num etiam mihi irasceris, ob id quod dixero?

his quidem hæc curæ-sunt, cithara et cantus,

160

facile: quoniam alienum cibum impune absumunt,

viri, cujus jam alicubi alba ossa putrescunt imbre,

vel jacentia in continenti, vel illa in mari fluctus volvit.

Si illum utique in-Ithacam viderint reversum,

omnes optarint celeriores pedibus esse,

165

quam ditiores auroque vestibusque.

Nunc vero ille sic periit malo fato, neque ulla nobis

recreatio est, etiamsi quis terrestrium hominum

dicat rediturum-esse; ejus vero periit reditus dies.

Sed age, mihi hoc dic et vere enarra:

170

quis et unde es hominum? ubi tibi urbs, ac parentes?

quali autem in navi advenisti? quo-pacto te nautæ

duxerunt in Ithacam? quosnam se esse prædicant?

neutiquam enim te pedibus existimo huv venisse.

Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam:

175

utrum recens adveneris, an etiam paternus sis

hospes? quoniam multi adibant viri nostram domum

alii; quippe etiam ille adire-solitus erat homines.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

enimvero ego tibi hæc valde accurate narrabo.

180

Menten Anchiali bellicosi me-profiteor esse

filium, ceterum Taphiis navigandi-studiosis impero.

Nunc vero huc cum navi deveni atque sociis,

navigans super nigrum pontum ad alienæ-linguæ homines,

in Temesen ad-quærendum æs: fero autem splendidum ferrum.

185

Navis vero mihi illic stat ad agrum, seorsum ab-urbe,

in portu Rhetro, sub Nei silvoso.

Hospites autem invicem paternos nos-ferimus esse

ab initio, siquidem senem interroges congressus

Lærten heroem; quem non-amplius aiunt in-urbem

190

venire, sed seorsum in agro dolores pati,

vetula cum ancilla, quæ illi cibumque potumque

apponit, quoties ipsi defatigatio membra invaserit,

reptanti per fertile-solum areæ vitibus-consitæ.

Nunc autem veni; jam enim ipsum ajebant apud-suos esse

195

tuum patrem: verum hunc dii fallunt de-via.

Nondum enim mortuus-est in terra divinus Ulysses;

sed adhuc alicubi vivus detinetur in-lato ponto,

insula in circumflua; sævi autem ipsum viri tenent,

feri, qui alicubi illum detinent invitum.

200

Sed nunc tibi ego vaticinabor, quemadmodum animo meo

immortales injiciunt et quemadmodum perfectum-iri puto,

neutiquam vates licet-sim, neque auguriorum clare sciens:

nequaquam adhuc diu cara a patria terra

aberit, ne si ferrea quidem vincula eum detinerent;

205

excogitabit nempe, quomodo redeat, quia sollertissimus est.

Sed age mihi hoc dic, et vere enarrato,

num vere ex ipso tantus filius sis Ulysse.

Vehementer enim capiteque et oculis pulcris similis-es

illi: quippe frequenter ita nos-invisebamus invicem,

210

antequam ille in-Trojam ascendisset; quo utique alii

Argivorum principes ierunt cavis in navibus:

ex hoc neque Ulyssem ego vidi, nec me ille.

Hanc autem rursus Telemachus prudens allocutus-est:

enimvero ego tibi, hospes, valde vere enarrabo.

215

Mater quidem me ait ejus esse, at ego

nescio; nondum enim quisquam suum parentem ipse cognovit.[TR1]

Utinam sane ego felicis potius alicujus essem filius

viri, quem in bonis uis senectus deprehendisset:

nunc vero, qui infelicissimus est mortalium hominum,

220

ex hoc me dicunt natum-esse: quoniam tu me hoc interrogas.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

non sane tibi genus dii ignobile in-posterum

dederunt, quum te talem peperit Penelope.

Sed age mihi hoc dic et vere enarrato:

225

quodnam epulum, quæve turba hæc est? quid vero te opus tenet?

convivium, an nuptiæ? quoniam haud symbola hæc sunt.

Ita mihi superbientes contumeliose videntur

convivari per domum: indignaretur vir

hæc turpia multa videns, quicunque cordatus intervenisset.

230

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

hospes: quandoquidem me hæc interrogas ac percontaris:

debebat quidem aliquando domus hæc locuples et integra

esse, quamdiu adhuc ille vir in-populo suo erat:

nunc vero aliter statuerunt dii mala meditantes,

235

qui illum quidem ignarum reddiderunt supra omnes

homines. Nam ne ob mortuum quidem sic lugerem,

si inter suos socios interfectus-fuisset Trojanorum in populo;

aut amicorum in manibus, postquam bellum confecisset:

tunc ei tumulum quidem fecissent universi-Achivi,

240

atque etiam suo filio magnam gloriam parasset in-posterum.

Nunc vero ipsum inglorie Harpyiæ abripuerunt:

periit nulli-visus, nulli-auditus, mihi vero dolores fletusque

reliquit; neque amplius illum lugens defleo

solum, quoniam mihi alias dii malas curas struxerunt.

245

Quotquot enim insulis dominantur optimates,

Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,

et quotquot per asperam Ithacam imperant,

tot matrem meam ambiunt, destruuntque domum.

Hæc autem neque abnuit odiosas nuptias, nec finem

250

facere potest: hi vero dilapidant epulantes

domum meam; brevi certe me male-perdent et ipsum.

Hunc autem commiserata alloquebatur Pallas Minerva:

dii boni! profecto multum absentis Ulyssis

indiges, qui procis impudentibus manus injiciat.

255

Si enim nunc veniens, domus in primis foribus

staret, habens galeam et scutum et duo hastilia,

talis, qualem ipsum ego primum vidi,

domo in nostra bibentemque seque-oblectantem,

ex Ephyra reversum ab Ilo Mermerida:

260

profectus-erat enim et illuc celeri in navi Ulysses,

venenum mortiferum quærens, ut ipsi esset

ad-sagittas unguendas æratas: sed ille quidem non ei

dedit, quoniam deos verebatur sempiternos:

at pater illi dedit meus; amabat enim eum vehementer:

265

talis inter precos si versaretur Ulysses,

omnes et brevis-fati fierent et amaris-nuptiis.

Verum enimvero hæc deorum in genibus posita-sunt,

utrum reversus eos ulciscatur, an etiam non,

suis in ædibus: te vero considerare jubeo,

270

quomodo procos expellas ex ædibus.

Verum age nunc attende et meam adverte orationem:

cras in concionem ubi-vocaveris heroas Achivos,

orationem edissere omnibus; dii vero testes adsint.

Procos quidem ad sua quemque discedere jube;

275

matrem autem, si ei animus appetit nubere,

ea redeat in domum patris divitiis-præpotentis:

illi vero nuptias conficient et apparabunt dotem

amplam admodum, quantam par-est caram filiam comitari.

Tibi autem ipsi prudenter consulam, siquidem parueris:

280

nave instructa remigibus viginti, quæ sit optima,

proficiscere sciscitaturus de-patre diu absente:

si quis tibi dicat mortalium, aut rumorem audiveris

ex Jove, qui potissimum fert famam hominibus.

Primum quidem in Pylum abi, et interroga Nestorem divinum;

285

illinc autem Spartam ad flavum Menelaum:

hic enim novissimus venit Achivorum ære-loricatorum.

Si quidem patris vitam et reditum audieris,

tum sane, vexatus licet, adhuc perduraveris annum;

sin vero mortuum audieris, neque amplius superstitem,

290

reversus jam deinde caram in patriam terram,

tumulum illi aggere et parentalia perfice

magna valde, qualia decet; et viro matrem dato.

Atque ubi jam hæc finieris et perfeceris,

considera deinde in mente et in animo,

295

quo-pacto procos in ædibus tuis

interficias, sive dolo, sive palam: neutiquam te decet

puerilia consectari, quoniam non-amplius ea-ætate es.

An non audis qualem gloriam consecutus-est divinus Orestes

omnes apud homines, postquam interfecit patris-occisorem,

300

Ægisthum dolosum, qui illi patrem inclytum interemerat?

et tu, amice (admodum enim te video pulcrumque magnumque),

strenuus esto; ut aliquis te etiam posterorum laudet.

At ego ad navem celerem descendam jam,

atque ad socios, qui me fortasse perægre-ferunt exspectantes:

305

tibi vero ipsi istud curæ-sit, et meos observa sermones.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

hospes, profecto quidem hæc amico animo dicis,

sicut pater suo filio; et nunquam obliviscar eorum.

Sed age nunc mane, accelerans licet iter,

310

ut lotusque oblectatusque caro corde

donum habens ad navem eas, gaudens in animo,

pretiosum, valde-pulcrum, quod tibi munus-reponendum erit

ex me, qualia amici hospites hospitibus dant.

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

315

ne me amplius nunc detine, cupidum quidem itineris.

Donum vero, quodcunque te mihi dare tuum cor jubet,

rursus redeunti da, domum ferendum,

etiam valde pulcrum eligens: tibi vero dignum erit retributione.

Sic quidem locuta abiit cæsiis-oculis Minerva:

320

avis autem ut Anopæa avolavit; huic vero in animo

indidit robur et audaciam, recordarique eum fecit patris

magis adhuc quam antea. Hic autem, mente sua considerans,

obstupuit in animo; suspicatus-est enim deum esse.

Continuo vero procos adibat deo-similis vir.

325

Illis autem cantor cantabat inclytus: ipsi vero tacite

sedebant audientes; ille autem Achivorum reditum canebat

gravem, quem ex Troja iis decreverat Pallas Minerva.

Hujus autem e-superiore-parte-domus animo advertit divinum cantum

filia Icarii, prudens Penelope:

330

scalamque altam descendit suæ domus,

non sola, simul eam et ancillæ duæ sequebantur.

Hæc vero quando jam ad-procos pervenerat, divina inter mulieres

stetit juxta postem domus affabre structæ,

Genis prætendens tenuia capitis-redimicula:

335

ancilla vero ei proba utrinque astabat.

Lacrimans autem deinde alloquebatur divinum cantorem:

Phemie, multa enim alia mortalium oblectamenta nosti,

gesta hominumque deorumque, quæ celebrant cantores:

horum unum ipsis cane assidens; illi autem silentio

340

vinum bibant: ab-hoc vero desine cantu

tristi, qui mihi perpetuo in pectoribus carum cor

affligit; quippe me inprimis invasit luctus immensus.

Tale enim caput desidero, memor semper

viri, cujus gloria lata est per Helladem et medium Argos.

345

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

mater mea, quid igitur moleste-fers, jucundum cantorem

oblectare, utcunque illi mens impellitur? non sane cantores

in-causa sunt, sed fere Jupiter in causa est, qui dat

dona viris ingeniosis ita, ut vult, unicuique.

350

Huic vero non reprehensio est Danaorum malam sortem canere:

eum enim cantum magis celebrant homines,

quicunque auditoribus novissimus adsit.

Tibi vero sustineat cor et animus audire;

non enim Ulysses solus perdidit reditus diem

355

in Troja: multi vero et alii viri perierunt.

Sed in thalamum profecta, tua ipsius opera administra,

telamque et colum, et ancillis impera

opus suum ut-obeant: sermo vero viris curæ-erit

omnibus, maxime vero mihi; hujus (mei) enim imperium est in-domo.

360

Illa quidem attonita, rursus in-thalamum ivit;

filii enim dictum prudens posuit-in animo.

Ad superiorem autem domum ubi-ascenderat cum ancillis mulieribus,

flebat deinde Ulyssem, carum maritum, donec ipsi somnum

dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

365

Proci vero tumultuabantur per ædes umbrosas;

omnes autem optabant juxta eam in lectis recumbere.

Illis vero Telemachus prudens incepit sermonem:[TR2]

Matris meæ proci, superba contumelia instructi,

nunc quidem convivantes delectemur, neque clamor

370

adsit: nam hoc honestum est, audire cantorem

talem, qualis hic est, diis assimilis voce.

Mane vero in-concionem consideamus euntes

omnes: ut vobis sermonem audenter renuntiem,

exire ex-ædibus; alias vero parate dapes,

375

vestra bona edentes, alternantes per domos.

Si vero vobis videtur hoc satius et melius

esse, viri unius victum impune perdere,

absumite; ego vero deos invocabo sempiternos,

si quando Jupiter dederit vindicatum facta hæc iri;

380

inulti forte deinde intra ædes perituri-sitis.

Sic ait: illi vero omnes mordicus in labiis hærentes

Telemachum admirabantur, quod audacter loquereter.

Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:[TR3]

Telemache, certe admodum te docuerunt dii ipsi

385

et grandiloquum esse, et audenter concionari:

ne te utique in circumflua Ithaca regem Saturnius

constituat; quod tibi genere paternum est.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Antinoe, an mihi irasceris, ob id quod dixero?

390

Et hoc vellem, Jove utique dante, accipere.

An putas hoc pessimum inter homines esse?

neutiquam enim malum est, regem-esse? statimque ei domus

dives fit, et honoratior ipse.

Sed certe reges Achivorum sunt etiam alii

395

multi in circumflua Ithaca, juvenes et senes;

horum aliquis hoc munus habeat, siquidem mortuus-est divinus Ulysses:

at ego domus dominus ero nostræ

ac servorum, quos mihi bello-acquisivit divinus Ulysses.

Hunc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:

400

Telemache, nempe hæc deorum in genibus posita-sunt,

quisnam in circumflua Ithaca dominabitur Achivorum:

bona vero ipse habeas, et ædibus tuis imperes.

Ne enim talis veniat vir, qui te invitum violentia

bonis spoliaturus-sit, Ithaca adhuc habitata.

405

Sed volo te, optime, de hospite interrogare,

unde venerit ille vir, quali autem se-profiteatur esse

e-terra; ubinam ei genus et patrium solum;

an tibi nuntium patris affert venientis?

an suum ipsius debitum expetens huc venit?

410

ut exsiliens statim abiit, nec sustinuit,

ut-cognosceremus; nequaquam enim vilis hominis vultum ferebat.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Eurymache, certe reditus periit patris mei:

neque itaque nuntio amplius credo, sicunde venerit:

415

nec vaticinium curo, si-quod mater

in domum vocato ex-vate sciscitetur.

Hospes vero hic meus paternus e Tapho est;

Menten Anchiali bellicosi se-profitetur esse

filium; ac Taphiis navigandi-studiosis imperat.

420

Sic dixit Telemachus; mente vero immortalem deam agnovit.

Hi autem ad saltationem et suavem cantum

conversi oblectabantur; exspectabantque vesperum advenire.

His autem se-oblectantibus, niger vesper supervenit;

tunc vero dormituri iverunt domum quisque.

425

Telemachus autem, ubi ei thalamus perpulcræ aulæ

sublimis ædificatus-erat, conspicuo in loco,

illic lectum conscendit, multa mente reputans.

Simulque cum eo ardentes faces ferebat proba sciens

Euryclea, Opis filia Pisenoridæ:

430

quam olim Laertes emerat facultatibus suis,

primum pubescentem, pretiumque-vigini-boum dederat;

æque autem ipsam ac-pudicam uxorem honorabat in ædibus;

lecto vero nunquam ei mixtus est; sed iram vitabat uxoris:

hæc cum-eo-simul ardentes faces ferebat, et ipsum maxime

435

ancillarum amabat, et enutrierat parvulum.

Aperuit autem januas thalami firmiter structi:

sedebat vero in lecto, mollemque exuebat tunicam;

et eam quidem aniculæ prudentis injecit manibus.

Hæc quidem, plicata et aptata tunica,

440

ad-paxillum suspensa juxta tornatos lectos,

profecta-est ire e thalamo; januam autem attraxit annulo

argenteo: in eoque pessulum obtendit loro.

Hinc ille per-totam-noctem, tectus ovis florida-lana,

meditabatur mente sua iter, quod ipsi designaverat Minerva.

[TR1] "congnovit" → "cognovit"
[TR2] "sermonem;" → "sermonem:"
[TR3] "filius." → "filius:"

Odysseæ II.—Ithacensium concio. Telemachi profectio.

ARGUMENT: THE COUNCIL OF ITHACA.

Telemachus in the assembly of the lords of Ithaca complains of the injustice done him by the suitors, and insists upon their departure from his palace; appealing to the princes, and exciting the people to declare against them. The suitors endeavour to justify their stay, at least till he shall send the queen to the court of Icarius her father; which he refuses. There appears a prodigy of two eagles in the sky, which an augur expounds to the ruin of the suitors. Telemachus then demands a vessel to carry him to Pylos and Sparta, there to inquire of his father's fortunes. Pallas, in the shape of Mentor (an ancient friend of Ulysses), helps him to a ship, assists him in preparing necessaries for the voyage, and embarks with him that night; which concludes the second day from the opening of the poem. The scene continues in the palace of Ulysses, in Ithaca.

TEXT:

1

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

surrexit inde e lecto Ulyssis dilectus filius, et

vestes sibi-induit: ac gladium acutum suspendit ab-humero,

pedibus autem sub nitidis ligavit pulcra calceamenta;

5

profectusque-est ire e cubiculo, deo similis coram.

Continuo autem præcones argutos jussit

convocare ad-concionem capite-comantes Achivos.

Hi quidem convocabant: illi vero congregabantur perceleriter.

Ac postquam convenerant, in-unumque-congregati-erant,

10

profectus-est ire in concionem; manu autem tenebat æream hastam;

non solus, simul eum canes pedibus veloces sequebantur:

divinam autem in-eum gratiam defundebat Minerva.

Ipsum vero omnes cives advenientem admirabantur:

consedit autem in patris sella; cesseruntque[TR1] ei senes.

15

His vero deinde heros Ægyptius cœpit concionari,

qui jam senio incurvus erat et plurima norat.

Etenim hujus dilectus filius cum divino Ulysse

ad Ilium generosis-equis-fœcundum ierat cavis in navibus,

Antiphus bellator: illum vero sævus interfecit Cyclops

20

in spelunca cava, ultimamque sibi paravit cœnam.

Tres vero ei alii erant: et unus quidem inter-procos versabatur,

Eurynomus; duo autem curabant paterna opera:

sed neque sic illius oblitus-erat, lugens et dolens.

His ille lacrimans concionatus-est, et dixit:

25

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero;

neque unquam a-nobis concilium factum-est, nec consessus,

ex quo Ulysses divinus abiit cavis in navibus.

Nunc vero quis huc congregavit? quem necessitas tantum incessit

sive juniorum virorum sive eorum qui seniores sunt?

30

an aliquem nuntium de-exercitu audivit veniente,

quem nobis clare enarret, quum prior audiverit?

an quippiam publicum aliud declarat et concionatur?

probus mihi videtur esse, utilis civis. Utinam ei ipsi

Jupiter bonum perficiat, quodcunque mente sua cogitat!

35

Sic ait: gaudebat autem omine Ulyssis carus filius,

nec inde diu sedit, sed cepit-impetum concionandi;

stetitque in-media concione; sceptrum autem ei imposuit in-manum

præco Pisenor, prudentia consilia sciens.

Primum deinde senem alloquens dixit:

40

O senex, non procul hic est vir (statim autem cognosces ipse),

qui populum congregavi; potissimum autem me dolor incessit.

Neque ullum nuntium de-exercitu audivi veniente,

quem vobis clare enarrem, quum prior audiverim:

neque quicquam publicum aliud declaro nec concionor;

45

sed meum ipsius negotium: quod mihi malum incidit domui,

duplex: unum, quod patrem strenuum perdidi, qui olim inter vos

ipsos imperabat, paterque velut, mitis erat;

nunc autem etiam longe majus, quod jam brevi domum omnem

prorsus evertet, victumque nostrum plane disperdet.

50

Matri meæ proci ingruerunt nolenti,

eorum virorum cari filii, qui hic quidem sunt principes:

qui patris ipsius in domum reformidant ire

Icarii, ut ipse dotet filiam,

detque cui voluerit et qui ipsi gratus venerit.

55

Illi vero in nostram domum commeantes diebus omnibus,

boves mactantes, et oves, et pingues capras,

splendide-convivantur, bibuntque nigrum vinum

temere: nostra vero plurima absumuntur. Non enim adest vir,

qualis Ulysses erat, qui malum a domo arceat.

60

Nos vero neutiquam sumus tales qui-arceamus: (profecto inde

ignavique reperiemur, ac non periti roboris:)

aliter certe malum arcerem, siquidem mihi vis adesset.

Non enim jam tolerabilia facinora patrata-sunt, neque honeste

domus mea periit; indignemini et ipsi,

65

aliosque revereamini vicinos homines,

qui circumhabitant: deorum vero timete iram,

ne-quid rependant, irati propter-mala facinora.

Oro et per-Jovem Olympium, et per Themidem,

quæ hominum concilia et solvit et cogit.

70

abstinete, amici, et me solum sinite dolore mœsto

affligi: nisi forte quippiam pater meus, probus Ulysses,

infensus malis affecit bene-ocreatos Achivos;

quæ mihi rependentes, malis me afficite infensi,

istos incitantes. Mihi vero satius esset,

75

vos absumere opesque-reconditas proventumque:

si vos comedissetis, fortasse olim etiam retributio foret.

Tamdiu enim per urbem vos insectaremur verbis,

bona repetentes, donec omnia reddita-essent:

nunc vero mihi insanabiles dolores injicitis animo.

80

Sic ait iratus, ac sceptrum projecit in-terram,

lacrimas profundens: commiseratio autem cepit populum omnem.

Tunc ceteri quidem omnes taciti erant, nec quisquam ausus-est

Telemacho verbis respondere asperis;

Antinous vero ipsum solus respondens allocutus-est:

85

Telemache altiloque, animi impotens, quid locutus-es,

nos dedecorans! vis vero nobis maculam inferre.

Tibi autem neutiquam proci Achivorum in-causa sunt,

sed cara mater, quæ sane perquam versutias callet.

Jam enim tertius est annus, citoque aderit quartus,

90

ex quo eludit animum in pectoribus Achivorum.

Omnes quidem sperare-facit, et promittit viris singulis,

nuntios mittens; mens autem ei alia cogitat.

Ipsa vero dolum hunc alium in mente excogitavit:

exorsa magnam telam in ædibus texebat,

95

subtilem et immensam; continuoque nos allocuta-est:

juvenes, mei proci, quandoquidem obiit divinus Ulysses,

manete, urgentes meas nuptias, donec vestem

perfecero (ne mihi vana fila pereant)

Laerti heroi sepulcralem; in tempus quo ipsum

100

fatum triste abstulerit longum-sternentis mortis;

ne-qua me in populo mulierum-Achivarum culpet,

si absque tegumento jaceat, multa qui-possedit.

Sic ait; nobis vero inde ei obsecutus-est animus generosus.

Atque ibi interdiu quidem texebat magnam telam,

105

per-noctes vero dissolvebat, postquam faces sibi-apposuerat.

Sic triennio quidem latebat dolo, et persuadebat Achivis:

sed quum quartus venit annus, et advenerunt horæ,

tum vero demum aliqua dixit mulierum, quæ bene norat,

et ipsam dissolventem invenimus pulcram telam.

110

Sic eam quidem perfecit, etiam nolens, per necessitatem.

Tibi vero sic proci respondent, ut scias

ipse tuo animo, sciantque omnes Achivi.

Matrem tuam dimitte; jube autem ipsam nubere

illi, cuicunque pater jusserit, et qui placuerit ipsi.

115

Si vero adhuc vexabit multo tempore filios Achivorum,

ea cogitans in animo, quæ ei abunde dedit Minerva,

operaque scire præpulcra, et mentem bonam,

et versutias, quales nondum ullam audivimus nec veterum

earum quæ olim fuerunt pulcris-comis Achivæ,

120

Tyroque, Alcmeneque, pulcramque-coronam-gerens Mycene:

harum nulla similia commenta Penelopæ

norat: at hoc quidem probum non cogitavit:

tandiu igitur victumque tuum et bona edent,

quamdiu illa hunc habebit animum, quem illi nunc

125

in pectoribus posuere dii: magnam quidem gloriam sibi

comparat, at tibi desiderium multi victus (divitiarum):

nos vero nec ad negotia nostra prius ibimus, nec usquam alio,

antequam ipsa nupserit Achivorum cuicunque voluerit.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

130

Antinoe, nullo-modo fas-est ex-ædibus invitam expellere

quæ me peperit, quæ me enutrivit; pater autem meus alibi terræ,

vivit ille, vel mortuus-est: durum vero me multa reddere

Icario, si ipse volens matrem dimisero.

Ex patre enim mala patiar, aliaque deus

135

dabit; quippe mater odiosas imprecabitur Furias,

a-domo discedens; reprehensio vero mihi ex hominibus

erit: itaque nunquam hunc ego sermonem dicam.

Vester vero siquidem animus indignatur ipsorum,

exite mihi domo, aliasque parate dapes,

140

vestra bona comedentes, alternantes per domos.

Si vero vobis videtur hoc satius et melius

esse, viri unius victum impune perdere,

absumite; ego vero deos invocabo sempiternos,

si unquam Jupiter dederit vindictæ opera fieri:

145

inulti forte deinde intra domos perieritis.

Sic ait Telemachus: huic vero duas-aquilas late-sonans Jupiter

ex-alto a vertice montis demisit volantes.

Hæ autem aliquamdiu quidem volabant cum flatibus venti,

propinquæ invicem, contendentes alis:

150

sed quum jam ad-mediam concionem clamosam pervenissent,

ibi in-gyrum-flexæ concusserunt alas densas,

aspexeruntque omnium capita, portendebantque mortem:

atque ut-se-laniarant unguibus circa malas et colla,

ad-dextram volarunt perque ædes et per urbem ipsorum.

155

Admirati-sunt autem aves, postquam viderunt oculis,

agitaruntque in animo, quæ perfectum-iri imminebat.

Inter-hos vero et locutus-est senex heros Halitherses

Mastorides: hic enim solus æquales superabat

auguria dijudicando et fatalia edicendo:

160

hic ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero:

procis vero potissimum significans hæc dico.

Illis enim ingens periculum imminet: non enim Ulysses

diu seorsum ab-amicis suis aberit; sed alicubi jam,

165

prope quum-sit, his cædem et fatum struit

omnibus; pluribus vero etiam aliis malum erit,

qui habitamus Ithacam undique-conspicuam. Sed longe ante

consideremus, quomodo ipsos compescamus: ii vero etiam per-se

quiescant: etenim ipsis continuo hoc utilius est.

170

Non enim inexpertus vaticinor, sed bene sciens:

etenim illi dico perfecta-esse omnia,

ut ei narraveram, quando ad-Ilium ascendebant

Argivi, cumque ipsis abiit ingeniosus Ulysses:

dixi, eum mala multa passum, amissisque omnibus sociis,

175

incognitum omnibus, vicesimo anno

domum venturum: hæc jam nunc omnia perficiuntur.

Hunc rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:

o senex, eia age nunc vaticinare tuis liberis,

domum profectus, ne forte quid mali patiantur in-posterum:

180

hæc autem ego te longe sum præstantior vaticinatu.

Aves vero multæ sub radiis solis

volitant, neque omnes sunt fatales; ceterum Ulysses

periit procul: utinam etiam tu periisse cum illo

deberes: non tanta vaticinans concionareris,

185

nec Telemachum iratum sic incitares,

tuæ domui donum exspectans, si quod præbeat.

Sed tibi edico, quod et perfectum erit:

si juniorem virum, veteraque multaque sciens,

deceptum verbis incitaveris ad-irascendum,

190

ei quidem ipsi primum perniciosius erit;

[efficere autem omnino nihil poteris illorum gratia:]

tibi vero, senex, mulctam infligemus, quam in animo

luens ægre-feras: gravisque tibi erit dolor.

Telemacho autem in primis ego suadebo ipse:

195

matrem suam ad patris domum jubeat redire;

ei vero ibi nuptias facient, et parabunt dotem

amplam valde, quantam convenit caram filiam comitari.

Non enim antea quieturos puto filios Achivorum

a-conjugii-ambitu molesto; quia neminem timemus omnino,

200

nec sane Telemachum, valde licet multiloquus sit:

neque vaticinium curamus, quod tu, senex,

loqueris irritum; odio-eris autem adhuc magis.

Bona vero rursus male absumentur, neque unquam patria

erunt, dum hæc (Penelope) differat Achivos

205

suis nuptiis; nos vero rursus, exspectantes diebus omnibus,

propter virtutem contendimus, neque ad alias

imus, quas conveniens ducere est unicuique.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Eurymache atque alii quotquot proci estis generosi,

210

de-istis quidem non vos amplius oro, neque concionor:

jamjam enim hæc sciunt dii et omnes Achivi.

Sed age mihi date navem celerem, et viginti socios,

qui mihi hinc et illinc pertranseant viam maris.

Proficiscar enim in Spartam et in Pylum arenosam,

215

reditum sciscitaturus patris diu absentis,

si quis mihi dicat mortalium, aut rumorem audiam

ex Jove, quæ potissimum fert famam hominibus.

Si quidem patris vitam et reditum audivero,

sane, vexatus licet, adhuc perduraverim in-annum:

220

si vero mortuum audivero, neque amplius superstitem,

reversus jam inde caram in patriam terram,

tumulum illi aggeram, et parentalia perficiam

plurima, quanta decet, et viro matrem dabo.[TR2]

Ille quidem sic locutus consedit. His autem surrexit

225

Mentor, qui Ulyssis eximii erat sodalis;

et is ei proficiscens in navibus, commisit domum totam,

utque-parerent seni, et ipse firme omnia custodiret:

qui-ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dixero:

230

ne quis amplius benignus, mansuetus et mitis sit

sceptriger rex, neque mente justa sciens,

sed semper difficilisque sit, et injusta faciat.

Adeo nullus recordatur Ulyssis divini

civium, quibus præfuit, paterque velut mitis erat.

235

Verum enimvero procos superbos nequaquam invideo

committere facinora violenta malis-consiliis mentis:

sua enim objectantes capita comedunt violenter

domum Ulyssis, quem non-amplius putant rediturum-esse.

Nunc autem cetero populo succenseo, quod-adeo omnes

240

sedeatis muti, ac neutiquam adorientes verbis

pauciores procos compescatis, multi quum-sitis.

Hunc autem Evenorides Leocritus contra allocutus-est:

Mentor noxie, ingenio stolide, quale locutus-es,

nos adhortans ut-compescant! Difficile vero erit

245

viris etiam pluribus pugnare nobiscum de convivio.

Etenim si Ulysses Ithacensis ipse adveniens

convivantes per domum suam procos illustres

expellere domo cogitaret in animo,

non ipso lætaretur uxor, quantumvis valde desiderans,

250

veniente; sed is ibi sævam mortem obiret,

si cum-pluribus pugnaret; tu vero non recte locutus-es.

Sed age, cives quidem dispergamini ad opera unusquisque;

huic autem properabit Mentor iter, et Halitherses,

qui ei a principio paterni sunt amici.

255

Sed, puto, etiam diu sedens, nuntios

percontabitur in Ithaca; perficiet vero iter hoc nunquam.

Sic igitur locutus-est, solvitque concionem celerem.

Atque hi quidem dispergebantur suam ad domum quisque:

proci vero ad ædes iverunt divini Ulyssis.

260

Telemachus autem seorsum profectus ad litus maris,

manus quum-lavisset e-cano mari, supplicabat Minervæ:

Audi me, qui heri deus venisti nostram domum,

et me in navi jussisti per obscurum pontum,

reditum sciscitaturum patris diu absentis,

265

proficisci: hæc vero omnia impediunt Achivi,

proci autem potissimum, male superbientes.

Sic ait precans: prope autem illum venit Minerva,

Mentori similis tum corpore, tum etiam voce;

et eum compellans verbis alatis allocuta-est:

270

Telemache, neque in-posterum ignavus eris, nec imprudens.

Si quidem tibi tui patris instillatus-est animus fortis,

qualis ille erat ad-perficiendum opusque dictumque,

non tibi deinde vanum iter erit, neque irritum:

si vero non illius es filius et Penelopes,

275

non te-quidem deinde spero perfecturum-esse quæ moliris.

Pauci etenim filii similes patri sunt;

plerique pejores, pauci vero patre meliores.

Sed quoniam neque in-posterum ignavus eris nec imprudens,

nec te penitus prudentia Ulyssis reliquit,

280

spes tibi deinceps est te perfecturum hæc opera.

Ideo nunc procorum quidem sine consiliumque mentemque

insipientium, quoniam neutiquam prudentes, nec justi sunt;

neque omnino sciunt mortem, ac fatum atrum,

quæ jam illis imminet, die uno omnes ut-pereant.

285

Tibi vero profectio non-amplius longe aberit quam tu moliris.

Talis enim tibi amicus ego paternus sum,

qui tibi navem celerem parabo, et simul comitabor ipse.

Sed tu quidem ad domos profectus procis intersis,

apparaque viatica et vasis conde singula,

290

vinum in amphoris, et farinam, medullam hominum,

utribus in densis; ego vero per populum socios

statim voluntarios colligam: sunt autem naves

multæ in circumflua Ithaca, novæ et veteres:

harum quidem tibi ego providebo eam quæ optima sit;

295

statimque instructam deducemus in-latum mare.

Sic dixit Minerva, filia Jovis: neque amplius diu

Telemachus morabatur, postquam deæ audiverat vocem.

Profectusque-est ire ad domum, suo mœstus animo:

invenit autem procos superbos in ædibus,

300

capras excoriantes, porcosque assantes in aula.

Antinous autem ridens obviam ivit Telemacho;

inque ejus hæsit manu, verbumque dixit et elocutus-est:

Telemache altiloque, animi impotens, ne-quid tibi aliud

in pectoribus malum sit-curæ opusque verbumque,

305

sed mihi ede, et bibe, sicut antea quidem.

Ista autem tibi plane omnia perficient Achivi,

navem, et delectos remiges, ut ocyus pervenias

in Pylum divinam, ad-quærendam inclyti patris famam.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

310

Antinoe, nequaquam licet insolentibus cum vobis

convivarique invitum, et lætari quietum.

An non satis est, quod antea absumsistis multas et eximias

possessiones meas, proci; ego autem adhuc infans eram?

Nunc vero quum jam adultus sum, et aliorum orationem audiens

315

percipio, et jam mihi augescit intus animus,

tentabo, quomodo vobis malum fatum immittam,

sive Pylum profectus, sive hic, hoc in populo.

Proficiscar quidem (neque vanum iter erit, quod dico),

in-aliena-navi; neque enim navis compos, nec remigum

320

fio: sic utique vobis visum-est melius esse.

Dixit, et ex manu manum traxit Antinoi

facile: proci autem per domum convivium apparabant.

Hi vero cavillabantur et illudebant ei verbis:

sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

325

Profecto magnopere Telemachus cædem nobis molitur:

aut aliquos ex Pylo ducet auxiliatores arenosa,

aut ille etiam ex Sparta; quandoquidem sane cupit vehementer;

aut etiam in Ephyram vult, pinguem terram,

proficisci, ut inde mortifera venena afferat,

330

injiciatque crateri, et nos omnes perdat.

Alius autem rursus dicebat juvenum superbientium:

quis vero scit, an non et ipse profectus cava in navi,

longe ab-amicis pereat, errans, sicut Ulysses?

Sic etiam magis augeret laborem nobis:

335

bona enim omnia divideremus, domum vero tum

illius matri daremus habendam, atque ei, qui illam duxerit.

Sic dixere: ille vero in-alte-tectum penum descendit patris,

amplum, ubi cumulatum aurum et æs jacebat,

vestisque in cistis, abundeque odoriferum oleum:

340

ibique dolia vini veteris dulcis-potu

stabant, merum divinum potum in-se continentia,

ordine ad murum aptata: si-quando Ulysses

domum reverteretur, etiam dolores multos passus.

Clausiles vero impositæ-erant fores accurate aptatæ,

345

bifores: intus autem mulier proma noctesque diesque

erat, quæ omnia asservabat mentis magna-prudentia,

Euryclea, Opis filia Pisenoridæ.

Hanc tum Telemachus allocutus-est, in-penum vocatam:

Nutrix, age jam mihi vinum in amphoris hauri

350

suave, quale post illud dulcissimum est, quod tu servas,

illum exspectans infelicem, siquando venerit

generosus Ulysses, mortem et fatum elapsus.

Duodecim vero imple, et operculis apta omnes.[TR3]

Ac mihi farinam infunde bene-consutis utribus:

355

viginti autem sint mensuræ molitæ frumenti farinæ.

Ipsa vero sola scias: hæc autem conferta omnia adsint:

sub-noctem enim ego ea accipiam, quando jam

mater in superna-conclavia ascenderit, somnumque cogitarit.

Proficiscar enim in Spartam et in Pylum arenosam,

360

reditum sciscitaturus patris cari, sicubi audiero.

Sic dixit; ejulavit vero cara nutrix Euryclea,

et lugens, verbis alatis eum allocuta-est:

Cur vero tibi, care fili, in mente hæc cogitatio

est? quonam autem vis ire multam per terram,

365

solus quum-sis filius dilectus? ille vero periit longe a-patria,

generosus Ulysses, alieno in populo.

Hi vero tibi statim profecto mala machinabuntur posthac,

ut dolo pereas; hæc vero ipsi omnia divident.

Verum mane hic, tuis insidens; neque omnino te oportet

370

per pontum infructuosum mala pati, neque errare.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

confide, nutrix: quippe nequaquam sine deo hoc consilium est.

Sed jura, te non matri caræ hæc dicturam,

priusquam quando undecimaque duodecimaque dies affuerit,

375

aut ipsa desiderarit, et me-discessisse resciverit:

ut ne flens corpus pulcrum lædat.

Sic igitur dixit; anus vero deorum magnum jusjurandum juravit.

Ac postquam juraverat, perfeceratque jusjurandum,

statim inde illi vinum in amphoris hausit;

380

atque ei farinam infudit bene-consutis utribus;

Telemachus vero domos ingressus, cum-procibus versabatur.

Tum rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva;

Telemachoque assimilata urbem obibat quaquaversum,

et singulis viris astans dicebat sermonem:

385

vesperi vero ad navem celerem congregari jubebat.

Ipsa autem porro Noemonem, Phronii clarum filium,

poscebat navem celerem; ille vero ipsi lubens promisit.

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

Et tunc navem celerem in-mare protraxit, omniaque in ipsa

390

armamenta posuit, quæ naves bene tabulatæ ferunt;

statuitque in extremitate portus; circum autem strenui socii

frequentes congregabantur: deaque hortabatur singulos.

Tunc rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:

festinavit ire ad ædes Ulyssis divini;

395

ibi procis dulcem somnum infudit,

fallebatque bibentes; e-manibus ipsis excutiebat pocula.

Hi autem dormitum festinabant in urbem, neque amplius diu

sedebant, quia ipsis somnus palpebris incidebat.

Sed Telemachum allocuta-est cæsiis-oculis Minerva,

400

evocatum ex-ædibus bene-habitatis,

Mentori similis tum corpore, tum etiam voce:

Telemache, jam quidem tibi bene-ocreati socii

sedent ad-remigium, tuum exspectantes impulsum:

sed eamus, ne diutius differamus iter.

405

Sic igitur locuta præcessit Pallas Minerva

celeriter; ille autem continuo post vestigia ibat deæ.

Ac postquam ad navem devenerant et mare,

invenerunt deinde in litore capite-comantes socios.

Hos vero allocuta-est divina vis Telemachi:

410

Adeste, amici, viatica afferamus: omnia enim jam

conferta sunt in domo: mater vero mea neutiquam scit,

neque aliæ ancillæ; una autem sola rem audivit.

Sic igitur locutus præcessit; illi simul sequebantur.

Ipsi vero inde omnia ferentes bene-tabulata in navi

415

deposuerunt, ut præcepit Ulyssis carus filius.

Inde Telemachus navem conscendit, præibat autem Minerva,

navisque in puppe consedit; prope autem eam

sedebat Telemachus: illi vero retinacula solverunt;

atque etiam ipsi nave conscensa in transtris considebant.

420

His vero secundum ventum misit cæsiis-oculis Minerva,

acrem Zephyrum, sonantem per obscurum pontum.

Telemachus autem socios adhortatus[TR4] jussit

armamenta tractare: hi vero adhortanti auscultarunt.

Malum autem abiegnum cavam intra basem

425

statuerunt elevatum, et rudentibus colligarunt:

trahebantque vela alba bene-tortis loris-bubulis.

Flatu autem implevit ventus medium velum; ac fluctus circa

carinam ater valde resonabat, nave eunte:

hæc vero currebat per fluctum conficiens viam.

430

Quumque-ligassent inde armamenta celerem per navem nigram,

statuerunt crateras, coronatos vino:

libabantque immortalibus diis sempiternis;

ex omnibus vero potissimum Jovis oculis-cæsiæ filiæ.

Per-totam-noctem quidem illa et mane conficiebat iter.

[TR1] "cesserunt que" → "cesseruntque"
[TR2] "dabo," → "dabo."
[TR3] "omnes" → "omnes."
[TR4] "ad hortatus" → "adhortatus"

Odysseæ III.—Quæ in Pylo facta.

ARGUMENT: THE INTERVIEW OF TELEMACHUS AND NESTOR.

Telemachus, guided by Pallas in the shape of Mentor, arrives in the morning at Pylos, where Nestor and his sons are sacrificing on the sea-shore to Neptune. Telemachus declares the occasion of his coming: and Nestor relates what passed in their return from Troy, how their fleets were separated, and he never since heard of Ulysses. They discourse concerning the death of Agamemnon, the revenge of Orestes, and the injuries of the suitors. Nestor advises him to go to Sparta, and inquire further of Menelaus. The sacrifice ending with the night, Minerva vanishes from them in the form of an eagle: Telemachus is lodged in the palace. The next morning they sacrifice a bullock to Minerva; and Telemachus proceeds on his journey to Sparta, attended by Pisistratus.

The scene lies on the sea-shore of Pylos.

TEXT:

1

Sol autem prorupit, relicto pulcro lacu,

cœlum in æreum, ut immortalibus luceret,

et mortalibus hominibus super almam terram:

illi autem ad-Pylum, Nelei bene-ædificatum oppidum,

5

pervenerunt; hi vero (Pylii) in litore maris sacra faciebant,

tauros totos-nigros, Neptuno cæruleis-capillis.

Novem autem consessus erant, quingeni vero in unoquoque

sedebant, et porriciebant in-singulis novem boves.

Quum hi viscera gustarunt, deoque femora incenderunt,

10

illi recta appellebant, atque vela navis æqualis

legerunt tollentes, ipsamque in-portu-statuere, egressique-sunt ipsi:

ac Telemachus nave egrediebatur: præibat autem Minerva.

Illum prior allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

Telemache, non tibi opus jam pudoris ne tantillum quidem:

15

ideo enim et pontum pernavigasti, ut audires

de-patre, ubi eum occultet terra, et quodnam fatum adierit.

Verum age nunc recta vade ad-Nestorem equûm-domitorem:

videamus, quodnam consilium in præcordiis absconditum-habeat.

Ora autem eum ipsum, ut vera dicat:

20

mendacium vero non dicet; valde enim prudens est.

Huic autem rursus Telemachus prudens contra locutus-est:

Mentor, quonam-modo jam accedam, quoque-modo salutabo ipsum?

neutiquam adhuc sermonum peritus-sum prudentium;

pudor vero est, juvenem virum seniorem interrogare.

25

Hunc vero rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

Telemache, alia quidem ipse in mente tua dispicies,

alia vero et deus suggeret; non enim puto

te diis invitis natumque-esse enutritumque.

Sic igitur locuta præivit Pallas Minerva

30

celeriter: ille vero continuo post vestigia ibat deæ.

Venere autem in Pyliorum virorum congregationemque et consessus.

Ibi Nestor sedebat cum filiis; circumque socii

convivium apparantes, carnes assabant, aliasque transfigebant.

Hi vero, ut hospites viderunt, conferti venerunt omnes,

35

manibusque prehensabant, et considere jubebant.

Primus Nestorides Pisistratus prope accedens,

utrorumque prehendit manum ipsosque collocavit ad epulas,

pellibus in mollibus, super arenas marinas,

juxtaque fratrem Thrasymedem, et patrem suum.

40

Præbuit autem inde viscerum partes, infundebatque vinum

aureo poculo: propinans vero allocutus-est

Palladem Minervam, filiam Jovis ægidem-tenentis:

Supplica nunc, o hospes, Neptuno regi;

hujus enim in-epulas incidistis, huc profecti.

45

Ac postquam libaveris et supplicaveris, qua fas est,

da et huic deinde poculum dulcis vini

ad-libandum; quoniam et hunc puto immortalibus

supplicare: omnes enim diis indigent homines.

Sed junior est, ætasque-ejus-eadem mecum ipso:

50

propterea tibi priori dabo aureum poculum.

Sic locutus in manibus deæ posuit poculum dulcis vini:

gaudebat autem Minerva prudenti viro justo,

eo-quod ipsi priori præbuerat aureum poculum.

Statimque supplicavit multa Neptuno regi:

55

Audi, Neptune terram-continens, neu dedigneris

nobis supplicantibus perficere hæc opera.

Nestori quidem omnium-primo et filiis gloriam præbe:

ac deinde ceteris da gratam remunerationem,

cunctis Pyliis, ob-inclytam hecatombam.

60

Da vero etiam Telemachum et me re-confecta redire,

cujus-gratia huc venimus celeri cum nave nigra.

Sic igitur jam precabatur, et ipsa omnia perficiebat;

dedit vero Telemacho pulcrum poculum duplex.

Eodemque ipso-modo supplicavit Ulyssis carus filius.

65

Hi autem ut assarant carnes superiores et igni extraxerant

partibus distributis, epulabantur splendidas epulas.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

illis inde sermonem exorsus-est Gerenius eques Nestor:

Nunc jam decentius est inquirere et interrogare

70

hospites quinam sint, postquam saturati-sunt cibo.

O hospites, quinam estis? unde navigatis humidas vias?

utrum ob aliquod negotium, an temere vagamini,

tanquam prædones, per mare; qui-quidem errant,

animas objectantes, malum alienis ferentes?

75

Hunc rursus Telemachus prudens contra allocutus-est,

confidens: ipsa enim ei in animo confidentiam Minerva

posuit, ut illum de patre absente interrogaret:

[et ut ipsum gloria insignis inter homines haberet:]

O Nestore Nelide, magna gloria Achivorum,

80

interrogas, unde simus; ego vero tibi enarrabo.

Nos ex Ithaca sub-Neio sita venimus;

negotium autem hoc privatum est, non publicum, quod dico.

Patris mei famam latam inquiro, sicubi audiero,

divini Ulyssis audentis-animi; quem pridem aiunt,

85

una tecum pugnantem, Trojanorum urbem evertisse.

Alios enim omnes, quotquot cum-Trojanis pugnarunt,

audivimus, quo-in-loco unusquisque perierit sæva morte:

illius vero etiam mortem incognitam reddidit Saturnius.

Non enim quisquam potest clare dicere, ubinam perierit;

90

utrum ille in continenti domitus-sit a-viris infestis,

an etiam in pelago inter fluctus Amphitritæ.

Ideo nunc ad-tua genua venio, si velis

illius tristem mortem enarrare, sicubi videris

oculis tuis, aut alius orationem si-audiveris

95

errantis; valde enim ipsum ærumnosum peperit mater.

Nec quicquam mihi verecundans blandiaris, neu miserescens;

sed probe mihi narres, utcunque tibi-contigit videre.

Oro, si unquam tibi aliquod pater meus, strenuus Ulysses,

sive dictum, sive aliquod factum pollicitus perfecit

100

populo in Trojanorum, ubi passi-estis detrimenta Achivi:

horum nunc mihi memor-sis et mihi verum dicas.

Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:

o amice: quoniam me recordari-facis calamitatis, quam in illo

populo passi-sumus robore indomiti filii Achivorum;

105

sive quanta cum navibus per obscurum pontum

errantes ad prædam, quacunque duceret Achilles;

sive quanta etiam circa urbem magnam Priami regis

præli-fecimus; ibi vero inde occisi-sunt, quotquot optimi:

illic quidem Ajax jacet Mavortius, illic vero Achilles,

110

illic et Patroclus, diis belli auctor similis;

illic et meus dilectus filius, simul fortis et eximius,

Antilochus, supra-modum currendo velox ac pugnator;

aliaque multa præter hæc passi-sumus mala; quis illa

omnia enarraret mortalium hominum?

115

neque si vel quinquennio et sexennio hic-permanens

interrogaveris, quot illic passi-sunt mala divini Achivi:

prius tædio-affectus tuam ad-patriam terram perveneris.

Novennio enim ipsis mala machinati-sumus circumvenientes

omnigenis dolis: vix tandem finem-dedit Saturnius.

120

Ibi nullus unquam prudentia comparari contra

voluit, quippe valde multum eos superabat divinus Ulysses

omnigenis dolis, pater tuus; siquidem revera

illius gnatus es; admiratio me tenet aspicientem.

Profecto enim sermones quidem similes, nec putares

125

virum juniorem tantopere ipsi similiter loqui.

Ibi nempe usque quidem ego et divinus Ulysses,

neque unquam in concione diverse dicebamus, nec in consilio,

sed eundem animum habentes, mente et prudenti consilio

consultabamus, Argivis ut quam optima fierent.

130

At postquam Priami urbem destruximus excelsam,

abivimusque in navibus, deusque dispersit Achivos:

tunc sane Jupiter tristem in mente moliebatur reditum

Argivis: quia nequaquam prudentes neque justi

omnes erant; ideoque ipsorum multi malum fatum consecuti-sunt,

135

ira ex perniciosa Minervæ forti-patre-natæ,

quæ contentionem Atridas inter ambos posuit.

Hi vero convocatis ad concionem omnibus Achivis,

temere, at non ut decuerat, sub solem occidentem, post cœnam,

(ac venerant vino gravati filii Achivorum)

140

sermonem proferebant, cujus gratia populum congregarant.

Ibi nempe Menelaus jubebat omnes Achivos

reditus meminisse super lata dorsa maris:

nec-tamen Agamemnoni omnino placebat: volebat enim is

populum detinere, facereque sacras hecatombas,

145

ut illam Minervæ vehementem iram placaret;

stultus, neque istud noverat, quod iis non persuasurus esset.

Non enim subito deorum vertitur mens sempiternorum.

Sic hi quidem asperis sibi-vicissim-respondentes verbis

stabant: ac surrexere bene-ocreati Achivi,

150

clamore ingenti: bifariam autem ipsis placebat consilium.

Per-noctem quidem dormivimus, perniciosa mentibus cogitantes

mutuo: in nos enim Jupiter parabat damnum mali.

Mane autem alii quidem naves deduximus in mare divinum,

resque imposuimus, profundeque-cinctas mulieres.

155

Dimidia vero inde pars-populi se-continebat manens

illic, apud Atriden Agamemnonem, pastorem virorum:

dimidia autem conscensis navibus vela-dabamus; hæ autem valde cito

navigabant; stravit autem deus vastum pontum.

In Tenedum inde quum-venissemus, fecimus sacra diis,

160

domum festinantes; Jupiter vero nondum meditabatur reditum:

infestus, qui contentionem concitavit malam secundo iterum.

Alii quidem aversis iverunt navibus utrinque-recurvis,

qui circa Ulyssem erant regem prudentem, variis-consiliis-instructum,

rursus Atridæ Agamemnoni gratificantes.

165

Sed ego cum navibus confertis, quæ me sequebantur,

fugi, quoniam cognoscebam, quod jam mala meditabatur deus.

Fugit porro Tydei filius Mavortius, excivitque socios;

sero vero tandem ad nos venit flavus Menelaus,

in Lesbo autem invenit de-longa navigatione deliberantes:

170

utrum supra Chium iremus asperam,

insulam versus Psyriam, ipsam a sinistris habentes;

an infra Chium, propter ventosum Mimantem.

Rogabamus autem deum, ut-ostenderet signum; atque nobis

ostendit, et jussit pelagus medium in Eubœam

175

secare, ut quam-celerrime infortunium effugeremus.

Ortus-est autem stridulus ventus spirare: naves vero valde cito

piscosas vias percurrerunt, ad Geræstumque

nocturnæ deductæ-sunt: Neptuno autem taurorum

multa femora igni imposuimus, pelagus magnum emensi.

180

Quartus dies erat, quando in Argo naves æquales

Tydidæ socii Diomedis equûm-domitoris

statuere: atque ego Pylum versus cursum tenui; nec unquam desiit

ventus, postquam primum deus dimisit flaturum.

Sic veni, dilecte fili, inscius; nec quicquam scio

185

de-illis, et qui servati-sint Achivorum, quique perierint.

Quæcunque autem in ædibus sedens nostris

audivi, qua fas est, doceberis, nec te celabo.

Bene quidem Myrmidonas dicunt rediisse hastis-exercitatos,

quos ducebat Achillis magnanimi præclarus filius:

190

bene etiam Philocteten, Pæantis illustrem filium:

omnes porro Idomeneus in-Cretam duxit socios,

qui fugerunt ex bello, pontusque ei nullum abstulit.

Atriden vero et ipsi auditis, procul quanquam estis,

utque venit, utque Ægisthus ei molitus-est tristem interitum.

195

Sed sane ille quidem graviter luit.

Adeo bonum est, et filium interemti relictum-esse

viri; quoniam et ille ultus-est patris-occisorem

Ægisthum dolosum, qui ei patrem inclytum interfecerat.

Et tu, amice, (valde enim te video pulcrumque magnumque)

200

fortis esto, ut aliquis tibi et posterorum bene dicat.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

o Nestor Nelide, magna gloria Achivorum,

et abunde ille quidem ultus-est, et ei Achivi

deferent gloriam amplam, quæ et posteris innotescat.

205

Utinam enim mihi tantam dii potentiam dedissent,

ut-ulciscerer procos de-injuria molesta,

qui mihi contumeliose-agentes, improbissima machinantur.

Sed non mihi hujusmodi destinarunt dii felicitatem,

patrique meo et mihi: nunc vero opus-est pati omnino.

210

Huic autem respondit deinde Gerenius Nestor:

o amice: quandoquidem hæc me recordari-fecisti et protulisti:

aiunt procos tuæ matris gratia multos

in ædibus, invito te, mala machinari.

Dic mihi, num lubens subigeris, an-te quidem cives

215

odio-habent in populo, sequentes dei vocem?

Quis vero scit, an non aliquando eorum violentiam ulciscatur reversus,

sive ipse solus, sive et universi Achivi?

Si enim te sic vellet amare cæsiis-oculis Minerva,

quemadmodum tunc Ulyssis curam gerebat gloriosi,

220

populo in Trojanorum, ubi passi-sumus dolores Achivi

(non enim unquam vidi usque-adeo deos manifeste amantes,

quemadmodum illi manifeste astitit Pallas Minerva):

si te adeo vellet amare, curaretque animo,

tum aliquis (quivis) illorum utique oblivisceretur nuptiarum.

225

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

o senex, nunquam hanc rem perfectum-iri existimo:

nimis enim magnum dixisti; stupor me tenet; non mihi-certe

speranti ea contingeret, ne si quidem dii sic vellent.

Hunc vero rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

230

Telemache, quale tibi dictum effugit septum dentium!

Facile deus, volens, etiam e-longinquo virum servarit.

Malim vero ego, etiam dolores multos passus,

domumque redire, et reditus diem videre,

quam, reversus, perire ad-focum meum, ut Agamemno

235

periit sub Ægisthi dolo et suæ uxoris.

Verum enimvero mortem omnibus-æque-gravem ne dii quidem ipsi

etiam ab-amato viro possunt arcere, quando eum

fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

240

Mentor, ne-amplius hæc inter-nos disseramus, mœsti quidem:

illi vero non-amplius reditus verus, sed ei jam

moliti-sunt immortales mortem et fatum atrum.

Nunc vero volo rem aliam inquirere et interrogare

Nestorem: quoniam novit jura et prudentiam præ-aliis.

245

Ter enim jam ipsum dicunt imperasse ævis virorum:

adeo mihi immortalis velut-videtur aspectu.

O Nestor Nelide, tu vero verum dic:

quomodo mortuus-est Atrides late-imperans Agamemno?

ubi Menelaus erat? quam vero illi machinatus-est mortem

250

Ægisthus dolosus? quoniam occidit se multo præstantiorem.

An non in-Argo erat Achaico Menelaus, sed alicubi alibi

errabat apud homines, ille vero sumto-animo interfecit?

Huic autem respondit deinde Gerenius eques Nestor:

profecto ego tibi, fili, vera omnia narrabo.

255

Nempe hoc ipse fere suspicaris, quemadmodum evenit.

Si viventem Ægisthum in ædibus deprehendisset

Atrides, a-Troja profectus, flavus Menelaus:

sane ei nec mortuo superfusam terram injecissent,

sed certe hunc canesque et aves dilaniassent,

260

jacentem in campo procul ab-Argo; neque ulla ipsum

deplorasset Achivarum: valde enim magnum molitus-erat facinus.

Nos enim illic multa obeuntes certamina,

sedebamus; ille vero securus in-secessu Argi equos-pascentis

multum Agamemnoniam uxorem demulcebat verbis.

265

Hæc vero primo quidem abnuebat facinus indignum,

divina Clytæmnestra; mente enim utebatur bona:

atque aderat etiam cantor vir, cui plurimum mandarat

Atrides, ad-Trojam proficiscens, ut-servet uxorem.

Sed quum jam ipsum fatum deorum irretivit ut-domaretur,

270

tum vero hunc quidem cantorem ducens in insulam desertam,

dereliquit avibus capturam et prædam futurum:

ipsam vero volens volentem duxit suam in-domum;

multa autem femora adolebat deorum sacris super aris,

multaque donaria suspendit, textiliaque, aurumque,

275

perfecto magno opere, quod nunquam sperasset animo.

Nos quidem enim simul navigabamus, a-Troja profecti,

Atrides Menelaus et ego, amice affecti invicem.

Sed quum ad-Sunium sacrum pervenissemus, promontorium Athenarum,

illic gubernatorem Menelai Phœbus Apollo

280

suis mitibus telis aggrediens occidit,

clavum in manibus currentis navis tenentem,

Phrontin Onetoriden; qui vincebat gentes hominum

nave gubernanda, quoties ingruebant procellæ.

Sic ille quidem illic detentus-est, deproperans licet iter,

285

ut socium sepeliret, et inferias faceret.

Sed quando jam et ille, profectus super obscurum pontum

in navibus cavis, Malearum ad-montem excelsum

pervenit properans: tum vero invisum iter late-sonans Jupiter

ei destinavit, stridulorumque ventorum flatum immisit,

290

fluctusque tumidos, ingentes, æquales montibus.

Illic disjunctis navibus, has quidem Cretæ admovit;

ubi Cydones habitabant, Iardani circa fluenta.

Est autem quædam lævis excelsaque in mare procurrens petra,

ad-fines Gortynis, in obscuro ponto;

295

hic Notus ingentem fluctum ad sinistrum promontorium pellebat,

in Phæstum; parvulus autem lapis magnum fluctum inhibet.

Hæ quidem eo venere: vix autem effugerunt mortem

viri: at naves ad saxa allisas fregerunt

fluctus: sed quinque naves cæruleis-proris

300

Ægypto admovit ferens ventusque et unda.

Sic ille quidem ibi plurimum victum et aurum congregans

errabat cum navibus apud alius-linguæ homines.

Interea vero ista Ægisthus molitus-est domi tristia,

occidens Atriden: subactus-est autem populus sub illo.

305

Septennium vero is imperavit divitibus Mycenis;

at octavo anno ei in-perniciem venit divinus Orestes

retro ab-Athenis; atque interfecit patris-occisorem,

Ægisthum dolosum; qui illi patrem inclytum interfecerat.

Atque hic quum hunc occidisset, dedit cœnam-sepulcralem Argivis

310

matrisque invisæ et imbellis Ægisthi:

eodemque-die ei supervenit bello strenuus Menelaus,

plurima bona vehens, quantum ei naves onus ferre-poterant.

Et tu, amice, ne diutius a domo procul erres,

bonisque relictis virisque in tuis ædibus

315

adeo insolentibus: ne tibi omia devorent

bona, inter-se-divisa, tu vero vanum iter feceris.

Sed ad Menelaum quidem ego adhortor et jubeo te

proficisci; ille enim nuper aliunde venit

ex iis hominibus, unde non speraret animo

320

se rediturum, quemcunque primum abegerint procellæ

in pelagus vastum tantum: unde utique nec aves

intra-annum venire-possunt, quoniam magnumque horrendumque.

Sed ito nunc cum nave tua et tuis sociis:

sin vero velis terrestri-itinere, aderit tibi currusque et equi,

325

aderuntque tibi filii mei, qui tibi duces erunt

in Lacedæmonem divinam, ubi est flavus Menelaus.

Ora autem eum ipsum, ut vera tibi dicat:

mendacium vero non dicet: valde enim prudens est.

Sic dixit: sol autem occidit et tenebræ supervenerunt.

330

Inter-hos vero et dixit dea cæsiis-oculis Minerva:

O senex, profecto hæc recte dixisti:

sed agite, secate quidem linguas, miscete autem vinum,

ut Neptuno et aliis immortalibus

ubi-libaverimus, de-cubitu cogitemus; ejus enim hora adest.

335

Jam enim lumen ivit sub occasum; nec decet

diu deorum in epulo sedere, sed abire.

Dixit Jovis filia; hi vero auscultarunt locutæ.

Ipsis autem præcones aquam manibus infuderunt;

juvenes vero crateras coronarunt potu;

340

distribueruntque inde omnibus, auspicantes poculis;

linguas autem in igne conjecerunt, surgentesque libarunt.

Ac postquam libarant, biberantque quantum cupiebat animus,

tum vero Minerva et Telemachus deo-similis

ambo volebant cavam ad navem redire.

345

Nestor autem detinebat eos incessens verbis:

Jupiter hoc prohibeat, et immortales dii ceteri,

ut vos a me celerem ad navem eatis,

tanquam ab-aliquo vel prorsus vestis-carenti, aut pauperculo,

cui nec lænæ nec stragula multa sint in domo,

350

quibus neque ipse molliter, neque hospites indormiant.

At mihi sunt lænæ et stragula pulcra.

Nunquam certe hujus viri Ulyssis carus filius

navis in tabulatis cubaverit, dum equidem

vixero, deinde vero liberi mihi in ædibus relinquantur,

355

hospites qui-excipiant, quicunque meam domum venerit.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

bene sane hæc dixisti, senex amice: tibi vero decet

Telemachum parere, quoniam longe melius sic.

Verum hic quidem nunc te sequetur, ut dormiat

360

tuis in ædibus; ego autem ad navem nigram

ibo, ut confirmemque socios præcipiamque singula.

Solum enim inter illos seniorem me-profiteor esse;

at ceteri ob-amicitiam juniores viri nos comitantur,

omnes æquales-ætate magnanimo Telemacho.

365

Illic cubaverim cava in nave nigra,

nunc: sed mane ad Cauconas magnanimos

ibo, ubi debitum mihi debetur, non-sane recens,

neque exiguum: tu vero hunc, quoniam tuam venit domum,

deduc cum curru et filio: daque ei equos,

370

qui tibi celerrimi sint currendo et robore fortissimi.

Sic igitur locuta abiit cæsiis-oculis Minerva,

aquilæ similis: stupor vero cepit omnes videntes.

Admirabatur autem senex, ut vidit oculis;

Telemachique prendit manum, verbumque dixit et elocutus-est:

375

O amice, haud te opinor ignavum et imbellem fore,

siquidem te juvenem sic dii ductores comitantur.

Non enim quisquam hic alius cœlestes domos habitantium,

sed Jovis filia, augustissima Tritogenia,

quæ tibi et patrem strenuum inter Argivos honorabat.

380

At, regina, propitia-sis; daque mihi gloriam eximiam,

ipsi, et filiis, et venerandæ uxori:

tibi autem ego sacrificabo bovem anniculam, lata-fronte,

indomitam, quam nondum sub jugum duxit vir:

hanc tibi ego sacrificabo, auro cornibus circumfuso.

385

Sic dixit supplicans; hunc vero audivit Pallas Minerva.

Illos autem præibat Gerenius eques Nestor,

filios et generos, suas ad ædes pulcras.

Sed postquam ad-ædes venerant inclytas regis,

ordine sedebant per sediliaque sellasque.

390

His vero senex, ubi-advenerant, craterem miscuit

vini dulcis-potu, quod undecimo anno

aperuit proma, et operculum demsit:

hujus senex craterem miscuit; plurimum vero Minervæ

supplicabat libans, filiæ Jovis ægidem-tenentis.

395

Sed ut libarant, biberantque quantum volebat animus,

alii quidem decubituri abierunt domum quisque:

hunc vero illic decumbere-fecit Gerenius eques Nestor,

Telemachum, carum filium Ulyssis divini,

tornatis in lectis, sub porticu sonora:

400

juxta eum vero bellicosum Pisistratum, ducem virorum,

qui ei adhuc cælebs filiorum erat in ædibus.

Ipse autem dormivit in-recessu domus excelsæ:

huic vero uxor regina lectum paravit et cubile.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

405

surrexit e lecto Gerenius eques Nestor.

Egressusque consedit super politos lapides,

qui illi erant ante fores excelsas,

albi, resplendentes unguento; quibus quidem antea

Neleus insidebat, diis consiliarius par;

410

at ille quidem jam fato domitus ad-Orcum descenderat,

Nestor autem tum insidebat Gerenius, custos Achivorum,

sceptrum tenens; circum autem filii frequentes congregabantur,

e thalamis egressi, Echephronque, Stratiusque,

Perseusque, Aretusque, et deo-par Thrasymedes:

415

his vero deinceps sextus Pisistratus venit heros:

juxta autem Telemachum deo-similem collocarunt ducentes.

Illis vero sermones exorsus-est Gerenius eques Nestor:

Celeriter mihi, filii cari, perficite voluntatem,

ut scilicet omnium-primam inter-deos propitiem Minervam,

420

quæ mihi manifesta venit dei ad convivium opiparum.

Verum age, alius quidem rus ad-quærendam bovem eat, ut celerrime

veniat, adducatque eam boum bubulcus vir;

unus autem ad Telemachi magnanimi navem nigram

profectus, omnes socios adducat, relinquat vero duos solos:

425

unus porro aurificem Laerceum huc jubeat

venire, ut aurum bovis cornibus circumfundat.

At ceteri manete hic simul-omnes; mandate autem intus

ancillis per domum inclytam convivium apparare,

sediliaque lignaque undique, et limpidam afferre aquam.

430

Sic dixit; illi autem omnes properabant: venit quidem bos

ex agro, veneruntque celeri a nave æquali

Telemachi socii magnanimi: venit porro faber,

arma in manibus tenens fabrilia, instrumenta artis,

incudemque, malleumque, bene-factamque forcipem,

435

quibus-quidem aurum elaborabat; venit vero Minerva,

sacris adfutura: senex autem eques Nestor

aurum dedit: ille vero deinde bovis cornibus circumfudit,

ubi-elaborarat, ut ornatum dea gauderet intuita.

Bovem autem ducebant cornibus Stratius et divinus Echephron.

440

Aquam vero ipsis Aretus in floribus-cælatis-ornato lebete

venit e thalamo ferens; alteraque gestabat molas

in canistro; securim autem bellicosus Thrasymedes

acutam tenens in manibus astabat, bovem cæsurus.

Perseus vero vas tenebat: senex autem eques Nestor

445

aquamque molasque prælibabat: multumque Minervæ

supplicabat primitias-offerens, e-capite pilos in ignem conjiciens.

Ac postquam precati-sunt, et molas projecerunt,

statim Nestoris filius, magnanimus Thrasymedes,

feriit bovem prope stans: securis autem abscidit nervos

450

cervicales, solvitque bovis robur: et alte-precatæ-sunt

filiæque nurusque, et pudica uxor

Nestoris, Eurydice, maxima-natu Clymeni filiarum.

Hi quidem deinde tollentes bovem a terra spatiosa

tenebant: at mactavit Pisistratus, dux virorum.

455

Ex-illa autem ut niger sanguis fluxerat, reliqueratque ossa animus,

cito dein ipsam divisere; statimque femora exciderunt

omnia rite, et adipe cooperuerunt,

hanc duplicantes; super ea vero frusta-cruda-imposuere.

Adolebatque in lignis-fissis senex, insuperque nigrum vinum

460

libabat; juvenes vero juxta eum tenebant verua-quinque-cuspidum manibus.

Sed ubi femora exusta-erant, et viscera gustarant,

minutatim-secuere cetera, et verubus transfixere,

assabantque, acuta verua in manibus tenentes.

Interea vero Telemachum lavit pulcra Polycaste,

465

Nestoris minima-natu filia Nelidæ.

Ac postquam laverat, et unxerat pingui oleo,

eique indusium pulcrum circumjecerat et tunicam,

ipse e lavacro exiit, corpore immortalibus similis:

juxtaque Nestorem consedit, pastorem virorum.

470

Hi vero postquam assarant carnes superiores, et igni extraxerant,

epulabantur sedentes; deinde viri præstantes surgebant,

vinum infundentes in aureis poculis.

Ac quum potus et cibi desiderium exemissent,

illis dein sermones exorsus-est Gerenius eques Nestor:

475

Filii mei, agite, Telemacho pulcris-jubis equos

jungite sub currum ducentes, ut conficiat iter.

Sic dixit; hi vero ei statim auscultarunt ac paruerunt:

celeriterque junxere sub currum veloces equos.

Ac mulier proma panem et vinum imposuit,

480

obsoniaque, qualia edunt Jovis-alumni reges.

Inde Telemachus perpulcrum conscendit currum:

juxta eum vero Nestorides Pisistratus, dux virorum,

in currumque conscendit, et habenas cepit manu:

scuticaque-percussit equos ut-currerent: hi vero non inviti volarunt

485

in campum, reliqueruntque Pyli excelsam urbem;

ac per-totum-diem quatiebant jugum utrinque habentes.

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:

ad Pheras autem venerunt, Dioclis ad domum,

filii Orsilochi, quem Alpheus genuit filium.

490

Ibi vero noctem dormiverunt: illeque iis hospitalia apposuit.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

equosque junxerunt, et currum varium conscenderunt;

[eque vestibulo agitarunt, et e-porticu sonora:]

scuticaque-percussit equos ut-currerent: hi vero non inviti volarunt.

495

Venerunt autem in campum frugiferum; ibi vero inde

conficiebant iter: tantopere enim eos extulere veloces equi.

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

Odysseæ IV.—Quæ in Lacedæmone facta.

ARGUMENT: THE CONFERENCE WITH MENELAUS.

Telemachus with Pisistratus arriving at Sparta, is hospitably received by Menelaus to whom he relates the cause of his coming, and learns from him many particulars of what befell the Greeks since the destruction of Troy. He dwells more at large upon the prophecies of Proteus to him in his return; from which he acquaints Telemachus that Ulysses is detained in the island of Calypso.

In the meantime the suitors consult to destroy Telemachus on the voyage home. Penelope is apprised of this; but comforted in a dream by Pallas, in the shape of her sister Iphthima.

TEXT:

1

Hi autem pervenere in-cavam Lacedæmonem cavernosam;

ad ædes vero agebant Menelai gloriosi.

Hunc invenere præbentem-epulum nuptiale multis sodalibus,

filii atque filiæ eximiæ, sua in domo.

5

Hanc quidem Achillis perrumpentis-agmina-virorum filio mittebat:

in Troja enim primum spoponderat et annuerat se

eam daturum: illis vero dii nuptias perficiebant.

Hanc igitur ipse illuc cum-equis et curribus mittebat, ut-iret

Myrmidonum in urbem inclytam, quibus ille imperabat.

10

Filio autem e-Sparta Alectoris nuptum-dabat filiam,

qui ei sero-natus erat, fortis Megapenthes,

e serva: Helenæ autem dii prolem non-amplius dabant,

ex-quo semel pepererat filiam amabilem,

Hermionen, quæ speciem habebat aureæ Veneris.

15

[Sic hi quidem epulabantur per altam magnam domum,

vicini atque amici Menelai gloriosi,

oblectantes-se: inter eos vero cantabat divinus cantor,

citharam-pulsans; duoque saltatores inter eos,

illo cantum auspicante, saltabant in medio.]

20

Hi autem in vestibulo ædium, ipsique et equi,

Telemachusque heros, et Nestoris inclytus filius,

steterunt: ac progressus vidit eos præstans Eteoneus,

sedulus famulus Menelai gloriosi.

Ivit autem annuntiaturus per ædes pastori virorum,

25

propeque stans verbis alatis eum allocutus-est:

Hospites en quidam isti adsunt, Jovis-alumne o Menelae,

viri duo, soboli vero Jovis magni similes-sunt.

Sed dic, utrum ipsis solvamus veloces equos,

an ad-alium dimittamus ut-eant, qui eos amice-excipiat.

30

Hunc autem valde indignatus allocutus-est flavus Menelaus:

non quidem stultus eras, Boethide Eteoneu,

antea: at nunc quidem, veluti puer, puerilia loqueris.

Profecto jam nos, hospitalia multa postquam-comedimus

aliorum hominum, hunc venimus: utinam Jupiter

35

in-posterum quidem liberarit ab-ærumna. Sed solve equos

hospitum, atque ipsos introduc ad-epulandum.

Sic dixit: ille vero e domo proruit, vocabatque alios

sedulos famulos, una ut-sequerentur se ipsum.

Hi vero equos quidem solverunt sub jugo sudantes:

40

et eos quidem alligarunt ad equina præsepia,

apponebantque far, et hordeum album admiscuerunt:

currus autem inclinarunt ad parietes collucentes:

ipsos vero duxerunt-in augustam domum; hi autem videntes

admirabantur euntes per domum Jovis-alumni regis.

45

Instar enim solis splendor erat, sive lunæ,

domum per excelsam Menelai gloriosi.

At postquam satiati-sunt videndo oculis,

ad labra descendentes perpolita, lavarunt.

Hos vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,

50

et lænas villosas circumjecerant ipsis atque tunicas:

in sellis consederunt hi juxta Atriden Menelaum.

Aquam autem ancilla gutturnio infundebat ferens,

pulcro, aureo, super argenteo lebete,

ad-lavandum: juxtàque politam extendit mensam.

55

Cibum[TR1] vero veneranda proma apposuit ferens,

fercula multa imponens, largiens de-præsentibus.

[Coquus autem carnium lances apposuit elevatas

diversarum: et eis apposuit aurea pocula.]

Hosque dextera-prehendens allocutus-est flavus Menelaus:

60

Cibumque gustate et gaudete. Ac deinde,

cœnam quum-gustaveritis, interrogabimus, quinam sitis

hominum: non enim vestrorum genus oblivione periit parentum,

sed virorum genus estis Jovis-alumnorum regum,

sceptriferorum: quippe nequaquam ignavi tales genuerint.

65

Sic dixit; atque ipsis terga bovis pinguia apposuit,

assata, manibus prehensa, quæ ei in-honorem apposuerant ipsi.

Hi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

tum vero Telemachus alloquebatur Nestoris filium,

70

prope admoto capite, ut ne audirent ceteri:

Considera, Nestoride, meo carissime animo,

ærisque splendorem per domum sonoram,

aurique, electrique, et argenti, atque eboris.

Jovis utique talis est Olympii intus aula.

75

Quanta hæc infinita multa! admiratio me tenet intuentem.

Hunc autem loquentem intellexit flavus Menelaus,

et ipsos compellans, verbis alatis allocutus-est:

Filii cari, cum-Jove quidem mortalium haud ullus contenderit:

immortales enim hujus ædes et possessiones sunt:

80

hominum vero aut aliquis mihi contendat, aut etiam non,

opibus; certe enim multa passus et multum vagatus

adduxi hæc in navibus, et octavo demum anno veni:

ad-Cyprum, Phœnicenque, et Ægyptios vagatus,

Æthiopasque adii, et Sidonios, et Erembos,

85

et Libyam, ubi agni protinus cornuti sunt.

Ter enim ibi pariunt oves integrum per annum.

Ibi quidem neque herus indigens est, neque omnino pastor,

casei et carnium, neque dulcis lactis:

sed semper præbent per-totum-annum lac mulgendum.

90

Dum ego circa illa multas facultates colligens

errabam, interea mihi fratrem alius interfecit,

clam, ex-improviso, dolo perniciosæ uxoris:

adeo nequaquam gaudens hisce facultatibus impero.

Et e-patribus ista debetis audivisse, quicumque vobis

95

sunt: quandoquidem valde multa passus-sum, et perdidi domum,

perquam habitantibus-commodam, continentem multa et pretiosa.

Quorum utinam vel tertiam habens in ædibus partem

habitarem, at viri salvi essent, qui tum periere

Troja in lata, longe ab-Argo equos pascente.

100

Sed tamen omnes quidem lugens et deflens,

(crebro in ædibus desidens nostris,

modo quidem luctu mentem oblector, modo autem rursus

quiesco: cita vero venit satietas tremendi luctus)

horum omnium-causa non tantum lugeo, dolens licet,

105

ut unius-gratia, qui mihi somnum invisum-facit et cibum,

recordanti: quoniam nullus Achivorum tanta molitus-est,

quanta Ulysses molitus-est et pertulit: huic autem destinatum-erat

ipsi dolores ut-forent, mihi vero mœror semper gravissimus

de-eo, quoniam diu longe-abest; nec quicquam scimus,

110

vivatne ille, an mortuus-sit: deflent certe illum

Laertesque senex, et prudens Penelope,

Telemachusque, quem reliquit recens natum in domo.

Sic dixit: huic autem ob-patrem desiderium excitavit fletus.

Lacrimam vero a palpebris humi demisit, de-patre audiens,

115

lænam purpuream oculis prætendens

utraque manu: animadvertit autem ipsum Menelaus;

deliberavitque deinde in mente et in animo,

utrum eum ipsum patris sineret meminisse,

an prior interrogaret, singulaque exploraret.

120

Dum ille hæc deliberabat in mente et in animo,

Helena ex thalamo odorifero alte-tecto

egressa-est, Dianæ aureum-arcum-habenti similis.

Huic autem ilico Adrasta sellam bene-factam posuit:

Alcippe vero tapetem ferebat mollis lanæ:

125

Phylo autem argenteum calathum ferebat, quem illi dedit

Alcandra, Polybi uxor, qui habitabat in Thebis

Ægyptiis, ubi plurimæ in ædibus possessiones jacent:

qui Menelao dedit duo argentea labra,

geminosque tripodas, decemque auri talenta.

130

Seorsum vero rursus Helenæ uxor ejus dedit pulcra dona;

aureamque colum, calathumque infra-circinatum præbuit,

argenteum, auro vero superius labia munita-erant.

Hunc igitur ei ancilla Phylo apposuit ferens,

filo elaborato repletum: ac super eum

135

colus extensa-erat, violaceam lanam habens.

Sedit autem in sella, et scabellum sub pedibus erat.

Continuo vero hæc verbis maritum interrogabat singula:

Scimusne jam, Menelae Jovis-alumne, quosnam hi

hominum se-profiteantur venisse nostram domum?

140

Mentiar, an verum dicam? jubet autem me animus.

Non enim me ullum puto similem adeo vidisse

nec virum nec mulierem, (admiratio me tenet adspicientem;)

ut hic Ulyssis magnanimi filio similis-est,

Telemacho, quem reliquit recens natum in domo

145

ille vir, quando mei impudentis gratia Achivi

venistis sub Trojam, bellum sævum excitantes.

Hanc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:

sic nunc et ego existimo, uxor, ut tu conjicis:

illius enim ejusmodi sunt pedes, ejusmodique manus:

150

oculorumque jactus, caputque, et superne comæ.

Et nunc sane ego recordatus de Ulysse

loquebar, quanta ille, ærumnas-patiens, toleraverit

pro me: atque hic amaram sub palpebris lacrimam stillabat,

lænam purpuream oculis obtendens.

155

Hunc vero rursus Nestorides Pisistratus contra allocutus-est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,

illius quidem hic filius est vere, quemadmodum dicis;

sed modestus est, indignumque-putat in animo,

huc profectus primum, interpellationes proferre

160

coram te, cujus nos, dei tanquam, delectamur voce.

Ceterum me misit Gerenius eques Nestor,

hunc simul comes ut-sequerer; cupiebat enim te videre,

ut ei aut sermonem aliquem suggereres, aut aliquod opus.

Plurimos enim dolores habet de-patre filius absente

165

in domo sua, cui non alii auxiliatores sunt;

sicut nunc Telemacho hic quidem (pater) abest, neque ei alii

sunt, qui in populo avertant ab eo calamitatem.

Hunc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:

dii boni, certe perquam amici viri filius meam domum

170

venit, qui mea gratia plurima exanclavit certamina:

atque ipsum cogitabam huc profectum me amice-excepturum præ aliis

Argivis, si nobis super mare reditum dedisset

navibus velocibus fieri Olympius late-sonans Jupiter.

Et sane ei in Argo condidissem urbem, et ædes exstruxissem,

175

et Ithaca advecto cum facultatibus et filio suo

et omnibus civibus, una urbe evacuata,

earum quæ circumhabitantur regunturque a-me ipso.

Et crebro, hic si-essemus, una-versaremur: nec nos

aliud quicquam diremisset amantesque oblectantesque-nos,

180

antequam tandem mortis nigra nebula nos obtexisset.

Sed hæc quidem futurum-erat ut-invideret deus ipse,

qui illum infelicem non-reducem solum reddidit.

Sic dixit: his vero omnibus desiderium excitavit fletus.

Flebat quidem Argiva Helena, Jove enata;

185

flebat etiam Telemachusque et Atrides Menelaus;

neque Nestoris filius absque-lacrimis habebat oculos.

Recordabatur enim in animo eximii Antilochi,

quem Auroræ interfecit splendidæ inclytus filius:

hujus ille recordatus verba alata dixit:

190

Atride, supra quidem alios te mortales prudentem esse

Nestor dicebat senex, quando mentionem-faceremus tui:

[ipsius in ædibus, et nos-mutuo alloqueremur:]

atque nunc, si qua licet, pareas mihi; non enim ego

delector flens inter-cœnandum: sed et Aurora

195

aderit mane-genita: gravor quidem neutiquam

deflere eum, quicunque mortuus-fuerit mortalium et fatum obierit.

Hic nimirum et honor solus est miseris mortalibus,

comam tondere amicos de mortuis, profundereque lacrimas de-genis.

Etenim meus obiit frater, neutiquam ignavissimus

200

Argivorum: debes autem tu nosse: non enim ego

congressus-sum, nec vidi: supra autem alios dicunt fuisse

Antilochum, supra quidem alios currendo velocem ac bellatorem.

Hunc autem respondens affatus-est flavus Menelaus:

o amice: quandoquidem tanta dixisti, quanta prudens vir

205

diceret et faceret, etiam qui major-natu esset:

(talis enim et patris es, quare etiam prudenter loqueris:

facile autem conspicua est proles viri, cui Saturnius

felicitatem destinaverit et uxorem-ducenti et nascenti,

quemadmodum nunc Nestori dedit perpetua diebus omnibus,

210

ipsum quidem molliter senescere in ædibus,

filios porro prudentesque et hastis (bello) esse optimos)

nos vero fletum quidem sinamus, qui prius incidit:

cœnæ autem rursus memores-simus, manibusque aquam

infundant: sermones autem etiam mane erunt

215

Telemacho et mihi, ut-colloquamur inter-nos.

Sic dixit: Asphalion vero aquam manibus infundebat,

sedulus famulus Menelai gloriosi.

Hi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

Tum vero aliud cogitavit Helena, Jove enata:

220

protinus inde in vinum misit medicamen, unde bibebant,

luctui-iræque-adversum, malorum oblivionem-inducens omnium.

Qui illud biberit, postquam crateri mixtum-fuerit,

non tota-die profuderit lacrimam de genis,

ne si quidem ei mortui-fuerint materque paterque;

225

ne si quidem ei coram fratrem, aut carum filium

ferro trudicarint, ipse vero oculis videret.

Talia Jovis filia habebat medicamina sollerter-excogitata,

bona, quæ ei Polydamna præbuerat, Thonis uxor,

Ægyptia; ubi plurima producit alma terra

230

medicamina, multa quidem bona mixta, multa autem perniciosa:

medicus vero ibi unusquisque est peritus supra omnes

homines: sane enim Pæonis sunt ex-genere.

Ac postquam immiserat, jusseratque vinum-infundi,

denuo verbis excipiens maritum allocuta-est:

235

Atride Menelae, Jovis-alumne, atque etiam hi

virorum fortium filii, (enimvero deus alias alii

Jupiter bonumque malumque dat: potest enim omnia)

sane nunc convivamini, sedentes in ædibus,

et sermonibus delectamini: convenientia enim narrabo.

240

Omnia quidem non ego enarrare-queam, nec nominare,

quot Ulyssis audentis-animi sunt certamina:

sed qualiter istud fecit, et sustinuit fortis vir

populo in Trojanorum, ubi passi-estis ærumnas Achivi.

Se ipsum plagis indecoris domans,

245

pannos-viles circumjiciens humeris, servo similis,

virorum hostium ingressus-est urbem latis-viis:

alii vero se-ipsum viro celans assimilabat,

mendico, qui neutiquam talis erat apud-naves Achivorum:

huic similis ingressus-est Trojanorum urbem. Illi eum ignorabant

250

omnes: ego vero ipsum sola agnovi, talis licet-esset,

et ipsum interrogabam: ille tamen astutia tergiversabatur.

Sed quum jam ipsum ego lavissem et unxissem oleo,

vestibusque induissem, et juravissem firmum jusjurandum,

non prius me Ulyssem inter Trojanos prodituram,

255

quam ipse ad naves veloces tentoriaque pervenisset:

tum demum mihi omnem mentem aperuit Achivorum.

Plurimos autem Trojanorum quum-interfecisset longo ære,

ivit ad Argivos: atque astutiæ famam reportavit multam.

Ibi aliæ Trojanæ stridule ejulabantur: sed meum pectus

260

gaudebat: quippe jam mihi cor versum-erat ut-redirem

rursus domum: noxam vero deflebam, quam Venus

dederat, quando me duxit illuc cara a patria terra,

filiamque meam post-me-relinquentem, thalamumque, maritumque,

nulla re mancum, nec mente, nec forma.

265

Hanc autem respondens allocutus-est flavus Menelaus:

sane hæc utique omnia, uxor, recte dixisti.

Jam quidem multorum cognovi consiliumque mentemque

virorum heroum, multamque peragravi terram:

sed nondum talem ego vidi oculis,

270

quale Ulyssis audente-animo erat carum cor.[TR2]

Quale etiam hoc fecit et ausus-est fortis vir

equo in polito, ubi insidebamus omnes optimi

Argivorum, Trojanis cædem et fatum ferentes.

Venisti deinde tu illuc: jussisse autem te videbatur

275

deus, qui Trojanis volebat gloriam præbere;

et te Deiphobus deo-similis sequebatur profectam.

Ter autem circumlustrasti cavas insidias attrectans,

et nominatim Danaorum appellabas optimos,

omnium Argivorum vocem tuam assimilans uxoribus (uxorum vocibus).

280

At ego et Diomedes et divinus Ulysses,

sedentes inter medios, audivimus ut vocasti.

Nos quidem ambo promti-eramus exsilientes

aut exire, aut intus protinus respondere:

at Ulysses prohibuit et continuit quantumvis cupidos.

285

[Ibi ceteri quidem omnes tacebant filii Achivorum:

Anticlus vero te solus excipere verbis

volebat; sed Ulysses os manibus comprimebat

indesidenter robustis, servavitque omnes Achivos: quem

tamdiu tenuit, donec te seorsum abduxisset Pallas Minerva.]

290

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,

durius est: nequaquam enim ei ista depulere tristem interitum,

ne si ei cor quidem ferreum intus esset.

Sed agite, ad cubile dimittite nos, ut jam

295

somno sub dulci delectemur cubantes.

Sic dixit: Argiva autem Helena, ancillis præcepit

cubilia sub porticu ut-ponerent, et stragula pulcra

purpurea injicerent, sternerentque supra tapetas,

lænasque imponerent villosas superne quibus-integerentur.

300

Illæ vero iverunt ex ædibus, facem in manibus habentes:

cubiliaque stravere; sed hospites ducebat præco.

Atque hi quidem in vestibulo domus illic cubarunt,

Telemachusque heros, et Nestoris inclytus filius;

Atride vero dormiebat in-recessu domus excelsæ,

305

juxtaque Helena sinuoso-peplo cubavit divina inter-mulieres.

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

surrexit e lecto bello strenuus Menelaus,

vestesque sibi-induit, et gladium acutum suspendit-ab humero,

pedibusque nitidis subligavit pulcros calceos:

310

progressus-est autem e thalamo, deo similis coram:

Telemachoque assidebat, verbumque dixit et elocutus-est:

Quænam vero te necessitas huc duxit, Telemache heros,

ad Lacedæmonem divinam, per lata dorsa maris?

publicane-res, an privata? hoc mihi vere dic.

315

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, dux virorum,

veni, si quam mihi famam de-patre diceres.

Comeditur mihi domus, perieruntque pinguia opera:

hostilium autem virorum plena est domus, qui mihi perpetuo

320

pecora alia-post-alia mactant, et trahentes-pedes camuros boves,

matris meæ proci, superbam contumeliam exercentes.

Propterea nunc ad-tua genua veni, si forte velis

illius sævam perniciem narrare, sicubi vidisti

oculis tuis, sive de ea alius sermonem audivisti

325

errantis: valde enim ipsum ærumnosum peperit mater.

Nec quicquam mihi verecundans blandiaris, neu miserescens,

sed plane mihi enarra, quemadmodum tibi-contigit videre.

Precor, si unquam tibi aliquod pater meus, strenuus Ulysses,

aut dictum, aut aliquod factum pollicitus effecit

330

populo in Trojanorum, ubi passi-estis ærumnas Achivi:

horum nunc mihi memento, et mihi verum dic.

Hunc autem graviter ingemiscens allocutus-est flavus Menelaus:

dii boni! profecto perquam fortis viri in cubili

volebant cubare, imbelles ipsi quum-sint.

335

Ut vero quando in lustro cerva fortis leonis

hinnulos ubi-collocarit recens-genitos, lactentes,

saltus investigat, et valles herbosas

pascens; ille vero deinde suum ingressus-est cubile,

utrisque autem illis duram mortem infert:

340

ita Ulysses illis durum fatum inferet.

Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,

talis, qualis olim bene-condita in Lesbo

e contentione cum-Philomelide luctatus-est assurgens,

prostravitque eum fortiter, gavisi-sunt autem omnes Achivi

345

talis cum-procis quoque congrederetur Ulysses:

omnes brevisque-vitæ fierent amarisque-nuptiis.

De-istis vero quæ me interrogas et petis, non equidem

alia præter verum dixerim declinando, nec te decipiam:

sed quæ quidem mihi dixit senex marinus verax,

350

horum nullum tibi ego celabo dictum, neque occultabo.

In-Ægypto etiamnum dii huc cupientem redire

detinebant, quoniam non ipsis feceram perfectas hecatombas.

[sed semper volebant dii nos meminisse præceptorum.]

Insula autem quædam est undoso in ponto,

355

Ægyptum ante, (Pharum autem ipsam vocant)

tantum semota, quantum spatii toto-die cava navis

confecerit, cui stridulus ventus aspiret a-puppi:

in ea autem portus est opportunus, unde naves æquales

in pontum deducunt, postquam-hauserunt nigram aquam.

360

Illic me per-viginti dies detinebant dii, neque unquam venti-secundi

spirantes apparebant in-mare-flantes, qui navium

ductores sunt super lata dorsa maris.

Et jam viatica omnia consumta-fuissent, et animi virorum,

nisi me aliqua dearum miserata-fuisset, et me servasset,

365

Protei potentis filia, marini senis,

Idothea: huic enim maxime sane animum commovi;

quæ mihi soli reptanti occurrit, seorsum a-sociis.

Semper enim circa insulam vagantes piscabantur

curvis hamis: urgebat vero ventrem fames.

370

Hæc autem me prope stans, verbum dixit, locutaque-est:

Stultus es, o hospes, tantopere, an desipiens?

aut sponte cessas, et delectaris dolores ferens,

quod adeo diu in insula detineris, neque ullum finem

invenire potes; deficit autem tibi cor sociorum.

375

Sic dixit: sed ego ipsam respondens allocutus-sum:

eloquar tibi, quæcunque tandem es dearum,

quomodo ego neutiquam volens detinear, sed videor

immortales offendisse, qui cœlum latum habitant.

Sed tu quidem mihi dic, (dii vero omnia sciunt)

380

quisnam me immortalium impedit, et arcet ab-itinere,

reditumque dic, ut per pontum proficiscar piscosum.

Sic dicebam: illa autem statim respondit, præstantissima dearum:

enimvero tibi, hospes, hæc valde vere enarrabo.

Versatur quidam hic senex marinus verax,

385

immortalis Proteus Ægyptius, qui-utique maris

totius fundos novit, Neptuno subserviens:

huncce meum aiunt patrem esse, ac me genuisse.

Quem si quo-pacto tu possis insidiatus prendere,

ille tibi dicat viam et mensuras itineris,

390

reditumque, ut per mare proficiscaris piscosum;

ac præterea tibi dicat, Jovis-alumne, si velis,

quodcunque tibi in ædibus malumque bonumque acciderit,

absente te per-longam viam difficilemque.

Sic dixit: at ego ipsam vicissima allocutus-sum:

395

ipsa nunc explica tu insidias divini senis,

ne quo-pacto me prævidens, aut præsciens, effugiat:

difficilis etenim est deus mortali homini domitu.

Sic dicebam; illa vero continuo respondit, præstantissima dearum:

enimvero ego tibi, hospes, has valde vere enarrabo.

400

Quando sol in-medium cœlum ascenderit,

tunc e mari emergit senex marinus verax,

flatu sub Zephyri, nigra superficie-horrescentis-maris obtectus;

egressusque decumbit sub specubus cavis:

circa ipsum vero phocæ, progenies (s. pisces) pulcræ Halosydnæ,

405

confertæ dormiunt, e cano mari egressæ,

acerbum exspirantes maris perprofundi odorem.

Illuc te ego ducens, simul cum aurora illucescente,

collocabo vos ex-ordine: tu vero diligenter elige socios

tres, qui tibi apud naves bene-tabulatas optimi sunt.

410

Omnes autem tibi enarrabo malas-astutias hujus senis.

Phocas quidem primum numerabit, et obibit:

ac postquam omnes per-quinos-numerarit et inspexerit,

cubabit in mediis, pastor veluti in-gregibus ovium.

Hunc quidem ubi primum decubuisse videritis,

415

tum deinde vobis curæ-sit roburque visque:

illic vero tenete obluctantem et nitentem licet elabi.

Omnia vero ut-fiat, tentabit, quæcunque in terra

reptilia oriuntur, et aqua, et immane-ardens ignis:

vos autem firmiter tenete, magisque premite.

420

Sed quando demum te ipse interrogaverit verbis,

talis apparens, qualem decubuisse videritis,

tum vero desiste a-vi, solveque senem,

heros: interroga vero, deorum quisnam te affligat;

reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.

425

Sic locuta, pontum subiit fluctuantem.

At ego ad naves, ubi stabant in arenis,

ibam: multa vero mihi cor in-profundo-agitabat eunti.

Ac postquam ad navem deveneram ac mare,

cœnamque apparavimus, et supervenit divina nox;

430

tum vero dormivimus in litore maris.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero ad litus maris late-patentis

ivi, multum diis supplicans: atque socios

tres ducebam, quibus potissimum confidebam omnem ad impetum.

435

Interea autem illa ingressa maris latum sinum,

quatuor phocarum e ponto pelles attulit;

omnes vero erant recens-detractæ: dolum autem struebat patri.

Cubilia vero in arenis quum-exsculpisset marinis,

sedebat exspectans; nos autem valde prope venimus ipsam:

440

ex-ordineque ea nos collocavit, injecitque corium unicuique.

Illic sane molestissimæ insidiæ erant: affligebat enim graviter

phocarum in-mari-nutritarum teterrimus odor:

quis enim marinum apud cetum cubare-posset?

sed ipsa nos servavit et excogitavit magnum auxilium:

445

ambrosiam naribus unicuique supposuit afferens,

dulce admodum spirantem, sustulitque ceti odorem.

Totum autem mane exspectabamus patienti animo:

phocæ vero e mari venere confertæ: eæ quidem deinde

ordine cubabant juxta litus maris.

450

Meridianus autem senex exiit e mari, invenitque phocas

obesas: omnes vero obibat, recensuitque numerum.

Ac nos primos recensuit inter-cetos, neque omnino animo

suspicabatur dolum esse: deinde autem decubuit et ipse.

Nos vero vociferantes irruimus; circumque eum manus

455

jecimus; nec senex dolosæ obliviscebatur artis:

sed primum quidem leo factus-est bene-jubatus,

ac deinde draco, et panthera, atque ingens sus;

factus-est etiam liquida aqua, et arbor alto-vertice-comans.

Nos vero firmiter eum tenebamus constanti animo.

460

Sed quum jam angebatur senex, malas-versutias sciens,

tum vero me verbis interrogans allocutus-est:

Quisnam tibi, Atrei fili, deorum contulit consilia,

ut me caperes invitum insidiatus? cujus-rei tibi est-opus?

Sic dixit: at ego ipsum respondens allocutus-sum:

465

scis, senex, (quid me ista decipiens interrogas?)

quomodo jam diu in insula detineor, neque aliquem finem

invenire queo, conficitur autem mihi intus cor.

Sed tu saltem mihi dic, (dii vero omnia sciunt)

quisnam me immortalium detineat, et arceat ab-itinere,

470

reditumque dic, ut per pontum proficiscar piscosum.

Sic dicebam; ille vero me statim respondens allocutus-est:

atqui omnino debebas Jovique aliisque diis

facere sacra pulcra et naves conscendere, ut citissime

tuam in patriam venires, navigans per nigrum pontum.

475

Non enim tibi prius fatum est amicosque videre et venire

ad-domum bene-ædificatam, et tuam in patriam terram,

quam quando Ægypti, a-Jove-fluentis fluvii,

rursus ad-aquas redieris, fecerisque sacras hecatombas

immortalibus diis, qui cœlum latum tenent:

480

et tunc tibi dabunt viam dii, quam tu cupis.

Sic dixit; at mihi confractum-est carum cor,

eo-quod me rursus jubebat per obscurum pontum

in-Ægyptum ire, longum iter difficileque.

Verum etiam sic ipsum verbis respondens allocutus-sum:

485

Hæc quidem sic plane perficiam, senex, ut tu præcipis.

Sed age mihi hoc dic et vere enarra,

si omnes cum navibus incolumes redierint Achivi,

quos Nestor et ego reliquimus, a-Troja profecti,

an aliquis periit morte inopinata, sua in nave,

490

aut amicorum in manibus, postquam bellum confecerit.

Sic dicebam: ille vero me statim respondens allocutus-est:

Atride, quid me hæc interrogas? nec quicquam te oportet

scire, neque explorare meum animum; nec te puto

diu absque-lacrimis fore, postquam bene omnia audieris.

495

Multi enim illorum domiti-sunt, multi vero relicti;

duces autem duo soli Achivorum ære-loricatorum

in reditu periere: pugnæ vero etiam tu interfuisti.

Unus autem adhuc alicubi vivus detinetur lato in-ponto.

Ajax quidem apud naves domitus-est longis-remis-instructas.

500

Gyris primum Neptunus admovit,

petris magnis, et salvum-eduxit e-mari:

et sane effugisset mortem, etiamsi invisus Minervæ,

nisi superbum dictum protulisset, et in-magnum incidisset-peccatum:

dixit vel invitis diis se evitaturum magnos fluctus maris.

505

Hunc vero Neptunus magna audivit jactantem:

statim deinde, tridente sumto, manibus validis

percussit Gyræam petram, et abscidit ipsam:

et unum quidem illic manebat, alterum vero frustum incidit mari:

cui Ajax primum insidens valde perculsus erat;

510

eum autem ferebat in mare infinitum, undosum.

[Sic ille quidem ibi periit, postquam biberat salsam aquam.]

Tuus vero utcunque effugit mortem frater et evitavit

in navibus cavis: servavit enim eum veneranda Juno.

Sed quando jam statim erat ad-Malearum montem arduum

515

perventurus, tum vero ipsum abreptum procella

pontum per piscosum tulit, valde ingemiscentem,

agri ad extremam-oram; ubi ædes habitabat Thyestes

prius, at tunc habitabat Thyestiades Ægisthus.

Sed quum jam et illinc appareret reditus incolumis,

520

retro vero dii ventum verterunt, et illi domum venerunt:

sane ille quidem gaudens ingressus-est patriam terram,

et osculabatur tangens suam patriam: multæ vero ab ipso

lacrimæ calidæ fundebantur, quia lubenter vidit terram.

Hunc autem e specula conspexit speculator, quem constituerat

525

Ægisthus dolosus eo ducens: promisit autem mercedem,

auri duo talenta: observabat vero hic in annum,

ne ipsum lateret prætervehens, recordareturque Agamemno strenuæ fortitudinis.

Ivit autem nuntiaturus ad ædes pastori virorum.

Statim vero Ægisthus dolosam excogitavit machinam:

530

electis per populum viginti viris optimis

constituit insidias, et ab-altera-parte jussit convivium apparari.

At ipse ivit invitans Agamemnonem, pastorem virorum,

cum-equis et curribus, nefanda animo-agitans.

Hunc autem ignarum perniciei reduxit, et trucidavit

535

convivio-exceptum, ut aliquis interfecerit bovem ad præsepe.

Nec quisquam Atridæ sociorum relictus-est, qui eum sequebantur,

nec quisquam Ægisthi; sed strati-sunt in ædibus.

Sic dixit; at mihi confractum-est carum cor;

flebam autem in arenis sedens; nec mihi cor

540

volebat amplius vivere, et videre lumen solis.

At postquam flendoque volutandoque saturatus-eram,

tum vero me allocutus-est senex marinux verax:

Ne-amplius, Atrei fili, longo tempore indesinenter sic

fleas, quoniam non remedium aliquod inveniemus: sed citissime

545

tenta, quo jam tuam in-patriam terram pervenias.

Aut enim ipsum vivum deprehendes, aut Orestes

interfecit præveniens: tu vero sepulturæ occurreris.

Sic dixit: at mihi cor et animus generosus

rursus intra pectus, etiamsi mœsto, lætabatur:

550

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

Hos quidem jam novi: tu vero tertium virum nomina,

qui adhuc vivus detinetur in-lato mari.

[aut mortuus: volo autem, etiamsi mœstus, audire.]

Sic dicebam: ille vero me statim respondens allocutus-est:

555

filius Laertæ, in Ithaca ædes habitans:

hunc vero vidi in insula uberes lacrimas fundentem,

Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate

detinet: illeque non potest in-suam patriam terram pervenire.

Non enim ei adsunt naves remigio-instructæ, et socii,

560

qui ipsum devehant per lata dorsa maris.

Tibi vero non a-fato-decretum est, Jovis-alumne o Menelae,

in Argo equos-pascente mori et fatum obire:

sed te in Elysium campum et fines terræ

immortales mittent, ubi flavus Rhadamanthus est:

565

ubi quidem facillima vita est hominibus:

non nix, neque hiemis multa, neque unquam imber,

sed semper Zephyri argute-spirantes auras

Oceanus emittit, ad-refrigerandum homines:

quoniam habes Helenam, et ipsis Jovis gener es.

570

Sic locutus, pontum subiit fluctuosum.

At ego ad naves simul cum divinis sociis

ivi; multa autem mihi cor in-profundo-agitabat eunti.

Ac postquam ad navem devenimus et mare,

cœnamque apparavimus, supervenitque divina nox:

575

tum denique dormivimus in litore maris.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

naves quidem omnium-primum deduximus in mare divinum,

et malos imposuimus et vela navibus æqualibus:

et ipsi porro ingressi in transtris consederunt;

580

ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.

Rursus autem ad Ægypti regionem, a-Jove-fluentis fluvii,

constitui naves, et feci perfectas hecatombas.

Ac postquam sedaveram deorum iram sempiternorum,

aggessi Agamemnoni tumulum, ut inexstincta ei gloria esset.

585

His peractis, redii: dederuntque mihi ventum-secundum

dii, qui me celeriter caram in patriam deduxerunt.

Verum age nunc mane in ædibus meis,

donec undecimaque duodecimaque fuerit dies;

et tunc te bene dimittam, daboque tibi splendida dona,

590

tres equos et currum bene-politum: ac deinde

dabo pulcrum poculum, ut libes diis

immortalibus, mei memor per-dies omnes.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Atride, ne sane me multo tempore hic detine.

595

Etenim in annum ego apud te certe perdurarem

sedens, nec me domus caperet desiderium, nec parentum:

vehementer enim sermonibus verbisque tuis auscultans,

oblector: sed jam mihi tædio-afficiuntur socii

in Pylo divina: tu vero me in-tempus hic detines.

600

Donum autem, quodcunque mihi dederis, sit quod-recondi-possit;

equos vero in Ithacam non ducam, sed tibi ipsi eos

hic relinquam oblectamentum: tu enim campo imperas

lato, in quo quidem lotus multus, in quo cyperus,

triticumque, et far, ac late-germinans hordeum album.

605

In Ithaca autem nec sane curricula lata, nec omnino pratum:

capris-pascendis-apta est; et magis ardua solo equos-pascente.

Nulla enim insularum equis-agendis-idonea nec-bonis-pratis-instructa,

quæ mari incumbunt; Ithaca vero etiam supra omnes.

Sic dixit: risit vero bello strenuus Menelaus,

610

manuque eum demulsit, verbumque dixit et elocutus-est:

Sanguinis es boni, care fili, quippe-talia loqueris:

atqui ego tibi hæc dona commutabo; possum enim.

Donorum autem, quæcunque in mea domo recondita jacent,

dabo, quod pulcerrimum et pretiosissimum est.

615

Dabo tibi craterem elaboratum; argenteus vero

est totus, auro autem labra supra-munita-sunt;

opus vero est Vulcani: donavit autem eum mihi Phædimus heros,

Sidoniorum rex, quando ejus domus suscepit

illuc me in-reditu-profectum: tibi autem volo id præbere.

620

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Convivatores autem in ædes ierunt divini regis:

illique adducebant quidem oves, afferebantque validum vinum:

panem vero ipsis uxores pulcris-vittis-in-capite intulerunt.

Sic illi quidem circa cœnam in ædibus occupabantur.

625

Proci vero ante Ulyssis domum

discis delectabantur et hastilibus jaculantes;

in facto-arte pavimento, ubi antea insolentiam exercebant.

Antinous vero consederat et Eurymachus divinæ-formæ,

principes procorum, virtute autem erant longe optimi.

630

His autem filius Phronii Noemon prope accedens,

Antinoum verbis interrogans allocutus-est:

Antinoe, numquid scimus in mente nostra, an etiam non,

quando Telemachus redeat e Pylo arenosa?

navem mihi abiit abducens; mihi vero opus est illa,

635

Elidem in spatiosam ut-trajiciam, ubi mihi equæ

duodecim feminæ, subtus autem muli patientes-operis

indomiti: ex-quibus aliquem adigens domarem.

Sic ait: illi vero in animo obstupescebant; non enim putabant

in Pylum eum abiisse Neleiam, sed alicubi illic

640

in-agris, aut apud-oves esse, aut cum-subulco.

Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:

vere mihi dic; quando abiit, et quinam illum

juvenes sunt-secuti? ex-Ithacane electi, an sui ipsius

mercenariique servique? poteruit etiam perficere.

645

Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,

utrum tibi vi invito abstulit navem nigram,

an lubens ei dedisti, postquam adortus-est te sermone?

Hunc autem filius Phronii Noemon contra allocutus-est:

ipse lubens ei dedi: quid fecerit etiam alius,

650

quando vir talis, habens curas in-animo,

petat? difficile negare præbitionem foret.

Juvenes autem, qui in populo excellunt apud nos,

illi eum secuti-sunt; ac ducem ego conscendentem vidi

Mentorem, aut deum; illi vero ipsi in-omnibus similis-erat.

655

Sed hoc miror: vidi hic Mentorem divinum

heri sub-auroram; tunc autem conscendit navem in-Pylum.

Sic igitur locutus abiit ad domos patris.

His vero utrisque perculsus-est animus generosus;

proci autem simul consedere, et cessarunt a-certaminibus.

660

Inter-eos vero Antinous fatus-est, Eupithei filius,

dolens: furore autem multum præcordia circumfusa-nigro sanguine

implebantur, oculi vero ei igni splendenti similes-erant:

Di boni! certe magnum facinus superbe patratum-est

Telemacho, profectio hæc! dicebamus autem ei non perfectum-iri.

665

Tot vero invitis juvenculus puer abiit sic,

nave deducta, electisque per populum optimis.

Incipiet et ulterius malum esse: sed ei ipsi

Jupiter perdat vim, antequam nobis malum severit.

Verum agite, mihi date navem celerem et viginti socios,

670

ut eum ipsum venientem insidiis-excipiam, et observem,

in freto Ithacæque Samique asperæ:

ut cum-sua-pernicie naviget propter patrem.

Sic dixit; illi vero omnes laudabant atque hortabantur:

statim deinde exsurgentes ibant in domum Ulyssis.

675

Neque inde Penelope per-longum tempus fuit inscia

sermonum, quos proci in mente profunde-cogitabant;

præco enim illi dixit Medon, qui audiebat consilia,

extra aulam quum-esset: illi vero intus consilium texebant.

Ivit autem annuntiaturus per domos Penelopæ:

680

hunc autem in limine venientem allocuta-est Penelope:[TR3]

Præco, cur vero te miserunt proci inclyti?

an ut-dicas ancillis Ulyssis divini,

a-labore ut-cessent illisque ipsis convivium apparent?

Ne ambientes me neque alio decedentes,

685

ultimum et postremum nunc hic cœnent!

Qui frequenter congregati, victum absumitis multum,

possessionem Telemachi prudentis. Nec quisquam a-patribus

vestris pridem audiistis, pueri quum-essetis,

qualis Ulysses erat inter vestros parentes,

690

neque ulli faciens injuriam, nec quicquam tale locutus

in populo? qui-utique est mos potentium regum,

alium ut-oderit quis mortalium, alium amet.

Ille vero nunquam omnino malo quemquam affecit:

sed vester quidem animus et indigna facinora

695

apparent, neque ulla est in vobis gratia postea beneficiorum.

Hanc autem rursus allocutus-est Medon, prudentia sciens:

utinam enim sane, regina, hoc maximum malum esset.

Sed multo majusque et gravius aliud

proci meditantur, quod ne perficiat Saturnius:

700

Telemachum cogitant interficere acuto ære,

domum revertentem; ille vero profectus-est ad-quærendam patris famam

in Pylum sacram et in Lacedæmonem divinam.

Sic ait; illi vero ibi soluta-sunt genua et carum cor:

diu autem ipsam inopia-vocis tenuit; atque ei oculi

705

lacrimis impleti-sunt, clara autem ei detenta-est vox.

Tandem vero ipsum verbis respondens allocuta-est:

Præco, cur vero mihi filius abiit? nec quicquam ipsum oportebat

naves celeres conscendere, quæ maris equi hominibus sunt,

trajiciuntque immensum humidum.

710

An ut ne nomen quidem ejus inter homines relinquatur?

Huic autem respondit deinde Medon, prudentia sciens:

haud scio an aliquis ipsum deus impulerit, an et ipsius

animus impetum-ceperit ire in Pylum, ut audiat

patris sui aut reditum aut quodnam fatum obierit.

715

Sic igitur locutus abiit per domum Ulyssis.

Illam autem dolor circumfudit animum-crucians, neque amplius sustinuit

in-sella sedere, multæ in domo quæ-erant:

verum super limine sedebat elaborati thalami,

miserabiliter lamentans: circum autem ancillæ ejulabant

720

omnes, quotquot in domibus erant juniores atque vetulæ.

Illas vehementer flens alloquebatur Penelope:

Audite, amicæ; nimios enim mihi Olympius dolores dedit

præ omnibus, quotquot una mecum nutritæ-ac natæ-sunt:

quæ antea quidem maritum bonum amisi magnanimum,

725

omnibus virtutibus ornatum inter Danaos:

[eximium, cujus gloria lata per Helladem et medium Argos:]

nunc rursus filium dilectum abripuerunt procellæ

inglorium ex ædibus, nec de-abeunte audivi.

Infelices, ne vos quidem in animum induxistis unaquæque

730

e lecto me suscitare, bene scientes animo,

quando ille conscendit cavam navem nigram.

Si enim ego intellexissem istud iter molientem,

sane certe aut mansisset, quantumvis cupidus itineris;

aut me mortuam in ædibus reliquisset.

735

Sed aliquis famulus Dolium vocet senem,

ministrum meum, quem mihi dedit jam pater huc eunti,

et mihi hortum servat arboriferum: ut celerrime

Laertæ hæc omnia assidens enarret:

si forte aliquod ille in mente consilium texens

740

progressus inter-cives deploret, qui cupiunt

ipsius et Ulyssis perdere prolem deo-paris.

Hanc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:

puella cara, tu quidem me interfice sævo ære,

vel sine in domo; sermonem vero te non celabo.

745

Noveram ego ista omnia; præbui autem illi, quæcunque jubebat,

panem et vinum dulce: a-me autem exegit magnum jusjurandum,

non prius tibi me dicturam, quam duodecima adesset dies,

aut tu ipsa desiderares, et abiisse se rescivisses;

quo ne flens corpus pulcrum læderes.

750

Verum tu quando-lavaris, puris corpori vestibus sumtis,

in supernam-domum conscendens cum ancillis mulieribus,

supplica Minervæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis:

hæc enim ipsum deinde et e morte ereptum-servaverit.

Neu senem afflige afflictum: non enim existimo

755

penitus diis beatis sobolem Arcesiadæ

invisam-esse: sed adhuc fere aliquis supererit, qui habeat

domos excelsas, et procul sitos pingues agros.

Sic dixit; illiusque sedavit fletum, cohibuitque oculos a-fletu.

Ipsa vero lota, puris corpori vestibus sumtis,

760

in supernam-domum conscendit cum ancillis mulieribus;

imposuitque molas canistro, supplicavitque Minervæ:

Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita,

si-unquam tibi ingeniosus in ædibus Ulysses

aut bovis aut ovis pinguia femora adolevit:

765

horum nunc mihi memento, et mihi carum filium serva;

procos vero averte male superbientes.

Sic locuta, ululavit; dea autem ejus audivit preces.

Proci vero tumultuabantur per ædes obscuras:

sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

770

Profecto jam nuptias nobis multum-ambita regina

apparat; neque omnino novit, quod suo cædes filio parata-est.

Sic igitur aliquis dicebat; ea vero nesciebant, ut acta-erant.

Inter eos autem Antinous concionatus-est et dixit:

Mirifici, sermones quidem insolentes fugite

775

omnes pariter, ne forte quis annuntiet etiam intus.

Sed age, silentio talem exsurgentes perficiamus

sermonem, qui jam etiam omnibus in mente placuit nobis.

Sic locutus, elegit viginti viros optimos:

profectique-sunt ire ad navem velocem et litus maris.

780

Navem quidem omnium-primum maris in-altum traxerunt:

ac malum imposuere et vela navi nigræ:

aptaruntque remos vertebris in coriaceis;

[omnia, ut oportebat; ac vela alba expanderunt;]

arma autem ipsis tulerunt animosi famuli.

785

Alte vero in humido hanc stiterunt; ingressique-sunt ipsi:

illic autem cœnam sumserunt, exspectabantque vesperem supervenientem.

Illa vero in superna-domo, prudens Penelope,

jacebat jejuna, non-gustans cibum, nec potum,

cogitans, si sibi mortem effugeret filius eximius,

790

an ille a procis insolentibus domaretur.

Quanta autem cogitat leo virorum in turba,

timens, quum ipsi dolosum circulum circumdant:

tanta ipsam agitantem corripuit dulcis somnus:

dormiebat vero recumbens; solutique-sunt ei artus omnes.

795

Ibi autem aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva;

simulacrum effinxit, corpore autem assimilatum-erat mulieri,

Iphthimæ, filiæ magnanimi Icarii:

quam Eumelus duxerat, in Pheris ædes habitans.

Misit vero hanc ad domum Ulyssis divini,

800

dum Penelopen lamentantem, flentem,

compesceret a-fletu, ploratque lacrimoso.

In thalamum vero ingressa-est ad seræ lorum;

stetitque ei supra caput, et ipsam sermone allocuta-est:

Dormis, Penelope, caro afflicta corde?

805

nequaquam te sinunt dii facile viventes

flere neque afflictari: quoniam adhuc rediturus est

tuus filius: nequaquam enim diis peccato-obnoxius est.

Huic autem respondit deinde prudens Penelope,

suaviter admodum dormiens in somniorum portis:

810

Cur, soror, huc venisti? nequaquam ante quidem

ventitabas, quandoquidem valde procul ædes habitas:

et me jubes cessare ab-ærumna ac doloribus

multis, qui me irritant in mente et in animo:

quæ ante quidem maritum bonum amisi magnanimum,

815

omnibus virtutibus ornatum inter Danaos:

[eximium; cujus gloria lata per Helladem et medium Argos:]

nunc rursus filius dilectus abiit cava in nave,

puer, nec laborum probe gnarus, nec negotiorum.

Hujus-causa jam ego etiam magis lugeo, quam illius:

820

et ob-hunc contremisco et timeo, ne-quid patiatur,

sive is eorum in populo, quo abiit, sive in ponto.

Hostes enim multi in ipsum mala machinantur,

cupientes occidere, antequam in-patriam terram pervenerit.

Hanc autem respondens allocutum-est simulacrum obscurum:

825

confide, nec omnino in mente timeas tantopere.

Talis enim eum comes una sequitur, quam etiam alii

viri optarint sibi adesse (pollet enim),

Pallas Minerva: te vero lamentantem miseratur:

quæ nunc me demisit, tibi hæc ut-dicerem.

830

Hanc vero rursus allocuta-est prudens Penelope:

siquidem vere tu dea es, deæque audivisti vocem,

eia age mihi et de-illo ærumnoso enarra,

sicubi adhuc vivat et videat lumen solis,

an jam mortuus-sit, et in Plutonis ædibus.

835

Hanc autem respondens allocutum-est simulacrum obscurum:

non tibi de-illo quidem continuo dicam,

vivatne is, an mortuus-sit: malum vero vana loqui.

Sic locutum, januæ apud seram evanuit

in flatus ventorum: illa vero e somno exsiliit,

840

filia Icarii; carum autem ei cor exsultavit,

ut ipsi manifestum somnium supervenerat noctis conticinio.

Proci vero conscensa nave navigabant humidas vias,

Telemacho cædem gravem in mente meditantes.

Est autem quædam insula medio in-mari petrosa,

845

media-inter Ithacamque Samumque asperam,

Asteris, non magna; portus vero navibus-apti insunt ipsi

utrinque-accessi: ibi hunc manebant insidiantes Achivi.

[TR1] "cibum" → "Cibum"
[TR2] "carum cor" → "carum cor."
[TR3] "Penelope;" → "Penelope:"

Odysseæ V.—Ulyssis ratis.

ARGUMENT: THE DEPARTURE OF ULYSSES FROM CALYPSO

Pallas in a council of the gods complains of the detention of Ulysses in the Island of Calypso: whereupon Mercury is sent to command his removal. The seat of Calypso described. She consents with much difficulty; and Ulysses builds a vessel with his own hands, in which he embarks. Neptune overtakes him with a terrible tempest, in which he is shipwrecked, and in the last danger of death; till Lencothea, a sea-goddess, assists him, and, after innumerable perils, he gets ashore on Phaeacia.

TEXT:

1

Aurora autem ex lectis ab eximio Tithono

surgebat, ut immortalibus lucem ferret et mortalibus:

ac dii ad-consessum considebant; inter illos vero

Jupiter altitonans, cujus potentia est maxima.

5

Illis autem Pallas recensebat ærumnas multas Ulyssis,

recordata; curæ-erat enim illi morans in domo Nymphæ:

Jupiter pater, atque alii beati dii sempiterni,

nullus amplius benignus, mitis, et mansuetus sit

sceptrifer rex, neque animo justa sentiens;

10

sed semper durus sit, et injusta faciat.

Adeo nemo memor-est Ulyssis divini,

civium quibus præfuit, et quibus pater velut mitis erat;

sed ille quidem in insula jacet graves dolores patiens,

Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate

15

detinet; is vero non potest suam in-patriam terram venire.

Non enim ei adsunt naves remigio-instructæ, et socii,

qui ipsum deducant super lata dorsa maris.

Nunc rursus filium dilectum occidere cupiunt,

domum revertentem: ille vero abiit ad-quærendam patris famam

20

in Pylum sacram atque in Lacedæmonem divinam.

Hanc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:

filia mea, quale tibi dictum excidit septo dentium!

nonne enim hoc quidem excogitasti consilium ipsa,

ut scilicet illos Ulysses ulciscatur reversus?

25

Telemachum autem tu deduc prudenter (potes enim),

ut plane incolumis suam in-patriam terram veniat,

proci vero in nave retro iter-relegant.

Dixit, et Mercurium, carum filium, contra allocutus-est:

Mercuri: tu enim itidem et in-aliis nuntius es:

30

Nymphæ comis-pulcris dicito firmum nostrum consilium,

reditum Ulyssis audenti-animo, ut redeat,

nec deorum ductu, nec mortalium hominum;

sed is in rate multis-compacta-vinculis ærumnas patiens

die vicesima ad-Scheriam glebosam perveniat,

35

Phæacum ad terram, qui propinqui-diis sunt;

qui ipsum ex animo, veluti deum, honorabunt,

deducentque in nave caram in patriam terram,

æsque aurumque abunde, vestemque ipsi quum-dederint,

plurima, quanta nunquam e-Troja sustulisset Ulysses,

40

etiam-si sine-detrimento venisset, sortitus e præda portionem.

Sic enim ei fatale est amicosque videre, et pervenire

domum in excelsam, et suam in patriam terram.

Sic dixit; nec non-obsecutus-est internuntius Argicida.

Statim deinde pedibus subligavit pulcros calceos,

45

immortales, aureos, qui ipsum ferebant sive per mare,

sive per immensam terram, una-cum flatibus venti.

Cepit etiam virgam, qua virorum oculos demulcet,

quorumcunque vult, alios autem et dormientes excitat:

hanc in manibus tenens volabat fortis Argicida.

50

Pieriæ autem insistens, ex æthere incidit in-mare:

festinabat deinde super fluctus, gaviæ avi similis,

quæ circum magnos sinus maris infructuosi

piscens venans, crebro alas sibi-mergit salsugine:

huic similis multis supervectus-est fluctibus Mercurius:

55

sed quando jam ad-insulam pervenit procul sitam,

tum ex ponto egressus violaceo ad-litus,

vadebat, donec ad-magnam specum pervenit, in qua Nympha

habitabat pulcris-comis; hanc vero intus invenit.

Ignis quidem in focis magnus ardebat, procul vero odor

60

cedrique fissilis thyiæque per insulam redolebat,

ardentium: ipsa vero intus cantillans voce pulcra,

telam obiens, aureo radio texebat.

Silva autem circa specum creverat virescens,

alnusque, populusque, ete bene-odorata cypressus:

65

ibi vero et aves extensas-alas-habentes nidulabantur,

buhones, accipitresque, latasque-linguas-habentes cornices

marinæ, quibus-quidem marina opera curæ-sunt.

Atque ibidem extensa-erat circa speluncam cavam

vitis pubescens, florebat vero uvis:

70

fontes autem ex-ordine quatuor fluebant aqua limpida,

vicini inter-se versi alio alius.

Circùm vero prata mollia violis atque apio

virescebant: ibi subinde etiam immortalis si-accessisset,

admiratus-esset intuens, et oblectatus-esset animo suo.

75

Illic stans hæc admirabatur internuntius Argicida.

Ac postquam omnia suo admiratus-erat animo,

statim in amplam speluncam intravit: neque ipsum coram

ignoravit conspicata Calypso, nobilissima dearum,

(non enim ignoti dii sibi-invicem sunt

80

immortales, nec si quis longe procul ædes habitet);

neque Ulyssem magnanimum intus invenit,

sed is in litore flebat sedens; ubi antea etiam,

lacrimis et gemitibus et doloribus animum scindens,

pontum in infructuosum prospiciebat, lacrimas stillans.

85

Mercurium autem interrogabat Calypso, nobilissima dearum,

in sella collocatum splendida, admiranda:

Cur ad-me, Mercuri aureo-caduceo, venisti,

venerandusque carusque? ante quidem neutiquam frequentabas.

Dic quod cogitas; perficere autem me animus jubet,

90

si possum quidem perficere, et si perfectu est.

[Verum sequere ulterius, ut tibi hospitalia apponam.]

Sic igitur locuta dea apposuit mensam,

ambrosia repletam, miscuitque nectar rubrum.

Atque ille bibebat et edebat, internuntius Argicida.

95

Et postquam cœnaverat, et refecerat animum cibo,

tum vero ipsam verbis respondens allocutus-est:

Interrogas me huc profectum, dea, deum: atque ego tibi

vere eum sermonem enarrabo; jubes enim:

Jupiter me jussit huc ire invitum:

100

quis enim volens tantam percurret salsam aquam,

immensam? neque ulla prope est mortalium urbs, qui diis

sacraque faciunt, et eximias hecatombas.

Sed prorsus non est Jovis mentem ægidem-tenentis

nec prætergredi alium deum, neque irritam-facere.

105

Ait, tibi virum adesse ærumnosissimum præ-ceteris

illis viris, qui circa urbem Priami pugnabant

novennio; decimo vero anno urbe excisa abierunt

domum: at in reditu Minervam offenderunt,

quæ ipsis excitavit ventumque malum et fluctus ingentes.

110

[Ibi huic alii quidem omnes perierunt strenui socii,

ipsum autem huc ventusque ferens et fluctus appulit.]

Eum nunc te jubet dimittere quam celerrime:

non enim ei hic sors est ab-amicis seorsum perire;

sed adhuc ei fatale est amicosque videre, et pervenire

115

domum in excelsam, et suam in patriam terram.

Sic dixit: exhorruit vero Calypso, nobilissima dearum,

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Improbi estis, dii, invidi præ aliis!

qui-quidem deabus invidetis cum viris dormire

120

palam, si qua aliquem carum sibi fecerit maritum.

Sic quidem, quando Orionem cepit roseis-digitis Aurora,

tamdiu illi invidebatis dii facile viventes,

donec ipsum in Ortygia aureum-solium-habens Diana casta

suis mitibus sagittis aggrediens occidit.

125

Sic etiam, quando cum-Iasione pulcras-comas-habens Ceres,

suo animo obsecuta, commixta-est amore et cubili,

novali in tertiato; neque diu fuit ignarus

Jupiter, qui ipsum occidit percussum corusco fulmine.

Sic rursus nunc mihi invidetis, dii, mortalem virum adesse.

130

Illum quidem ego servavi navis carinæ innavigantem

solum; quoniam ei navem celerem corusco fulmine

Jupiter percussam diffiderat medio in nigro ponto.

[Ibi huic alii quidem omnes perierunt strenui socii,

ipsum vero huc ventusque ferens et fluctus appulit.]

135

Hunc quidem ego amice-excipiebam et nutriebam, ac dicebam

me facturam immortalem, et senii-expertem per-dies omnes.

Verum quandoquidem nequaquam est Jovis mentem ægidem-tenentis

nec prætergredi alium deum, neque irritam-facere;

valeat, si eum ille impellit et ire jubet

140

pontum per infructuosum: dimittam vero ipsum nusquam ego.

Non enim mihi adsunt naves remigio-instructæ et socii,

qui ipsum deducant super lata dorsa maris.

At ei lubens consulam, neque celabo,

quomodo plane incolumis suam in-patriam perveniat.

145

Hanc autem rursus allocutus-est internuntius Argicida:

sic nunc dimitte, Jovisque respice iram,

ne-forte tibi in-posterum iratus succensuerit.

Sic igitur locutus abiit fortis Argicida:

ipsa vero ad Ulyssem magnanimum, veneranda Nympha,

150

ibat, postquam Jovis audierat mandata.

Illum autem in litore invenit sedentem: neque unquam oculi

a-lacrimis siccabantur; consumebaturque ei dulcis ætas

ob-reditum lugenti, quoniam non-amplius placebat Nympha.

At sane nocte quidem dormiebat etiam necessitate

155

in specubus cavis, nolens apud volentem:

die vero in petris et litoribus sedens,

[lacrimis et gemitibus et doloribus animum scindens,]

pontum in infructuosum[TR1] prospiciebat, lacrimas stillans.

Prope autem astans eum allocuta-est nobilissima dearum:

160

Infelix, ne mihi amplius hic lugeas, neu tibi ætas

consumatur; jam enim te perquam lubens dimittam.

Verum age, lignis longis abscissis, compinge-tibi ære

latam ratem: ac tabulata fige in ea

alte, ut te ferat super obscurum pontum.

165

Atque ego panem et aquam, et vinum rubrum

imponam animo-gratum, quæ tibi famem[TR2] arceant:

vestesque induam; mittamque tibi ventum a-tergo,

ut plane incolumis tuam in-patriam terram pervenias,

si modo dii voluerint, qui cœlum latum habitant,

170

qui me potiores sunt in-cognoscendoque judicandoque.

Sic ait: cohorruit autem audens divinus Ulysses,

et ipsam compellans verbis alatis allocutus est:

Aliud quid jam tu, dea, in-hoc moliris, neutiquam dimissionem:

quæ me jubes rate trajicere ingentem voraginem maris,

175

horrendamque difficilemque; quam neque naves æquales

veloces trajiciunt, gaudentes Jovis vento-secundo.

Neque ego, invita te, ratem conscenderim,

nisi mihi sustinueris, dea, magnum jusjurandum jurare,

nullum mihi ipsum damnum malum structuram te aliud.

180

Sic ait; risit vero Calypo, nobilissima dearum,

manuque ipsum demulsit, verbumque dixit et elocuta-est:

Profecto improbus es, et non incallida sciens;

qualem jam hunc sermonem induxisti-in-animum proloqui.

Sciat nunc hoc Terra et Cœlum latum superne,

185

et delabens Stygis aqua: quod quidem maximum

jusjurandum gravissimumque est beatis diis:

non ullum tibi ipsi damnum malum me structuram aliud.

Sed ea quidem cogito, et suadebo, quæcunque mihi quidem

ipsi suaderem, si-quando me necessitas tanta incesseret.

190

Etenim mihi mens est æqua, neque mihi ipsi

animus in præcordiis ferreus, sed misericors.

Sic igitur locuta, præivit augustissima dearum

celeriter; ille vero deinde post vestigia ibat deæ.

Pervenerunt autem ad-speluncam cavam, dea atque vir:

195

et ille quidem ibi resedit in solio, unde surrexerat

Mercurius: Nympha vero apposuit ei omnem cibum,

ad-edendum et bibendum, qualia mortales viri edunt.

Ipsa vero e-regione sedit Ulyssis divini;

ipsique ambrosiam ancillæ et nectar apposuerunt.

200

Hi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

Ac postquam saturati-sunt cibo et potu,

inter-eos inde sermones exorsa-est Calypso, nobilissima dearum:

Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

siccine vero domum caram in patriam terram

205

protinus nunc vis proficisci? tu autem vale nihilominus.

Siquidem scires tua mente, quantos tibi fatale est

dolores implere, priusquam in-patriam terram pervenias,

certe hic manens apud me hanc domum custodires,

immortalisque esses, quantumvis cupidus sis videndi

210

tuam uxorem, cujus usque desiderio-teneris dies omnes.

Nequaquam certe illa inferiorem me-profiteor esse,

nec corpore, neque habitu: quandoquidem minime decet

mortales cum-immortalibus corpore et forma contendere.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

215

veneranda dea, ne mihi ob-hoc succenseas; scio etiam ipse

omnia omnino, quod te prudens Penelope

forma deterior est, et magnitudine, coram aspectu:

illa enim mortalis est, tu vero immortalis et senii-expers.

Sed etiam sic volo, et desidero diebus omnibus,

220

domumque redire, et reditus diem videre.

Si quis autem me pessumdet deorum in nigro ponto,

patiar, in pectore habens sustinentem-ærumnarum animum:

jam enim valde multa passus-sum, et multa pertuli

fluctibus et bello: post illa et hoc quoque fiat.

225

Sic dixit; sol vero occidit et tenebræ supervenerunt:

profecto autem hi in-secessu speluncæ cavæ

oblectabantur amore, prope invicem manentes.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

continuo quidem lænamque tunicamque induit Ulysses:

230

ipsa vero candidam stolam magnam induit Nympha,

tenuem et venustam, et zonam circumposuit lumbis

pulcram, auream: capitique imposuit calyptram:

et tum Ulyssi magnanimo parabat dimissionem.

Dedit quidem ei securim magnam, habilem in manibus,

235

æream, utrinque acutam: atque in ipsa erat

manubrium perpulcrum, oleaginum, bene adaptatum:

dedit vero deinde asciam perpolitam; duxque-erat viæ

insulæ ad extremam-oram, ubi arbores proceræ creverant,

alnusque, populusque, abiesque erat in-cœlum-pertingens,

240

aridæ dudum, valde-siccæ, quæ ei natarent leviter.

Ac postquam ostenderat, ubi arbores proceræ creverint,

ipsa quidem rediit ad domum, Calypso, nobilissima dearum.

At ille cædebat ligna; celeriterque ei perficiebatur opus.

Vigini autem dejecit arbores omnes, dolavitque inde ære,

245

lævigavitque scite, et ad normam direxit.

Interea autem attulit terebras Calypso, nobilissima dearum:

terebravit vero ille omnia, et composuit inter-se;

clavis autem eam (ratem) et compagibus coagmentavit.

Quantum aliquis fundum navis tornaverit vir

250

onerariæ latæ, bene sciens fabrilis-artis,

in tantum latam ratem fecit Ulysses.

Tabulata vero erigens, coaptans densis trabibus,

faciebat; sed longis asseribus perstruebat.

In ea autem malum fecit, et antennam congruentem ei:

255

prætereaque gubernaculum fecit, ut dirigeret.

Communivit quoque ipsam cratibus undique vimineis,

fluctuum propugnaculum ut-essent; multamque ingessit materiam.

Interea vero lintea attulit Calypso, nobilissima dearum,

ad-vela conficienda; ille autem scite confecit et hæc.

260

Illigavit autem funesque rudentesque, pedesque in ea,

vectibusque deinde eam deduxit in mare divinum.

Quartus dies erat, et ei perfecta-erant omnia:

ac quinto dimisit eum ab insula divina Calypso,

vestibusque indutum odoratis, et lavatum.

265

Imposuit autem ei utrem dea nigri vini,

alterum, alterum vero aquæ magnum; atque etiam viatica

in-pera; imposuitque ei obsonia animo-grata multa:

ventum autem immisit innocuumque placidumque.

Lætus vero vento-secundo extendit vela divinus Ulysses.

270

Atque is gubernaculo dirigebat artificiose,

sedens: neque ei somnus palpebris incidebat,

Pleiadasque contemplanti, et sero occidentem Booten,

Ursamque, quam et Currum vulgari-appellatione vocant,

quæ ibidem-usque vertitur, atque Orionem observat:

275

sola vero expers est lotionum Oceani.

Hanc etenim eum jussit Calypso, nobilissima dearum,

ponto-navigare ad sinistram manum habentem.

Septemdecim vero navigabat dies in-mari-iter-faciens,

decima octava autem apparuerunt montes umbrosi

280

terræ Phæacum, qua proximum erat illi:

apparebat autem, veluti scutum in obscuro ponto.

Hunc vero ex Æthiopibus reversus potens Neptunus

procul e Solymorum montibus conspexit; visus-est enim ei

in-ponto navigans; ille vero iratus-est in-animo magis:

285

quassansque caput ad suum dixit animum:

Dii boni! profecto jam statuerunt dii aliter

de Ulysse, me apud Æthiopas absente:

et jam Phæacum terræ prope est, ubi ei fatale

effugere magnam metam ærumnarum, quæ ipsum occupant:

290

sed adhuc quidem eum puto abunde miseriarum subiturum.

Sic fatus collegit nubes, turbavitque pontum,

manibus tridente sumto; omnesque concitavit procellas

omnigenorum ventorum; ac nubibus operuit

terram simul et pontum; ingruit autem a-cœlo nox.

295

Una vero Eurusque Notusque ruit, Zephyrusque vehemens,

et Boreas serenus, magnum fluctum provolvens.

Et tunc Ulyssis soluta-sunt genua et carum cor:

ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum.

Heu me miserum, quid mihi in-futurum erit?

300

Vereor, ne jam omnia dea vera dixerit:

quæ me dicebat in mari, priusquam in-patriam terram pervenerim,

dolores impleturum-esse; ea jam nunc omnia perficiuntur.

Qualibus nubibus circumtegit cœlum latum

Jupiter, turbavitque mare; ingruunt vero procellæ

305

omnigenorum ventorum. Nunc mihi certum est grave exitium.[TR3]

Ter-beati Danai et quater, qui tunc perierunt

Troja in lata, Atridis gratificantes.

Utinam ego mortuus fuissem, et fatum obiissem,

die illo, quando mihi plurimi æratas hastas

310

Trojani injecerunt circa Peliden mortuum.

Tum sortitus-essem parentalia, et meam gloriam celebrassent Achivi:

nunc vero me misera morte decretum-est perire.

Sic igitur ipsum locutum pepulit magnus fluctus a vertice,

horrendum irruens, et ratem circumrotavit.

315

Longe vero a rate ipse excidit; clavum autem

e manibus dimisit; medium vero ei malum fregit

horrenda commixtorum ventorum irruens procella.

Longe autem velum et antenna inciderunt ponto.

Ipsum vero sub-aqua detinuit fluctus longo tempore; nec potuit

320

cito admodum emergere, magni sub fluctus impetu.

Vestes enim eum gravabant, quas illi dederat divina Calypso.

Sero vero tandem emersit, et ore evomuit salsuginem

amaram, quæ ei multa a capite defluebat.

Sed ne sic quidem ratis oblitus-est, tametsi afflictus,

325

sed impetu-facto in fluctibus, apprehendit eam:

in medio autem consedit, finem mortis evitans.

Hanc autem ferebat magnus flucuts secundum cursum-aquarum huc et illuc.

Ut vero quum autumnalis Boreas fert spinas

per campum, densæ autem inter se cohærent:

330

sic illam per mare venti ferebant huc atque illuc:

interdum quidem Notus Boreæ objectavit ferendum,

interdum vero rursus Eurus Zephyro cessit persequendam.

Hunc autem vidit Cadmi filia, pulcros-talos habens Ino,

Leucothea, quæ ante quidem erat mortalis loquens;

335

nunc vero maris in æquoribus deorum sortita-erat honorem.

Hæc Ulyssem miserata-est vagantem, dolores habentem:

[mergo vero assimilata, volatu emersit e-gurgite,]

seditque in rate multis-vinculis-compacta, dixitque verba:

Infelix, quid tibi sic Neptunus, terræ concussor,

340

iratus-est vehementer, quod tibi mala multa struat?

nequaquam quidem te perdet, valde licet cupiens.

Sed omnino sic fac; videris autem mihi non desipere:

vestes has exue-et ratem ventis ferendam

relinque; at manibus natans quære reditum

345

ad-terram Phæacum, ubi tibi fatale est effugere.

Accipe autem hanc vittam, et sub pectore extendas

immortalem: haud tibi ne-quid-patiaris timendum, nec, ne-pereas.

At postquam manibus contigeris litus,

rursus exuens projice in nigrum pontum,

350

longe a continente, ipse autem seorsum te-avertas.

Sic igitur locuta dea vittam ei dedit:

ipsa vero rursus pontum ingressa-est fluctuantem,

mergo assimilata: niger vero ipsam fluctus obtexit.

Ac deliberavit audens divinus Ulysses,

355

ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum:

Heu mihi, ne-quis mihi struat dolum iterum alius

immortalium, quando me a-rate discedere jubet!

Sed omnino nondum parebo; quoniam procul oculis

terram ego vidi, ubi mihi dixit effugium esse.

360

Sed omnino sic faciam, videturque mihi hoc esse optimum:

quamdiu quidem ligna in compagibus cohæserint,

tamdiu hic manebo et sustinebo dolores patiens:

at posteaquam mihi ratem fluctus discusserit,

natabo; quandoquidem nihil adest prospectu melius.

365

Dum ille hæc cogitabat in mente et in animo,

immisit magnum fluctum Neptunus terræ-concussor,

horrendumque, gravemque, excelsum: impulit autem ipsum.

Ut vero quum ventus vehementer-spirans palearum acervum dissipat

aridarum, quas quidem dispergit alias alio:

370

sic ipsius tabulata longa dispersit: verum Ulysses

in unum lignum conscenderat, desultorium ut equum impellens;

vestes vero exuit, quas ei dederat divina Calypso;

statimque vittam sub pectore extendit:

ipse autem pronus in-mare cecidit, manibus extensis,

375

natare paratus; vidit vero potens-rex Neptunus,

quassansque caput ad suum locutus-est animum:

Sic nunc mala plurima passus erra per mare,

donec hominibus Jovis-alumnis miscearis:

sed neque sic te spero parvi-pensurum malum.

380

Sic igitur locutus, impulit pulcris-jubis equos;

pervenitque ad Ægas, ubi ei inclytæ ædes sunt.

Ac Minerva, filia Jovis, aliud excogitavit:

nempe ceterorum ventorum obstruxit vias

et quiescere jussit, et consopitos-esse omnes;[TR4]

385

incitavit autem velocem Boream, fluctusque præfregit,

donec ille Phæacibus remigii-studiosis misceretur,

generosus Ulysses, mortem et fatum elapsus.

Hic duas noctes, duosque dies in fluctu denso

errabat: sæpe vero ei cor præsagiebat mortem.

390

Sed quando jam tertiam diem comis-pulcris fecit Aurora,

tum deinde ventus quidem quievit, atque serenitas

erat tranquilla; ipse vero inde prope conspexit terram,

acute admodum prospiciens, magno a fluctu levatus.

Ut autem quum grata vita filiis apparet

395

patris, qui in morbo decumbit ingentes dolores patiens,

diu contabescens, infestus autem ei ingruerat deus;

grate vero inde hunc dii a-malo liberarunt:

sic Ulyssi grate apparuit terra et silva.

Natabat vero, nitens pedibus continentem ut-conscenderet:

400

sed quum tantum abesset, quantum exauditur vociferatus,

tum vero sonitum audivit ad scopulos maris.

Murmurabat enim magnus fluctus, ad aridam continentis

horrendum eructans; obducta vero erant omnia maris aspergine.

Non enim erant portus, navium capaces, neque accessus;

405

sed litora projecta erant, scopulique, saxaque;

et tunc Ulyssi soluta-sunt genua et carum cor;

ingemiscensque inde dixit ad suum magnum animum:

Heu mihi, postquam terram insperatam dedit videre

Jupiter, et jam has undas sulcatas penetravi,

410

egressus nusquam apparet e-mari cano foras:

extra enim stant saxa acuta, circumque fluctus

fremit impetuosus, lævisque se-attollit petra,

prope autem profundum mare: et nullo-modo licet pedibus

consistere ambobus, et effugere malum:

415

ne-forte me egredientem jactet lapidosam ad petram

fluctus magnus abripiens; vanus vero mihi erit conatus.

Sin vero adhuc ulterius præternatabo, sicubi inveniam

litora obliqua, portusque maris,

vereor, ne me rursus abripiens procella

420

pontum in piscosum ferat, graviter gementem;

aut etiam mihi et cetum immittat magnum deus

ex mari, qualia multa nutrit inclyta Amphitrite:

novi enim, ut mihi infensus-sit inclytus Neptunus.

Dum ille hæc deliberabat inmente et in animo,

425

interea ipsum magnus æstus tulit asperum ad litus.

Ibi cutisque lacerata-, simulque ei ossa confracta-fuissent,

nisi in mentem ei hoc indidisset dea cæsiis-oculis Minerva:

ambabus vero manibus irruens prehendit petram,

cui adhærebat ingemiscens, donec magnus fluctus præteriisset.

430

Et hunc quidem sic effugit: refluus autem fluctus ipsum rursus

percussit irruens, longeque ipsum injecit ponto.

Sicut vero quum polypi, e-cubili extracti,

acetabulis multi calculi adhærescunt:

sic hujus ad saxa fortibus a manibus

435

cutis-partes direptæ-sunt: ipsum vero magnus fluctus obtexit.

Ibi jam infelix præter-fatum periisset Ulysses,

nisi prudentiam ei dedisset cæsiis-oculis Minerva.

E-fluctu ubi-emerserat, qua is eructatur ad-litus,

ibi præternatabat, in terram spectans, sicubi inveniret

440

litoraque obliqua, portusque maris.

Sed quando jam fluvii ad ostia pulcre-fluentis

pervenerat natans, ibi demum ei visus-est locus optimus,

lævis scopulorum, et receptus inerat a-vento;

agnovit autem profluentem, et supplicavit suo in animo:

445

Audi, rex, quisquis es; exoptatissimum autem ad-te venio

fugiens ex ponto Neptuni minas.

Venerabilis quidem est etiam immortalibus diis,

hominum quicunque venerit errans, quemadmodum ego nunc

ad-tuum fluentum, tuaque genua accedo, plurima passus.

450

Sed miserere, rex; supplicem vero tibi me profiteor esse.

Sic ait: ille vero continuo sedavit suum fluentum, continuitque fluctum;

et ante ei fecit tranquillitatem, ipsumque servavit

ad fluvii ostia: ille vero deinde ambo genua flexit,

manusque validas; mari enim afflictus-erat caro corde.

455

Tumebat vero corpore toto; mare autem manabat copiosum

per osque, naresque; ipse vero absque-anhelitu et -voce

jacebat viribus-defectus: defatigatio autem eum vehemens incessit.

Sed quando jam respiravit et in mente animus collectus-est,

tum vero vittam a se solvit deæ,

460

et ipsam in fluvium mari-se-miscentem immisit;

retro autem illam ferebat magnus fluctus per fluentum. Ilico vero Ino

suscepit eam manibus caris; ille autem ex fluvio secedens

junco incubuit, osculatusque est almam terram:

ingemiscens autem inde dixit ad suum magnum animum:

465

Heu mihi, quid patiar? quid mihi in-futurum etiam fiet?

Si quidem in fluvio gravem per noctem excubavero,

timeo, ne me simul frigusque malum et floridus ros

præ imbecillitate conficiant exspirantem animum:

aura vero ex fluvio frigida spirat ante auroram.

470

Si vero in clivum ascendens et umbrosam silvam,

arbustis in densis dormiero, si me sineret

frigus et lassitudo, jucundus autem mihi somnus obreperet:

vereor, ne feris captura et præda fiam.

Sic igitur ei deliberanti visum-est utilius esse:

475

profectusque-est ire in silvam; hanc autem prope aquam invenit

in conspicuo-loco; duo autem inde subiit arbusta,

ex uno-loco enata, hoc quidem oleastri, illud autem oleæ.

Hæc quidem nec ventorum perflat vis humidum spirantium,

neque unquam Sol lucidus radiis percutiebat,

480

neque imber penetrat penitus: sic sane densa

invicem creverunt alterum-alteri-intertextum; quæ Ulysses

subiit; statimque cubile congressit manibus caris

latum: foliorum enim erat lapsarum-copia satis magna,

quantum vel duos, vel tres viros tegeret

485

tempestate hiberna, etiamsi vel admodum ea sæviret.

Illa quidem conspecta gavisus-est audens divinus Ulysses:

in medio autem decubuit, copiamque superingessit foliorum.

Ut autem quum aliquis torrem in-cinere absconderit nigro,

agri in extremitate, cui non adsunt vicini alii,

490

semen ignis servans, ut ne qua aliunde incendat:

sic Ulysses foliis se-obtexit: huic autem Minerva

somnum in oculis fudit, ut is ipsum cessare-faceret citissime

a-difficili labore, caras palpebras obtegens.

[TR1] "in fructuosum" → "in infructuosum"
[TR2] "famen" → "famem"
[TR3] Missing part of word ending with "tium." in this line → "exitium"
[TR4] "omnes" → "omnes;"

Odysseæ VI.—Ulyssis adventus ad Phæacas.

ARGUMENT:

Pallas appearing in a dream to[TR1] Nausicaa (the daughter of Alcinous, king of Phaeacia), commands her to descend to the river, and wash the robes of state, in preparation for her nuptials. Nausicaa goes with her handmaidens to the river; where, while the garments are spread on the bank, they divert themselves in sports. Their voices awaken Ulysses, who, addressing himself to the princess, is by her relieved and clothed, and receives directions in what manner to apply to the king and queen of the island.

TEXT:

1

Sic is quidem illic dormiebat, audens divinus Ulysses,

somno et labore oppressus: verum Minerva

ivit ad Phæacum virorum populumque urbemque;

qui olim quidem aliquando habitabant in spatiosa Hyperea,

5

prope Cyclopas, viros superbientes,

qui ipsos infestabant, viribusque potiores erant.

Inde excitos illos deduxit Nausithous deo-similis,

collocavitque in Scheria, procul ab-hominibus sollertibus;

ac murum circumduxit urbi, et ædificavit domos,

10

et templa fecit deorum, et divisit agros.

Sed hic quidem jam fato domitus, ad-Orcum descenderat:

Alcinous vero tunc imperabat, a-diis consilia doctus.

Hujus quidem ivit ad domum dea cæsiis-oculis Minerva,

reditum Ulyssi magnanimo moliens.

15

Profecta-est autem ire ad thalamum multa-arte-factum, in quo puella

cubabat, immortalibus habitu et forma similis,

Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi;

juxta autem duæ ancillæ, a Gratiis pulcritudinem habentes,

ad-postem-forium utrinque; fores vero clausæ-erant splendidæ.

20

Illa vero venti veluti flatus accessit ad-cubile puellæ:

stetitque surpa caput, et ipsam sermone allocuta-est,

assimilans-se filiæ nautæ-celebris Dymantis,

quæ ei æqualis quidem erat, grataque animo;

huic se-quum-assimilasset, illam affata-est cæsiis oculis Minerva:

25

Nausicaa, quid te sic negligentem peperit mater?

vestes quidem tibi jacent neglectæ splendidæ;

tibi vero nuptiæ propinquæ sunt, ubi oportet pulcras quidem te ipsam

induere, alias autem illis præbere, qui te ducant.

Etenim ex his fama apud-homines oritur

30

bona; gaudent vero pater et veneranda mater.

At eamus loturæ cum aurora illucescente:

et te ego adjutrix una comitabor, ut celerrime

hæc instruas; quoniam non amplius diu virgo eris.

Jam enim te ambiunt optimi in populo

35

omnium Phæacum, ubi tibi clarum genus est et ipsi.

Verum age, hortare patrem inclytum sub auroram

mulos et currum ut-apparet, qui vehat

cingulaque, et peplos, et pallia splendida.

Et vero tibi sic ipsi multo honestius est, quam pedibus

40

ire; multum enim absunt labra ab-urbe.

Hæc quidem sic locuta abiit, cæsiis-oculis Minerva,

ad-Olympum, ubi aiunt deorum sedem firmam semper

esse: nec ventis concutitur, neque unquam imbre

rigatur, nec nix ingruit; sed omnino serenitas

45

panditur innubis, candidusque ambit splendor:

in quo delectantur beati dii diebus omnibus.

Eo abiit Minerva, postquam hæc suaserat puellæ.

Statim vero Aurora advenit in-pulcro-solio, quæ eam excitabat,

Nausicaam pulcro-peplo; continuoque ea admirata-est somnium.

50

Ivit autem per ædes, ut nuntiaret parentibus,

patri caro et matri: deprehenditque eos, intus dum-essent.

Illa quidem ad focum sedebat, cum ancillis mulieribus,

pensa versans marina-purpura-tincta: ipsum autem foras

egredientem convenit ad inclytos reges

55

in consilium, quo ipsum vocabant Phæaces nobiles.

Hæc autem valde prope stans carum patrem allocuta-est:

Pater care, non jam mihi apparaveris currum

excelsum, agilem-rotis, ut pulcras vestes agam

ad flumen, lotura, quæ mihi sorditata jacent?

60

Et vero te ipsum decet inter primores versantem

consilia consulere, puras in-corpore vestes habentem.

Quinque autem tibi cari filii in ædibus sunt,

duo in-matrimonio, tres autem cœlibes florentes:

hi vero semper volunt recens-lotas vestes habentes,

65

ad choream ire; hæc autem meæ menti omnia curæ-sunt.

Sic dixit: verebatur enim floridas nuptias nominare

patri caro; ille vero omnia intelligebat, et respondit sermone:

Nequaquam[TR2] tibi mulos invideo, filia, nec quicquam aliud.

Abi: ceterum tibi famuli apparabunt currum

70

altum, agilem rotis, sirpea instructum.

Sic locutus, servis præcepit; hi vero paruerunt.

Ii quidem foras currum agilem-rotis mulinum

instruebant, mulosque submiserunt, junxeruntque sub curru:

virgo autem e thalamo ferebat vestes pulcras;

75

et eas quidem deposuit bene-polito in curru;

mater vero in cista collocabat animo-gratum cibum,

varium, et obsonia imposuit, et vinum infudit

utre in caprino; (puella vero conscendit currum:)

dedit etiam aurea in ampulla humidum oleum,

80

ut ungeretur cum ancillis mulieribus.

Illa vero accepit scuticam et habenas pulcras,

percussitque, ut-inirent-cursum; strepitus autem erat mulorum;

hi vero impigre contendebant, ferebantque vestes, et ipsam,

non solam; una cum-ea etiam ancillæ proficiscebantur aliæ.

85

Hæ vero quum jam fluvii ad-alveum perpulcrum pervenere,

ubi quidem labra erant perennia, multaque aqua

pulcra profluebat, etiam admodum sordidata quæ-purget:

ibi illæ mulos quidem solverunt-a curru.

Et eos quidem egerunt fluvium propter vorticosum,

90

ut-carperent gramen dulce: ipsæ vero a curru

vestes manibus sumserunt, et inferebant in-nigram aquam:

constipabantque in scrobibus, celeriter certamen proferentes.

Sed postquam lavarantque, purgarantque sordes omnes,

ordine eas explicuerunt ad litus maris, ubi potissimum

95

lapillos ad litus abluebat mare.

Ipsæ porro lotæ, et unctæ pingui oleo,

prandium inde sumserunt ad ripas fluvii:

vestes autem solis manebant dum-siccarentur splendore.

Ac postquam cibo saturatæ-sunt ancillæque et ipsa,

100

pila hæc inde ludebant, capitum-redimiculis depositis:

illis vero Nausicaa pulcris-ulnis exordiebatur ludum.

Qualis autem Diana incedit per montem sagittis-gaudens,

aut per Taygetum arduum, aut Erymanthum,

oblectans-se apris, et velocibus cervis;

105

cum-illa autem simul Nymphæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis,

agrestes ludunt; gaudet vero mente Latona;

omnes autem ipsa capite supereminet ac fronte,

facileque conspicua est, pulcræ vero omnes:

sic illa inter-ancillas excellebat virgo indomita.

110

Sed quum jam esset rursus domum reditura,

junctis mulis, plicatisque vestibus pulcris:

tunc iterum aliud excogitavit dea cæsiis-oculis Minerva,

ut Ulysses excitaretur, videretque pulcram-oculis puellam,

quæ ipsum Phæacum virorum ad urbem duceret.

115

Pilam deinde jecit in ancillam regina;

ab-ancilla quidem aberravit, profundum autem incidit in-vorticem:

illæ vero alte clamarunt. Atque experrectus-est divinus Ulysses,

sedensque cogitabat in mente et in animo:

Heu mihi, quorum demum hominum in terram deveni?

120

anne hi injurii sunt et feroces, nec justi?

an hospitales, et ipsis mens est deorum-reverens?

ut me puellarum circumvenit femineus clamor,

Nympharum, quæ habitant montium altos vertices,

et fontes fluviorum, et palustria-loca herbosa.

125

An jam alicubi homines sum prope vocales?

Verum age, ego ipse experiar ac videbo.

Sic locutus, arbustis egrediebatur divinus Ulysses:

ex densa autem silva ramum fregit manu robusta,

cum-foliis, ut tegeret circa corpus pudenda viri.

130

Profectus-est autem ire, veluti leo in-montibus-nutritus, robore confisus,

qui incedit complutus et ventos-passus; intus vero ei oculi

ardent: atque is boves invadit, aut oves,

aut agrestes cervas; jubet vero eum venter,

pecudes tentaturum, etiam in densam domum ire:

135

ita Ulysses puellis pulcras-comas-habentibus erat

congressurus, nudus licet esset: necessitas enim urgebat.

Horribilis vero ipsis apparuit, deturpatus salsugine:

diffugerunt autem, alio alia, per ripas prominentes:

sola vero Alcinoi filia mansit; ei enim Minerva

140

audaciam in mente posuit, et metum exemit e-membris.

Stetit vero contra, continens-se: at deliberabat Ulysses,

utrum genubus prehensis supplicaret pulcræ-oculis puellæ:

an sic ut erat verbis eminus-stans blandis

eam precaretur, si ostenderet urbem, et vestes daret.

145

Sic igitur ei deliberanti visum-est melius esse,

precari verbis eminus-stantem blandis,

ne ei genua prehendenti irasceretur mente puella.

Protinus blandum et sollertem dixit sermonem:

Supplex-oro te, regina; deane tu aliqua, an mortalis sis.

150

Si quidem aliqua dea es, eorum qui cœlum latum incolunt,

Dianæ te ego, Jovis filiæ magni,

formaque, staturaque, orisque-habitu, quam-proxime assimilo:

sin aliqua es ex-hominibus, qui super terram habitant,

ter-beati quidem tibi pater et veneranda mater,

155

ter-beati et fratres; valde, credo, ipsis animus

semper lætitia perfunditur, tui gratia,

videntibus te tale germen choream ingredientem.

Ille vero rursus in animo felicissimus præter ceteris,

quicunque te, sponsalibus-donis præponderans,, domum duxerit.

160

Nondum enim aliqua talem vidi mortalem oculis,

nec virum, nec mulierem; admiratio me tenet aspicientem.

In-Delo sane aliquando tale, Apollinis juxta aram,

palmæ recens germen succrescens vidi:

(profectus enim eram etiam illuc, multusque me sequebatur populus

165

in-ea profectione quæ demum erat mihi malum damnum futura:)

eodem autem ipso-modo et illud conspicatus, obstupui animo

diu; quandoquidem nunquam tale succrevit lignum e terra:

ita te mulier admirorque, obstupeoque, vereorque admodum

genua prehendere: gravis autem me dolor occupat.

170

Heri vigesimo effugi die nigrum pontum:

eousque vero me perpetuo fluctus ferebat, celeresque procellæ,

insula ab Ogygia: nunc tamen huc me conjecit deus,

ut adhuc fortasse et hic patiar malum. Non enim puto

cessaturum; sed adhuc multa dii efficient prius.

175

Verum,[TR3] regina, miserere: te enim mala multa passus

primam accessi; at ceterorum neminem novi

hominum qui hanc urbem et terram incolunt.

Urbem vero mihi ostende daque pannum circumjiciendum,

si quod forte involucrum pannorum habes, huc profecta.

180

Tibi vero dii tanta dent, quanta animo tuo concupiscis;

maritumque et familiam, et concordiam præbeant

bonam: non enim hoc quicquam præstantius et melius est,

quam quando concordes animis domum teneant

vir et uxor: tum oriuntur multi dolores malevolis,

185

gauda autem benevolis; maxime vero sentiunt ipsi.

Hunc autem rursus Nausicaa candidis-ulnis contra allocuta-est:

hospes: quandoquidem neque ignavo, nec stulto viro similis es:

Jupiter vero ipse distribuit felicitatem Olympius hominibus,

bonis atque malis prout voluerit, unicuique:

190

et ferre tibi istæc dedit, te autem oportet pati omnino:

nunc vero, quum ad nostramque urbem et terram venisti,

nec jam vestium indigebis, nec cujusquam alius rei,

quarum decet supplicem miserum compotem fieri.

Urbem autem tibi monstrabo, dicamque tibi nomen civium.

195

Phæaces quidem hanc urbem et terram habitant:

sum autem ego filia magnanimi Alcinoi;

ex-quo Phæacum pendet et imperium et potentia.

Dixit, et ancillis comas-pulcras-habentibus imperavit:

sistite-gradum mihi ancillæ: quo fugitis, virum conspicatæ?

200

an forte aliquem hostilium putatis esse virorum?

Non est ille vir vegetus homo, nec fere nascetur,

qui Phæacum virorum in terram veniat,

hostilia inferens; valde enim cari sunt hi immortalibus.

Habitamus autem seorsum, undoso in mari,

205

extremi, nec quisquam nobiscum mortalium commercium-habet alius.

Sed hic aliquis infelix errans huc venit,

quem nunc oportet curare: a Joven enim sunt omnes

hospitesque et egeni: donum autem ipsis exiguumque gratumque est.

Verum date, ancillæ, hospiti cibumque potumque,

210

et lavate eum in fluvio, ubi receptus est a-vento.

Sic dixit; illæ vero steterunt, et se-invicem hortatæ-sunt:

atque Ulyssem collocarunt in receptu, uti jusserat

Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi;

atque ei palliumque tunicamque vestes apposuerunt:

215

dederunt porro ei aurea in ampulla liquidem oleum,

jusseruntque dein ipsum lavare-se fluvii in-fluento.

Ac tum ancillas allocutus-est divinus Ulysses:

Ancillæ, state ita eminus, dum ego ipse

salsuginem ab-humeris abluam, circumque oleo

220

ungam me: jam enim diu a corpore abest unctio.

Coram vero haud ego lavero; vereor enim

nudari, inter-puellas pulcris-comis versans.

Sic dixit; illæ vero secesserunt, narraruntque inde puellæ.

At ex flumine a-corpore abluebat divinus Ulysses

225

salsuginem, quæ ei terga et latos obtegebat humeros:

e capite autem eluebat maris sordes infructuosi.

Ac postquam usquequaque lavarat-se, et oleo unxerat,

vestesque induerat, quas ei præbebat virgo indomita:

illum quidem Minerva reddidit, Jove enata,

230

majoremque aspectu, et crassiorem: a capite vero

crispas demisit comas, hyacinthino flori similes.

Ut autem quum quis aurum circumfundit argento vir

sollers, quem Vulcanus docuerit et Pallas Minerva

artem omnigenam; pulcra vero is opera perficit:

235

sic in-hunc defudit gratiam in-capiteque et humeris.

Considebat deinde, seorsum profectus ad litus maris,

pulcritudine et gratia resplendens: admirabatur autem puella:

ac tunc ancillas pulcris-comis allocuta-est:

Audite me, ancillæ candidis-ulnis, ut aliquid dicam;

240

non omnibus invitis diis, qui Olympum tenent,

ad-Phæacas hic vir pervenit similes-diis.

Quippe antea quidem mihi indecorus videbatur esse,

nunc vero diis similis-est, qui cœlum latum habitant.

Utinam mihi talis maritus appellatus esset,

245

hic habitans, et ipsi placeret hic manere.

Verum date, ancillæ, hospiti cibumque potumque.

Sic dixit; illæ vero huic diligenter auscultarunt et paruerunt:

et subinde Ulyssi apposuerunt cibumque potumque.

Atque is bibebat et edebat, audens divinus Ulysses,

250

rapaciter; diu enim cibum non-gustaverat.

Sed Nausicaa candidis-ulnis aliud cogitavit;

vestes jam plicatas posuit pulcrum in currum,

junxitque mulos fortibus-ungulis, atque inscendit ipsa.

Adhortata-est autem Ulyssem, verbumque dixit, et elocuta-est:

255

Surge nunc jam, hospes, ad-urbem eamus, ut te deducam

patris mei in domum prudentis; ubi te puto

omnium Phæacum visurum-esse quotquot sunt optimi.

Sed omnino sic facito; videris vero mihi non desipere:

donec quidem per agros iverimus et culta hominum,

260

tamdiu cum ancillis post mulos et currum,

celeriter ito; ego autem viæ dux-ero.

At postquam ad-urbem ascenderimus: circa quam murus

altus, pulcer vero portus ab-utraque-parte urbis,

arctus autem introitus; naves vero per-viam utrinque-recurvæ

265

subductæ-sunt: omnibus enim nautis ibi statio est singulis.

Ibi porro et ipsis forum est pulcrum Neptunium circa templum,

vectitiis lapidibus profunde-immissis exstructum.

Ibi vero navium armamenta nigrarum curant,

rudentes, et spiras: et acuunt remos.

270

Non enim Phæacibus curæ-est arcus, nec pharetra,

sed mali, et remi navium, et naves æquales,

quibus læti canum trajiciunt mare.

Horum evito famam amaram, ne-quis a-tergo

me carpat: valde enim sunt insolentes per vulgus:

275

et fortasse quis sic dicat vilior obviam-factus:

Quis vero ille qui Nausicaam sequitur, pulcerque magnusque,

hospes? ubi illum nacta-est? maritus utique ei erit ipsi.

Aut aliquem forte vagatum excepit sua a navi

virorum longinquorum: quippe nulli prope sunt:

280

aut aliquis ei supplicanti multum-exoptatus deus advenit,

e-cœlo delapsus; habebit vero ipsum dies omnes.

Rectius fecit, si etiam ipsa quærens maritum invenit

aliunde: certe enim hos quidem spernit in populo

Phæacas, qui ipsam ambiunt multique et nobiles.

285

Sic dicent; mihi vero probra hæc essent.

Et vero alii succensuerim, quæcunque talia quidem fecerit,

quæ invitis caris patre et matre viventibus,

viris misceatur, priusquam palam nuptiæ advenerint.

Hospes, tu vero ita meum observa verbum, ut celerrime

290

deductione et reditu potiaris a patre meo.

Invenies pulcrum lucum Minervæ, prope viam,

ex-populis; ibi autem fons effluit, circà vero est pratum:

ibi vero patris mei est prædium, et florentes horti,

tantum ab urbe, quantum aliquis auditur clamans:

295

ibi desidens mane aliquamdiu, donec nos

ad-urbem accesserimus, et pervenerimus ad-ædes patris.

Ac postquam nos putaveris ad ædes pervenisse,

tunc Phæacum eas in urbem, ac require

ædes patris mei magnanimi Alcinoi.

300

Facile vero conspicuæ sunt, et vel puer duceret

infans: neque enim omnino similes illis sunt

ædes Phæacum, qualis domus Alcinoi

herois. Ac postquam te ædes occuluerint et aula,

celeriter valde ædes transi, donec perveneris

305

ad-matrem meam; illa autem sedet ad focum in ignis splendore,

pensa versans purpurea, mirabile visu,

columnæ acclinata; ancillæ ero illi sedent a-tergo.

Ibi autem patris mei solium acclinatum-est foco:

cui ille vinum-potat insidens, immortalis instar.

310

Hoc præterito matris ad genua manus

extende nostræ, ut reditus diem videas

gaudens cito, etiamsi valde procul hinc sis.

[Si tibi illa quidem bene cupierit in animo,

spes tibi deinde amicosque videndi, et perveniendi

315

ad domum pulcre-ædificatam, et tuam in patriam terra.]

Sic igitur locuta, percussit scutica splendida

mulos; hi vero celeriter reliquerunt fluvii fluenta:

ii autem bene currebant et bene alternabant pedes.

Illa autem sedulo aurigabatur, ita ut simul sequerentur pedibus

320

ancillæque Ulyssesque; mente (arte) vero impingebat scuticam.

Occidebatque sol, et illi inclytum ad-lucum pervenere

sacrum Minervæ, ubi proinde consedit divinus Ulysses.

Statim deinde supplicabat Jovis filiæ magni:

Audi me, ægidem-tenentis Jovis filia, indomita:

325

nunc tandem me exaudi, quoniam antea nunquam exaudisti

jactatum, quando me jactabat inclytus Neptunus.

Da me ad Phæacas gratum venire ac miserandum.

Sic dixit supplicans; eum autem audivit Pallas Minerva:

ipsi vero nondum apparebat palam; verebatur enim etiam

330

patruum; is autem vehementer irascebatur

divino Ulyssi, antequam is suam ad-terram perveniret.

[TR1] "dream in to" → "dream to"
[TR2] "Neuquaquam" → "Nequaquam"
[TR3] "Verum" → "Verum,"

Odysseæ VII.—Ulyssis ingressus ad Alcinoum.

ARGUMENT: The court of Alcinous.

The princess Nausicaa returns to the city and Ulysses soon after follows thither. He is met by Pallas in the form of a young virgin, who guides him to the palace, and directs him in what manner to address the queen Arete. She then involves him in a mist which causes him to pass invisible. The palace and gardens of Alcinous described. Ulysses falling at the feet of the queen, the mist disperses, the Phaecians admire, and receive him with respect. The queen inquiring by what means he had the garments he then wore, he relates to her and Alcinous his departure from Calypso, and his arrival in their dominions.

The same day continues, and the book ends with the night.

TEXT:

1

Sic quidem ibi supplicabat audens divinus Ulysses;

puellam vero ad urbem ferebat robur mulorum.

Illa vero quando jam sui patris ad-inclytas ædes pervenerat,

stetit in vestibulo: fratres vero eam undique

5

circumstabant, immortalibus similes; qui a curru

mulos solverunt, vestemque portarunt intro.

Ipsa vero ad thalamum suum ibat; accendebat autem ei ignem

anus Apiræa, cubicularia Eurymedusa,

quam olim ex-Apira naves duxerunt utrinque-recurvæ:

10

Alcinoo autem eam munus elegerant, eo-quod omnibus

Phæacibus imperabat, deoque veluti populus ei auscultabat:

quæ enutrierat Nausicaam pulcris-ulnis in ædibus.

Hæc ei ignem accendebat, et intus cœnam adornabat.

Et tunc Ulysses surrexit ad-urbem iturus; ac Minerva

15

multam ei caliginem infudit, bene cupiens Ulyssi,

ne-quis Phæacum magnanimorum obviam-factus,

conviciareturque verbis, et interrogaret, quisnam esset.

Sed quum jam esset urbem ingressurus amœnam,

tum ei obviam-facta-est dea cæsiis-oculis Minerva,

20

virgini similis juvenculæ, urnam gestanti;

stetitque ante eum: interrogabat autem divinus Ulysses:

O filia, nonne me ad-domum viri deduxeris

Alcinoi, qui hosce inter homines imperat?

etenim ego hospes multa-passus huc veni,

25

procul e longinqua terra: quare neminem novi

hominum, qui hanc urbem et hæc opera inhabitant.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

enimvero ego tibi, hospes pater, domum, quam me jubes,

monstrabo; quoniam mecum prope patrem eximium habitat.

30

Verum eas tacite sic; ego vero viam monstrabo:

neu quenquam hominum aspice, neu interroga.

Non enim hospites hi valde homines colunt,

nec amice-excipientes amplectuntur, qui aliunde venerit.

Navibus velocibus hi freti celeribus,

35

voraginem maris magnam trajiciunt; quippe ipsis hoc dedit Neptunus:

horum naves veloces veluti ala sive cogitatum.

Sic igitur locuta, præibat Pallas Minerva

celeriter: ille vero inde post vestigia ibat deæ.

Hunc autem Phæaces nautæ-inclyti non adverterunt

40

gradientem in urbe per ipsos. Non enim Minerva

sinebat pulcris-comis, potens dea, quæ ei caliginem

divinam offuderat, bene ei cupiens in animo.

Mirabatur autem Ulysses portus et naves æquales,

ipsorumque heroum fora, et mœnia longa,

45

sublimia, vallis munita, mirabile visu.

Sed quando jam regis ad-inclytas domos pervenerant,

inter-eos sermones exorsa-est dea cæsiis-oculis Minerva:

Hæc jam tibi, hospes pater, domus est quam me jubes

monstrare; invenies vero Jovis-alumnos reges

50

epulas epulantes: tu autem intro eas, neu quicquam animo

timeas: audax enim vir in omnibus potior

operibus est, etiam sicunde aliunde venerit.

Reginam quidem primo invenies in ædibus:

Arete vero nomen est inditum ei: ex parentibus autem

55

iisdem est, qui-quidem genuerunt Alcinoum regem.

Nausithoum quidem primum Neptunus terræ-concussor

genuit, et Peribœa, mulierum forma præstantissima,

minima-natu filia magnanimi Eurymedontis,

qui olim superbis Gigantibus imperabat:

60

verum hic quidem perdidit populum scelestum, periitque ipse.

Cum-illa vero Neptunus mixtus-est, et genuit filium

Nausithoum magnanimum, qui inter Phæacas imperabat:

Nausithous vero genuit Rhexenoremque, Alcinoumque.

Illum quidem, prole-mascula-carentem, interemit argenteo-arcu Apollo,

65

ducta-recens-uxore, in regia, unica sola filia relicta

Areta; hanc vero Alcinous duxit uxorem,

et ipsam honoravit, ut nulla super terra honoratur alia,

quotquot nunc mulieres sub viris domum habent.

Sic illa ex animo honoraturque, et est honorata

70

et a caris liberis, et ab ipso Alcinoo,

et civibus, qui ipsam veluti deam suspicientes,

excipiunt vocibus faustis, quum incedit per urbem.

Neque enim omnino mente et ipsa eget bona;

quibus quidem bene velit, his viris etiam lites solvit.

75

Si tibi illa quidem bene velit in animo,

spes tibi deinde amicosque videndi, et perveniendi

in domum excelsam, et tuam in patriam terram.

Sic igitur locuta, abiit cæsiis-oculis Minerva

pontum super infructuosum; reliquitque Scheriam amabilem:

80

venit autem ad Marathona, et latas-vias-habentes Athenas,

ingressaque-est Erechthei bene-munitam domum. At Ulysses

Alcinoi ad domos ibat inclytas: multa vero ei cor

agitabat stanti, priusquam æreum ad-limen venisset.

Instar enim solis splendor erat, aut lunæ,

85

domum per excelsam magnanimi Alcinoi.

Ærei etenim parietes ducti-erant hinc et illinc,

ad intimum-secessum a limine: circum autem corona ex cyano:

aureæ vero fores firmam domum intus claudebant:

argentei autem postes in æreo stabant limine,

90

argenteumque superliminare, aureus autem annulus.

Aurei porro utrinque et argentei canes erant,

quos Vulcanus fecerat peritis præcordiis,

domum ut-custodirent magnanimi Alcinoi,

immortales qui-sunt et senii-expertes per-dies omnes.

95

Intus vero solia circa parietem firmata-erant hinc et illinc,

ad intimum-secessum a limine usque: ibi pepli

tenues bene-texti instrati-erant, opera mulierum.

Hic autem Phæacum primates sedebant,

bibentes et edentes; perpetuo enim epulas habebant.

100

Aurei vero juvenes bene-structas super aras

stabant, ardentes faces in manibus tenentes,

illucentes noctu per domum convivis.

Quinquaginta porro ei ancillæ per domum mulieres;

aliæ quidem molunt in mola flavum frumentum;

105

aliæ vero telas texerunt et fusos versant

sedentes, mobiles qualia folia excelsæ populi:

textilibus autem a-linteis distillat humidum oleum.

Quantum Phæaces supra omnes periti sunt homines

navem celerem per pontum dirigendi, tantum etiam mulieres

110

telam texendi; supra-modum enim illis dedit Minerva

operaque scire perpulcra, et ingenium habere bonum.

Extra vero aulam magnus est hortus prope januas

quatuor-jugerum: circa autem eum septum ductum-est utrinque.

Ibi vero arbores proceræ creverant virentes,

115

piri, et mali-punicæ, et mali pulcro-fructu,

ficusque dulces, et oleæ virescentes.

Ex-his nunquam fructus perit, nec deficit

hieme, neque æstate, perennis; sed omnino semper

Zephyrus spirans, alia quidem crescere-facit, alia vero maturescere.

120

Pirus post pirum senescit, malumque post malum,

ac post uvam uva, ficusque post ficum.

Ibi porro ei fructuum-plena vinea fundata-est:

hujus alterum quidem apricum-solum plano in loco

siccatur sole; alias autem uvas vindemiant,

125

alias vero calcant; ante autem, uvæ immaturæ sunt,

florem emittentes, aliæ vero submaturescunt.

Ibi porro cultæ leguminum-areolæ ad extremum ordinem

omnigenæ consitæ-sunt, perenne florentes:

insunt autem duo fontes, alter quidem per hortum totum

130

dispergitur, alter vero ex-altera-parte sub aulæ limen fluit

ad domum excelsam, unde aquabantur cives.

Talia igitur in Alcinoi domo deorum erant splendida dona.

Ibi stans hæc admirabatur audens divinus Ulysses.

Ac postquam omnia suo admiratus-erat animo,

135

celeriter super limen ingressus-est intra domum.

Invenit autem Phæacum ductores atque principes

libantes poculis speculatori Argicidæ;

cui ultimo libabant, quando cogitabant de-lecto.

Verum ivit per domum audens divinus Ulysses,

140

multam caliginem habens, quam ei circumfuderat Minerva,

donec perveniret ad-Aretenque et Alcinoum regem.

Circumjecit autem Aretæ genubus manus Ulysses.

Et tum demum rursus dissipata-est divinitus-offusa nebula.

Illi vero muti facti-sunt per domum, virum conspicati:

145

admirabanturque intuentes: sed supplicabat Ulysses:

Arete, filia Rhexenoris paris-deo,

ad-tuum maritum, et ad-tua genua veni, multa passus,

et ad-hosce convivas; quibus dii feliciter dent

vivere, et liberis transmittat unusquisque

150

possessiones in ædibus, honoremque, quem populus dedit.

At mihi deductionem parate, in-patriam ut-perveniam

ocyus: quoniam diu procul ab-amicis ærumnas patior.

Sic fatus, resedit ad focum in cineribus,

juxta ignem; illi vero omnes obmutuerunt silentio.

155

Seroque tandem inter-eos-fatus-est senex heros Echeneus

qui sane Phæacum virorum maximus-natu erat,

et sermonibus præstabat, priscaque et multa sciens:

qui inter-eos benevolens concionatus-est et dixit:

Alcinoe, non sane tibi hoc honestius, nec convenit,

160

hospitem quidem humi sedere ad focum in cineribus:

hi vero tuum sermonem exspectantes continent-se.

Verum age jam hospitem in sede argenteis-clavis-distincta

colloca erectum: tu vero præcones jube

vinum infundere, ut et Jovi fulmine-gaudenti

165

libemus, qui supplices una venerandos comitatur:

cœnam vero hospiti proma det ex-intus reconditis.

Ac postquam hoc audivit sacra vis Alcinoi,

manu prehensam Ulyssem prudentem, versutum,

erexit a foco, et in sedem collocavit splendidam,

170

filio surgere-jusso, virtutis-amante Laodamante,

qui ei proximus sedebat; maxime autem ipse eum diligebat.

Aquam vero ancilla gutturnio infudit ferens

pulcro, aureo, super argenteum lebetem,

ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.

175

Panem vero venerabilis proma apposuit ferens,

fercula multa apponens, largiens de-præsentibus.

Atque ille bibebat et edebat, audens divinus Ulysses:

et tum præconem allocuta-est vis Alcinoi:

Pontonoe, cratere mixto vinum distribue

180

omnibus per domum; ut et Jovi fulmine-gaudenti

libemus, qui supplices una venerandos comitatur.

Sic dixit; Pontonous autem dulce vinum miscebat;

distribuitque omnibus, auspicatus poculis.

Ac postquam libarantque biberantque, quantum volebat animus,

185

illis dein Alcinous concionatus-est et dixit:

Audite, Phæacum ductores atque principes,

ut dicam quæ me animus in pectoribus jubet.

Nunc quidem epulati cubetis domum profecti:

mane vero senibus pluribus advocatis,

190

hospitem in ædibus hospitaliter-excipiemus, ac diis

faciemus sacra pulrca: deinde autem et de deductione

cogitabimus, ut hic hospes sine labore et molestia

deductione sub nostra suam in-patriam terram perveniat,

gaudens, celeriter, etiam si valde procul sit:

195

neu quod interea malum et damnum patiatur,

antequam ipse suæ terræ appellat: ibi vero deinde

patietur quæcunque ei Fatum Parcæque graves

nascenti neverunt filo, quando ipsum peperit mater.

Sin autem quis immortalium utique de cœlo venit,

200

aliud quippiam hoc deinceps dii moliuntur.

Semper enim pridem certe dii apparent manifesti

nobis, quando facimus inclytas hecatombas;

convivanturque apud nos sedentes, ubi quidem nos.

Si vero quis et solus profectus occurrerit viator,

205

nequaquam hoc occultant; quoniam ipsos prope sumus,

quemadmodum Cyclopesque et feroces gentes Gigantum.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Alcinoe, aliud quid tibi curæ-sit in-animo; non enim ego

immortalibus similis-sum, qui cœlatum latum tenent,

210

non corpore, nec oris-habitu, sed mortalibus hominibus;

quoscunque vos nostis maxime subeuntes miseriam

hominum, hisce in doloribus æquipararer.

Et adhuc etiam plura ego mala narrarem,

quæ jam cuncta deorum voluntate pertuli.

215

Verum me quidem cœnare sinite, dolentem licet.

Non enim odiosum præter ventrem importunius aliud

est, qui jubet sui recordari necessitate,

etiam valde afflictum, et in animo dolores habentem.

Sic et ego dolores quidem habeo in-animo; hic vero omnino semper

220

edere jubet et bibere; et me omnium

oblivisci-facit, quæcunque passus-sum, et repleri postulat.

Vos autem festinate simul-cum aurora illucescente

ut me infaustum meam deducatis in-patriam,

quamvis multa passum; conspicatum me vel relinquat vita

225

possessionem meam, famulosque, et altam magnam domum.

Sic dixit: illi autem omnes approbabant, et hortabantur

deducere hunc hospitem, quoniam recte locutus-erat.

Ac postquam libarantque biberantque quantum volebat animus,

illi quidem decubituri iverunt domum unusquisque.

230

At in ædibus relinquebatur divinus Ulysses,

apud ipsum autem Areteque et Alcinous deo-par

sedebant: famulæ autem auferebant vasa convivii:

inter-eos vero Arete candidis-ulnis exordiebatur sermones:

agnovit enim pallium et tunicam, vestimenta videns

235

pulcra, quæ quidem ipsa fecerat, cum ancillis mulieribus;

et ipsum compellans alatis verbis allocuta-est:[TR1]

Hospes, hoc quidem te primum interrogabo ipsa:

quis et unde es hominum? quis tibi hæc vestimenta dedit?

an-non dicis, per mare errantem te huc venisse?

240

Hanc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

difficile est, regina, penitus enarrare meas

ærumnas: quandoquidem mihi multas dederunt dii-cœlestes;

hoc vero tibi dicam, quod me interrogas et inquiris.

Ogygia quædam insula procul in mari jacet,

245

ubi quidem Atlantis filia, dolosa Calypso,

habitat pulcris-comis, potens dea: nec quisquam cum-ipsa

versatur, nec deorum, nec mortalium hominum.

Sed me infelicem ad-focum ejus duxit deus

solum, postquam mihi navem velocem candenti fulmine

250

Jupiter percussam diffiderat medio in nigro mari.

Ibi reliqui quidem omnes periere boni socii:

at ego, carina ulnis comprehensa navis utrinque-recurvæ,

novem-diebus ferebar: decima autem me nocte nigra

insulam ad Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso

255

habitat pulcris-comis, potens dea; quæ me susceptum

sedulo amice-tractabat, et alebat, et dicebat se

facturam immortalem et senii-expertem per-dies omnes:

sed meum nunquam animum in pectoribus flectebat.

Illic quidem septem-annos manebam perpetuo, vestes autem semper

260

lacrimis rigabam, quas mihi divinas dedit Calypso.

Sed quum jam octavus mihi revolutus annus venit,

tum demum me jussit hortans redire,

Jovis e jussu, sive etiam animus mutatus-est ipsius.

Misit vero me in rate multis-vinculis-juncta: multa autem dedit,

265

panem et vinum suave; et divinas vestes induit:

ventumque misit innocuumque placidumque.

Septem et decem autem navigabam dies per-mare-iter-faciens,

decima octava vero mihi apparuerunt montes umbrosi

terræ vestræ; lætatum vero est mihi carum cor,

270

infelici: certe enim eram adhuc conflictaturus ærumnis

multis, quas mihi immisit Neptunus terræ-concussor;

qui mihi incitatis ventis impedivit iter,

commovitque mare immensum; neque ullo-pacto me fluctus

sinebat in rate vehementer ingemiscentem vehi.

275

Hanc quidem deinde procella dispersit: atque ego

natans hanc voraginem emensus-sum, donec me terræ

vestræ appulit ferens ventusque et aqua.

Ibi me egredientem allisisset fluctus ad terram,

petras ad magnas jaciens et ingratum locum:

280

sed recedens natavi rursus, donec veni

ad fluvium, ubi demum mihi visus-est locus opportunissimus,

lævis petrarum; et receptus ibi-erat a-vento.

Excidi autem animum-collecturus: ac divina nox

supervenit: ego autem seorsum ab divinitus-fluente fluvio

285

egressus in arbustis dormivi: circumquaque vero folia

congessi: somnum autem deus immensum in me defudit.

Ibi quidem in foliis, caro afflictus corde,

dormiebam per-totam noctem, et ad auroram et meridiem;

occidebatque sol, et me dulcis somnus dereliquit.

290

Ancillas vero in litore tuæ vidi filiæ

ludentes: inter eas autem ipsa erat similis deabus.

Ei supplicavi: illa vero neutiquam a-mente aberrabat bona,

ut non sperares juniorem obviam-factum

acturum: semper etenim juniores desipiunt.

295

Quæ mihi cibum dedit affatim, et nigrum vinum,

et lavit in flumine, et mihi has vestes dedit.

Hæc tibi, tametsi afflictus, ex-vero enarravi.

Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:

hospes, enimvero hoc quidem decens non advertit

300

filia mea, quod te neutiquam cum ancillis mulieribus

duxit in nostram domum: tu vero illi primæ supplicaveras.

Hunca utem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

heros, ne mihi ideo eximiam reprehende puellam:

ipsa enim me jussit cum ancillis subsequi;

305

sed ego nolui, timens reveritusque,

ne-qua et tibi animus irasceretur conspicato:

suspicaces etenim sumus in terra genera hominum.

Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:

hospes, non mihi tale in præcordiis carum cor,

310

temere ut-irascar: potiora autem mihi sunt honesta omnia.

Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva et Apollo,

talis quum-sis qualis es, eaque sentiens quæ ego et ipse,

filiamque meam habere-velles, et meus gener vocari,

hic manens; domum autem ego et bona darem,

315

si modo volens maneres, invitum vero te nemo detinebit

Phæacum: ne hoc gratum Jovi patri sit.

Deductionem vero in hoc tempus ego constituam, ut bene scias,

crastinum; tum-diu autem tu quidem domitus somno

decumbes; illi vero remigabunt per-tranquillum, donec perveneris

320

in-patriam tuam, et domum, et sicubi tibi gratum sit,

etiam si valde multo longius absit quam-Eubœa:

eam quidem longissime aiunt abesse, qui eam viderunt

civium nostrorum, quando flavum Rhadamanthum

duxerunt, invisurum Tityum, Terræ filium:

325

atque illi quidem illuc venere, et absque labore perfecerunt

iter die eodem, et finierunt domum retro venientes.

Cognosces vero et ipse in mente, quam optimæ

naves meæ et juvenes ad-torquendum mare gubernaculo.

Sic dixit, gavisus-est autem audens divinus Ulysses:

330

precansque deinde ait, verbumque dixit et elocutus-est:

Jupiter pater, utinam, quæcunque dixit, perficeret omnia

Alcinous: cujus quidem per almam terram

immortalis gloria esset; ego autem in-patriam pervenirem.

Sic illi quidem talia ad se-invicem loquebantur.

335

Jussit autem Arete candidas-ulnas-habens ancillas

cubilia sub porticu ponere, et stragula pulcra

purpurea injicere, insternereque desuper tapetas,

lænasque imponere villosas, superne ut-indueretur.

Illæ vero iverunt ex ædibus, facem in manibus tenentes.

340

Ac postquam straverant densum lectum accelerantes,

hortabantur Ulyssem adstantes verbis:

Surge decubiturus, o hospes: paratus vero est tibi lectus.

Sic dixerunt: huic vero gratum visum-est dormire.

Sic is quidem ibi dormiebat, audens divinus Ulysses,

345

tornatis in lectis, sub porticu personante.

Alcinous vero decubuit in-penetrali domus excelsæ;

juxta vero uxor regina lectum paravit et cubile.

[TR1] "allocuta-est" → "allocuta-est:"

Odysseæ VIII.—Ulyssis conciliatio cum Phæacibus.

ARGUMENT:

Alcinous calls a council, in which it is resolved to transport Ulysses into his country. After which splendid entertainments are made, where the celebrated musician and poet, Demodocus, plays and sings to the guests. They next proceed to the games, the race, the wrestling, discus, &c., where Ulysses casts a prodigious length, to the admiration of all the spectators. They return again to the banquet and Demodocus sings the loves of Mars and Venus. Ulysses, after a compliment to the poet, desires him to sing the introduction of the wooden horse into Troy, which subject provoking his tears, Alcinous inquires of his guest his name, parentage, and fortunes.

TEXT:

1

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

surrexit e lecto sacra vis Alcinoi;

surrexit porro divinus urbium-eversor Ulysses.

Illis vero præibat sacra vis Alcinoi

5

Phæacum ad-concionem, quæ ipsis apud naves constituta-erat.

Ingressi autem considebant in politis lapidibus

prope invicem: sed per urbem obibat Pallas Minerva,

assimilans-se præconi prudentis Alcinoi,

reditum Ulyssi magnanimo meditans:

10

atque unicuique viro astans dixit verbum:

Huc age, Phæacum ductores et principes,

ad concionem ite, ut de-hospite audiatis,

qui recens Alcinoi prudentis venit domum,

ponto pererrato, corpore immortalibus similis.

15

Sic locuta, incitavit robur et animum uniuscujusque.

Cito vero implebantur hominibus foraque et sedilia

congregatis: multi vero admirati-sunt conspicati

filium Laertæ prudentem. In-eum vero Minerva

divinam defudit gratiam, in-caputque et humeros;

20

et ipsum proceriorem et crassiorem reddidit aspectu,

ut Phæacibus gratus omnibus fieret,

gravisque et venerabilis, et ut perficeret certamina

multa, quibus Phæaces experiebantur Ulyssem.

Ac postquam convenerant, unaque-congregati-erant,

25

inter-eos Alcinous concionatus-est et dixit:

Audite, Phæacum ductores atque principes,

ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.

Hospes hic, nescio quis, errans venit meam domum,

sive ab orientalibus, sive occidentalibus hominibus;

30

deductionemque flagitat et precatur ratam esse.

Nos vero, ut antea quidem, maturemus deductionem.

Neque enim quisquam alius, quicunque meam domum pervenerit,

hic lugens diu manet propter deductionem.

Sed age, navem nigram deducamus in mare divinum

35

recentem: juvenes autem duo et quinquaginta

eligantur per populum, quicunque pridem sunt optimi.

Ligatis autem bene omnes ad transtra remis

exite: ac deinde subitum apparate convivium,

ad-nostram domum profecti; ego autem laute omnibus præbebo.

40

Juvenibus quidem hæc præcipio: at ceteri

sceptrigeri reges meam ad domum pulcram

veniatis, ut hospitem in ædibus amice-excipiamus;

neu quis recuset: advocate vero divinum cantorem,

Demodocum: huic etenim deus excellenter dedit cantum,

45

ut oblectet quandocumque animus eum impellit ad-canendum.

Sic igitur locutus præivit; ac simul sequebantur

sceptrigeri: præco autem arcessebat divinum cantorem.

Juvenes vero electi duo et quinquaginta

iverunt, ut præceperat Alcinous, ad litus maris infructuosi.

50

Ac postquam ad navem devenerant ac mare,

navem quidem ipsi nigram maris in-profundum deduxere:

imposueruntque malum, et vela navi nigræ,

aptarunque remos vinculis in coriaceis,

omnia rite; atque vela alba expanderunt.

55

Alte vero in humido ipsam stiterunt: ac postea

profecti-sunt ire Alcinoi prudentis ad magnam domum.

Implebantur autem porticusque, et septa, et domus viris.

[congregatis: multi vero erant juvenes ac senes.]

Illis vero Alcinous duodecim oves mactavit,

60

octoque albis-dentibus sues, duosque pedes-trahentes boves.

quos excoriarunt curaruntque pararuntque epulas gratas.

Præco autem prope venit, ducens amabilem cantorem:

quem eximie Musa dilexit, et dedit bonumque malumque:

oculis quidem privavit, dedit autem dulcem cantum.

65

Huic vero inde Pontonous posuit sedem argenteis-clavis-distinctam,

in-medio convivarum, columnæ longæ acclinans:

et e paxillo suspendit citharam argutam,

ipsius supra caput, et monuit, quomodo manibus prehendat,

præco; juxtaque ponebat canistrum, pulcramque mensam,

70

juxta etiam poculum vini, ut-biberet, quando animus juberet.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus extenderunt.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

Musa jam cantorem excitavit, ut-caneret laudes virorum,

e-cantione, cujus tunc utique gloria ad-cœlum latum pervenit.

75

contentionem Ulyssis ac Pelidæ Achillis,

ut quondam contenderunt, deorum in convivio celebri,

acribus verbis: rex autem virorum Agamemno

gaudebat animo, quum optimi Achivorum contenderent.

Sic enim ei vaticinans prædixerat Phœbus Apollo

80

Pytho in divina, quando supergressus-est lapideum limen

oraculum-petiturus: tunc enim devolvebatur mali principium

Trojanisque et Danais, Jovis magni propter consilia.

Hæc igitur cantor cantabat inclytus: at Ulysses

purpuream magnam vestem prehensam manibus robustis,

85

super caput traxit, obtexitque pulcram faciem:

verecundabatur enim Phæacas, sub superciliis lacrimas stillans.

Verum quando desierit canere divinus cantor,

lacrimis abstersis, a capite vestem demebat,

et poculo duplice sumto, libabat diis.

90

Sed quando rursus incipiebat, et hortabantur eum, ut caneret,

Phæacum optimates: quippe oblectabantur illius carminibus:

rursus Ulysses, capite obvoluto, flebat.

Ibi alios quidem omnes latebat lacrimas stillans,

Alcinous vero ipsum solus animadvertit et observavit,[TR1]

95

sedens prope ipsum; graviter autem suspirantem audivit.

Continuo vero inter-Phæacas remigii-studiosos loquebatur:

Audite, Phæacum ductores atque principes:

jam quidem convivio saturavimus animum æquo

citharaque, quæ convivio comes est lauto:

100

nunc vero exeamus, et certamina experiamur

omnia; ut hospes narret suis amicis,

domum reversus, quantum superemus alios

pugillatuque, luctaque, et saltu, atque cursu.

Sic igitur locutus, præivit; illi vero una secuti-sunt.

105

Atque e paxillo suspendit citharam argutam,

Demodocum vero prehendit manu, et eduxit ex ædibus

præco; præibat autem ei eandem viam, quam et alii

Phæacum optimates iverant, certamina admiraturi.

Profecti-sunt autem ire ad forum, simulque sequebatur multa turba,

110

innumeri; ac surgebant juvenes multique et fortes.

Surrexit quidem Acroneosque, et Ocyalus, et Elatreus,

Nauteusque, Prymneusque, et Anchialus, et Eretmeus,

Ponteusque, Proreusque, Thoon, Anabesineosque,

Amphialusque, filius Polynei Tectonidæ:

115

surrexit etiam Euryalus, homicidæ similis Marti,

Naubolidesque, qui optimus erat specieque corporeque

omnium Phæacum, post egregium Laodamantem:

surrexerunt porro tres filii eximii Alcinoi,

Laodamasque, Haliusque, et deo-par Clytoneus.

120

Hi vero primum quidem periculum-fecerunt pedibus.

Eis autem a carceribus extensus-erat cursus; ac simul omnes

celeriter volabant pulverem-excitantes per-campum.

Horum autem currendo longe optimus erat Clytoneus eximius:

quantumque in novali spatium est mularum-duarum,

125

tantum præcurrens ad-cives venit; illi vero relicti-sunt.

Alii autem luctæ molestæ periculum-fecerunt:

in hac vero Euryalus vicit omnes optimos.

Saltu autem Amphialus omnium eminentissimus erat:

disco rursus omnium præstantissimus erat Elatreus:

130

pugilatu denique Laodamas, eximius filius Alcinoi.

Ac postquam omnes oblectarant animum certaminibus,

inter-eos jam Laodamas locutus-est, filius Alcinoi:

Agite, amici, hospitem rogemus, si quod certamen

novitque et didicit: habitu-corporis quidem non malus est,

135

femoribusque, et cruribus, et ambabus manibus superne,

cerviceque firma, magnoque robore: nec vigore-juvenili

caret; at malis confractus-est multis.

Non enim equidem aliquid existimo pejus aliud esse mari

ad-hominem confringendum, etiam si valde fortis sit.

140

Huic autem rursus Euryalus respondit, dixitque:

Laodama, sane hoc verbum recte dixisti.

Ipse nunc eum provoca profectus, et admone sermone.

Ac postquam hoc audivit strenuus filius Alcinoi,

stetit in medium progressus, et Ulyssem allocutus-est:

145

Huc age etiam tu, hospes pater, periculum-fac certaminum,

si quod forte didicisti; par vero est, te scire certamina.

Non enim major gloria hominis, quoad fuerit,

quam quod pedibus strenue-agat et manibus suis.

Verum age, fac-periculum; pelle autem mœstitiam ab animo:

150

tibi vero profectio non-amplius diu aberit, sed tibi jam

navisque deducta-est, et parati sunt socii.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

Laodama, quid me hæc jubetis, lacessentes?

dolores mihi etiam magis in animo sunt quam certamina;

155

qui antea quidem valde multa passus-sum, et multa pertuli;

nunc vero in vestro consessu reditus indigens

sedeo, precans regemque omnemque populum.

Huic vero rursus Euryalus respondit, objurgavitque palam:

non enim te, hospes, perito viro assimilo

160

certaminum, qualia utique multa inter homines sunt;

sed illi, qui navem multis-transtris-instructam frequentans,

princeps nautarum, qui quidem negotiatores sunt,

onerisque memor, et inspector sit mercium,

lucrique rapto-acquisiti; neque athletæ similis-es.

165

Illum autem torve intuitus affatus-est ingeniosus Ulysses:

hospes, non honeste dixisti; protervo viro similis-es.

Ita non omnibus dii amabilia munera donant

hominibus, nec formam, nec ingenium, nec eloquentiam.

Alius etenim specie deterior est vir,

170

at deus formam verbis (eloquentia) ornat: alii vero in ipsum

oblectati spectant: hic autem secure loquitur

modestia cum suavi, eminetque-inter congregatos;

incedentemque eum per urbem, deum veluti, aspiciunt.

Alius vero rursus forma quidem similis immortalibus:

175

verum haud ei gratia circum-affunditur sermonibus.

Sic et tibi species quidem per decora, neque aliter

ne deus quidem fingeret; mente vero rudis es.

Irritasti mihi animum in præcordiis caris,

locutus non decenter: ego vero non ignarus sum certaminum,

180

ut tute fabularis, verum inter primos puto

fuisse me, donec juventa fretus-fui, manibusque meis.

Nunc vero teneor ærumna et doloribus: multa enim passus-sum,

virorumque bella, sævosque fluctus penetrans.

Sed etiam sic, mala multa passus, periculum-faciam certaminum;

185

mordax enim sermo tuus; impulisti autem me, locutus.

Dixit, et cum-ipsa veste impetu-facto prehendit discum

majorem et crassum, gravioremque non paulo quidem,

quam quali Phæaces ludebant inter-se.

Hunc utique circumrotatum misit valida e manu:

190

insonuit vero lapis; inclinaverunt autem se ad terram

Phæaces longis-remis-utentes, navigatione-celebres viri,

lapidis ab impetu: is vero supervolavit signa omnia (jactuum ceterorum),

rapide ruens a manu: posuit vero signa Minerva,

viro corpus assimilata; verbumque dixit, et elocuta-est:

195

Etiam cæcus tibi, hospes, distinxerit signum

palpando; quandoquidem neutiquam mixtum-est multitudini,

sed est longe primum: tu vero confide hoc quidem in-certamine:

nullus Phæacum ad-hoc perveniet nec transmittet.

Sic dixit, lætatus-est vero audens divinus Ulysses,

200

gaudens quod socium benignum videret in circo.

Et tunc levius allocutus-est Phæacas:

Hunc nunc assequimini, juvenes; brevi autem denuo alium

me missurum-esse aut tantum puto, aut adhuc longius.

E-ceteris vero, quemcunque cor animusque jubet;

205

huc age, periculum-faciat, quoniam me irritastis valde,

aut pugilatu, aut lucta, aut etiam cursu, nihil recuso,

ex-omnibus Phæacibus, præter ipsum Laodamantem.

Hospes enim mihi ille est; quis cum-amico-excipiente pugnaverit?

insipiens vero ille et nullius-pretii est vir,

210

quicunque cum-hospite contentionem proferat certaminum,

populo in alieno; sui vero ipsius omnia clauda-reddit.

Ceterorum autem haudquaquam ullum rejicio, nec despicio;

sed volo cognoscere et periculum-facere palam.

In-omnibus enim non ignavus sum, inter homines quotquot certamina sunt.

215

Bene quidem arcum novi perpolitum tractare:

primus virum contingerem, sagitta-missa in turba

virorum infestorum: etiam si valde multi socii

juxta astarent, et sagittas-mitterent in-viros.

Solus vero me Philoctetes vincebat arcu,

220

populo in Trojanorum, quando arcum-tendebamus Achivi;

ceteris vero me aio longe præstantiorem esse,

quotquot nunc mortales sunt in terra panem edentes.

Cum-viris autem priscis contendere nolo,

neque cum-Hercule, neque cum-Euryto Œchaliensi;

225

qui etiam cum-immortalibus contendebant de arcuum-peritia:

ideo etiam subito mortuus-est magnus Eurytus, neque ad senectutem

pervenit in ædibus; iratus enim eum Apollo

occidit, quia ipsum provocarat ad-arcum-tendendum.

Hasta vero jaculor, quantum non alius quisquam sagitta.

230

Solis timeo pedibus, ne quis me superet

Phæacum: nimis enim improbe domitus-sum

fluctibus in multis; quoniam non commeatus apud navim

erat perpetuus; ideo mihi cara membra soluta-sunt.

Sic dixit; illi vero omnes obmutuerunt silentio:

235

Alcinous autem ipsum solus respondens allocutus-est:

Hospes, quandoquidem non ingrata inter nos hæc concionaris,

sed vis virtutem tuam ostendere, quæ te comitatur,

iratus, quod te hic vir in certamine astans

objurgavit; ut tuam virtutem mortalis nullis vituperaret,

240

quicunque norit sua mente idonea loqui:

verum age, nunc meum intellige sermonem, ut etiam alii

dicas heroum, quando tuis in ædibus

epuleris apud tuamque uxorem et tuos liberos,

nostræ virtutis recordatus, qualia etiam nobis

245

Jupiter opera præbuit perpetuo jam-inde a-majoribus.

Non enim pugiles sumus inclyti, nec luctatores,

sed pedibus celeriter currimus, et navibus optimi sumus:

semper autem nobis conviviumque gratum, citharaque, chorique,

vestesque mutatoriæ, lavacraque calida, et cubilia.

250

Verum age, Phæacum saltatores, quotquot optimi,

ludite; ut hospes dicat suis amicis,

domum reversus, quantum superemus alios

rei-nauticæ-peritia, et pedibus, et saltatione, et cantu.

Demodoco vero aliquis statim profectus citharam argutam

255

afferat, quæ alicui jacet in nostris ædibus.

Sic dixit Alcinous deo-similis: surrexit autem præco,

allaturus citharam cavam e domo regis.

Moderatores autem ludorum lecti novem omnes surrexere,

publici, qui in certaminibus ordinabant singula:

260

complanarunt autem aream, pulcrumque dilatarunt circum.

Præco vero prope venit, ferens citharam argutam

Demodoco; is autem deinde ivit in medium: circum vero juvenes

primum-pubescentes stabant, periti saltationis:

quatiebant vero circum divinum pedibus: at Ulysses

265

micationes admirabatur pedum, stupescebatque animo.

Sed ille (Demodocus) chitharam pulsans orsus-est pulcre canere,

de Martis amore pulcraque-corona-cinctæ Veneris,

ut primum coierint in Vulcani ædibus

clam: plurima autem dedit, lectumque dedecoravit et cubile

270

Vulcani regis: statim vero illi nuntius venit.

Sol, qui ipsos observavit sese-miscentes amore.

Vulcanus autem, simulac tristem stermonem audiverat,

profectus-est ire in officinam, mala animo intimo-moliens:

imposuitque incudis-stipiti magnam incudem, cudebatque vincula

275

infragilia, insolubilia, ut firmiter illic manerent.

Ac postquam struxerat dolum, iratus Marti,

profectus-est ire in thalamum, ubi ei cara cubilia strata-erant:[TR2]

circumfudit autem lecti fulcris vincula circulo undique:

multa autem et desuper e-fastigio effusa-erant,

280

tanquam araneæ-fila tenuia, quæ nemo ne cerneret quidem,

nec deorum beatorum: perquam enim dolosa facta-erant.

Ac postquam omnem dolum circa lectum fuderat,

simulavit-se ire in Lemnum, pulcre-ædificatum oppidum,

quæ illi terrarum multo carissima est omnium.

285

Nec cæcam-speculationem habebat aureis-frenis-utens Mars,

ut vidit Vulcanum inclytum-artificem seorsum profectum;

profectus-est autem ire ad domum inclyti Vulcani,

cupiens amoris pulcra-corona-redimitæ Veneris.

Hæc vero recens a patre præpotente Saturnio

290

veniens jam desidebat: ille autem intra domum ivit,

inque manu ei hæsit, verbumque dixit, et elocutus-est:

Huc-age, cara, ad-lectum convertamur decumbentes.

Non enim amplius Vulcanus inter-nos est, sed puto jam

abiit in Lemnum, ad Sintias barbara-lingua.

295

Sic dixit: illi autem gratum vistum-est cubare.

Hi vero lectum ingressi concumbebant; sed vincula

fabrefacta circumfundebantur prudentis Vulcani;

neque ullum movere erat membrorum, neque attollere.

Et tum demum agnoscebant, quod non-amplius effugium erat.

300

Prope autem eis venit inclytus Vulcanus,

iterum reversus, antequam ad-Lemni terram venisset;

Sol enim ei speculationem habebat, narravitque rem.

[Profectusque-est ire ad domum, caro afflictus corde.]

Stetit autem in vestibulo, iraque ipsum sæva cepit:

305

horrendumque clamavit, ut-audiretur omnibus diis:

Jupiter pater, atque alii beati dii sempiterni,

venite, ut opera ridicula et non tolerabilia videatis:

ut me, claudus quum-sim, Jovis filia Venus

semper ignominia-afficit, amatque perniciosum Martem:

310

eo-quod ille quidem pulcerque et sanis-pedibus, at ego

imbecillis sum: ac neutiquam mihi in-causa alius est,

quam parentes duo; qui eam non genuisse debebant.

Sed videte, ubi illi dormiunt in amore,

meum lectum ingressi; ego vero aspiciens contristor.

315

Non quidem illos amplius puto, vel paululum, dormituros ita,

etiamsi valde amantes: cito non volent ambo

dormire: sed ipsos dolus et vinculum detinebit,

donec mihi prorsus omnia pater retribuat sponsalia,

quæcunque ei præbui impudentis gratia puellæ:

320

quoniam illi pulcra erat filia, at non animi-continens.

Sic dixit; ac congregati-sunt dii ad-ære-fundatam domum:

venit Neptunus terræ-concussor: venit utilium-auctor

Mercurius; venit etiam rex jaculator Apollo.

Feminæ vero deæ manebat præ-pudore domi singulæ.

325

Stabant autem in vestibulo dii, datores bonorum;

immensusque inde exortus-est risus diis beatis,

artificia inspicientibus prudentis Vulcani.

Sic autem aliquis diebat intuitus proximum alium:

Non bene-succedunt mala opera: assequitur vero tardus celerem:

330

ut nunc Vulcanus, qui-est tardus, cepit Martem,

velocissimum licet deorum, qui Olympum tenent.

claudus ipse, artificio: eo et adulterii-mulctam debet.

Sic illi quidem talia inter se loquebantur.

Mercurium autem allocutus-est rex, Jovis filius, Apollo:

335

Mercuri, Jovis fili, internuntie, dator bonorum,

numquid[TR3] in vinculis velles fortibus compressus

dormire in lectis, apud auream Venerem?

Huic autem respondit deinde internuntius Argicida:

utinam enim hoc fieret, rex longe-jaculans Apollo.

340

Vincula quidem ter tanta infinita circumjecta me tenerent;

vos autem inspiceretis dii, omnesque deæ:

at ego dormirem apud auream Venerem.

Sic dixit; risus autem exortus-est inter-immortales deos.

Non-vero Neptunum risus tenebat, precabatur autem is usque

345

Vulcanum inclytum-artificem, ut solveret Martem:

et ipsum allocutus verba alata dicebat:

Solve; ego vero tibi ipsum spondeo, ut tu jubes,

respensurum-esse æqua omnia inter immortales deos.

Hunc autem rursus allocutus-est inclytus Vulcanus:

350

ne me, Neptune terræ-concussor, hæc jube:

debiles utique pro-debilibus etiam sponsiones ad-spondendum.

Quo-pacto ego te obligarim inter immortales deos,

si Mars abierit, debito et vinculis elapsus?

Hunc autem rursus allocutus-est Neptunus terræ-concussor:

355

Vulcane, etiamsi enim Mars debito elapsus

abierit fugiens, ipse tibi ego hæc persolvam.

Huic autem respondit deinde inclytus Vulcanus:

non licet, neque decet, tuam orationem abnuere.

Sic locutus, e-vinculis eos solvit robur Vulcani.

360

Illi vero postquam e vinculis soluti-erant, fortia licet essent,

statim prosilientes, ille quidem in-Thraciam ivit;

hæc autem in-Cyprum pervenit, risum-amans Venus,

in Paphum; ibi vero ei lucus est araque odorata;

ibique ipsam Gratiæ lavarunt, et unxerunt oleo

365

immortali, qualia diis gratiam-addunt sempiternis;

ac vestesque ei induerunt desiderabiles, mirabile visu.

Hæc igitur cantor cantabat inclytus: at Ulysses

oblectabatur in mente sua audiens, atque etiam alii

Phæaces longis-remis-utentes, re-nautica-inclyti viri.

370

Alcinous autem Halium et Laodamantem jussit

solos tripudiare, quoniam cum-ipsis nemo certabat.

Hi igitur postquam pilam pulcram in manibus acceperant,

purpuream, quam ipsis Polybus fecerat prudens:

hanc alter jactabat ad nubes umbrosas,

375

flexus retro; alter autem a terra in-altum elatus

facile receptabat, antequam pedibus ad-solum venisset.

At postquam pila in rectum jacienda periculum-fecerant,

saltabant jam deinde in terra alma,

frequenter alternantes; juvenes vero applaudebant ceteri,

380

stantes in consessu-spectatorum: multus autem strepitus ortus-est.

Tum vero Alcinoum allocutus-est divinus Ulysses:

Alcinoe rex, omnium clarissime civium,

sane quidem pollicitus-es, tripudiatores esse optimos;

sane vero inde hæc effecta sunt: stupor me tenet inspicientem.

385

Sic dixit; lætata-est autem sacra vis Alcinoi;

statimque Phæacas remigii-studiosos allocutus-est:

Audite, Phæacum ductores atque principes:

hospes valde mihi videtur prudens esse.

Verum age, ei demus hospitale-munus, uti par est.

390

Duodecim enim in populo præclari reges

principes imperant, tertius-decimus vero ego ipse;

horum ei vestem singuli bene-lotam, et tunicam,

et auri talentum ferte pretiosi:

statim vero omnia portemus conferti, ut in manibus

395

hæc hospes habens, ad cœnam veniat gaudens in animo.

Euryalus autem eum ipsum placet verbis,

et dono; quoniam nequaquam verbum decenter locutus-est.

Sic dixit: illi autem omnes approbabant, et hortabantur;

donaque apportatum miserunt præconem singuli.

400

Huic autem rursus Euryalus respondit, dixitque:

Alcinoe rex, omnium illustrissime civium,

enimvero ego hospitem placabo, sicut tu jubes:

dabo ei hunc ensem totum-æreum, cui inest manubrium

argenteum, vagina autem recens-secti eboris

405

circum-tornata-est: magni vero ei pretii erit.

Sic fatus, in manibus posuit ensem argenteis-clavis-distinctum,

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

Gaude, pater o hospes! verbum vero si quod temere-dictum-est

grave, statim illud auferant abreptum procellæ.

410

Tibi autem dii uxorem videre, et in-patriam pervenire,

dent; quoniam diu procul ab amicis ærumnas pateris.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

et tu, amice, valde gaude; dii vero tibi felicia dent;

neque ullum tibi ensis desiderium posthac fiat

415

hujus, quem jam mihi dedisti, ubi-placaras verbis.

Dixit et circa humeros sibi-posuit ensem argenteis clavis-distinctum.

Occidebatque sol, et ei inclyta dona aderant:

et hæc in domum Alcinoi ferebant præcones illustres:

suscepta autem filii eximii Alcinoi,

420

matrem juxta venerandam posuerunt perpulcra dona.

Illis autem præibat sacra vis Alcinoi;

accedentes vero consederunt in altis soliis.

Tunc vero Areten allocuta-est vis Alcinoi:

Huc-age, mulier, fer arcam luculentam, quæ sit optima;

425

inque ea pone vestem bene-lotam et tunicam.

Et ei in igne ahenum calefacite, tepefaciteque aquam;

ut ubi-laveritque-se, et viderit bene posita omnia

dona, quæ ei Phæaces eximii huc tulerunt,

convivioque oblectetur, et cantilenæ modos audiens.

430

Atque ei ego hoc poculum meum perpulcrum præbebo,

aureum, ut mei memor diebus omnibus

libet in domo Jovique, aliisque diis.

Sic ait; Arete autem inter ancillas dixit,

in igne ut-poneret tripodem magnum quam celerrime.

435

Hæ vero lavacri tripodem posuerunt in igne ardenti:

et aquam infuderunt, subtusque ligna accendebant allata.

Alvum quidem tripodis ignis ambibat, calefiebatque aqua.

Interea vero Arete hospiti perpulcram arcam

efferebat e-thalamo, imposuitque pulcra dona,

440

vestes, aurumque, quæ ei Phæaces dederant:

inque ea pallium posuit, pulcramque tunicam;

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Ipse nunc vide de-operculo, statim vero vinculum inde,

ne-quis tibi in itinere damnum-afferat, quando tum

445

dormieris dulcem somnum, iter-faciens in nave nigra.

Ac postquam hoc audierat audens divinus Ulysses,

statim aptavit operculum, celeriterque vinculum indidit

varium, quod olim eum docuit mente veneranda Circe.

Ilico autem ipsum mulier-œconoma lavari jussit,

450

in balneum ingressum; ille vero libenter vidit animo

calida lavacra; quoniam neutiquam curatus erat-frequenter,

ex-quo liquerat domum Calypsus pulcris-comis:

tunc autem ei curatio, tanquam deo, perpetua erat.

Hunc vero postquam ancillæ laverant et unxerant oleo,

455

circque ipsum lænam pulcram jecerant ac tunicam,

e balneo egressus viros ad vini-potores

ibat: Nausicaa vero, a diis pulcritudinem habens,

stetit juxta postes tecti firmiter fabricati:

admirabatur autem Ulyssem in oculis aspiciens,

460

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Salve, hospes, ut etiam olim, quando-eris in patria terra,

memineris mei, quod mihi primæ vitæ-conservatæ-pretium debes.

Hanc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

Nausicaa, filia magnanimi Alcinoi,

465

sic nunc Jupiter det, altitonans maritus Junonis,

domumque ut-veniam, et reditus diem videam:

ut tibi etiam illic, deæ veluti, vota-fecerim

semper diebus omnibus: tu enim me servasti, puella.

Dixit, et in solio consedit juxta Alcinoum regem.

470

Hi vero jam portiones distribuebant, miscebantque vinum.

Præco autem prope venit, ducens amabilem cantorem,

Demodocum, populo honoratum; sedereque-fecit ipsum

in-medio convivarum, ad columnam longam acclinatum.

Tunc vero præconem allocutus-est ingeniosus Ulysses,

475

a-tergo parte abscissa (multum vero supererat)

albis-dentibus suis, florida autem erat circum pinguedo:

Præco, accipe jam, hanc præbe carnem, ut comedat,

Demodoco; et ipsum complectar, mœstus licet.

Apud-omnes enim homines terrestres cantores

480

honoris compotes sunt et reverentiæ; eo-quod ipsos

cantus Musa docuit; amavit autem ea genus cantorum.

Sic igitur dixit; præco autem ferens in manibus posuit

heroi Demodoco: is autem accepit, gaudebatque animo.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus extendebant.

485

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

tum vero Demodocum affatus-est ingeniosus Ulysses:

Demodoce, longe sane te supra-mortales laudo omnes:

sive te Musa docuit, Jovis filia, sive te Apollo.

Valde enim accurate Achivorum fatum canis,

490

quanta fecerint passique-sint, et quanta laborarint Achivi:

tanquam alicubi aut ipse præsens fueris, aut ab-alio præsente audieris.

Verum age jam alio transi et equi apparatum canta

lignei, quem Epeus fecit cum (auxiliante) Minerva,

quem quondam in arcem, dolum, duxit divinus Ulysses,

495

viris impletum, qui Ilium destruxerunt.

Si jam mihi hæc accurate enarraveris,

inde ego omnibus edicam hominibus,

quod sane tibi benignus deus præbuerit divinum cantum.

Sic dixit: ille vero concitus a-deo incipiebat, exhibebatque cantum,

500

inde aggressus, quomodo alii quidem bene-tabulatas in naves

ingressi enavigarunt, igne in tentoria injecto,

Argivi: alii vero jam inclytum circa Ulyssem

sedebant in Trojanorum cœtu, tecti equo:

ipsi enim eum Trojani in arcem protraxerant.

505

Sic ille quidem stabat; hi autem incerta multa concionabantur,

sedentes circa ipsum: trifariam autem ipsis placebat consilium,

aut discindere cavum lignum sævo ære,

aut de petris dejicere protractum in summitatem,

aut sinere magnum simulacrum deorum placamen esse;

510

qua utique sententia etiam postea peractum-iri decretum-erat.

Fatale enim erat ut-perirent, quando urbs intra-se-conclusisset

ligneum magnum equum, ubi sedebant omnes optimi

Argivorum, Trojanis cædem et fatum ferentes.

Canebat porro, ut urbem depopulati-sint filii Achivorum,

515

ex-equo effusi, cavis insidiis relictis.

Alium autem alias canebat urbem diripere excelsam;

at Ulyssem ad ædes Deiphobi

ivisse, tanquam Martem, cum pari-deo Menelao.

Illic jam gravissimam pugnam dicebat ausum,

520

vicisse etiam deinde, per magnanimam Minervam.

Hæc igitur cantor cantabat eximius; at Ulysses

tabescebat; lacrima autem rigabat sub palpebris genas.

Ut vero femina flet dilectum maritum, ei circumvoluta,

qui suam ante urbem populumque ceciderit,

525

urbi et liberis arcens sævum diem;

hæc quidem illum morientem et palpitantem intuita,

super illum fusa stridule ejulat; illi vero pone

cædentes hastis tergum, atque etiam humeros civium,

servitutem inducunt, laboremque sustinendum et ærumnam;

530

hujus autem miserabilissimo dolore tabescunt genæ:

sic Ulysses miserabilem sub palpebris lacrimam stillabat.

Ibi alios quidem omnes latebat lacrimas fundens,

Alcinous autem ipsum solus animadvertit et observavit,

sedens prope ipsum, graviterque ingemiscentem audivit:

535

statim vero Phæacibus remigii-studiosis dicebat:

Audite, Phæacum ductores atque principes,

Demodocus vero jam cohibeat citharam argutam;

nequaquam enim omnibus gratificans hæc cantat.

Ex quo cœnavimusque, et exorsus-est divinus cantor,

540

ex hoc nunquam cessavit a-luctuoso fletu[TR4]

hospes; valde certe ipsi dolor mentem circumdedit.

Sed age, illi quidem cesset, ut pariter oblectemur omnes,

hospitio-suscipientes et hospes: quoniam multo satius ista.

Propter hospitem enim hæc venerandum parata-sunt,

545

deductio et amica dona, quæ ei damus amice-excipientes.

Instar fratris hospesque supplexque est

viro, qui-utique vel paululum attingat mentem sanam.

Ideo nunc neque tu cela ingenio versuto,

quodcunque te percontatus-fuero: dicere vero te satius est.

550

Dic nomen, quo te illic vocabant materque paterque,

aliique, qui in urbe tua, et qui circum-habitant.

Non enim quisquam omnino sine-nomine est hominum,

nec malus, nec bonus, postquam primus natus-est:

sed omnibus nomen imponunt, simul-ac genuerint, parentes.

555

Dic etiam mihi terramque tuam, populumque, urbemque,

ut te illuc mittant, collimantes mente naves.

Non enim Phæacibus navium-gubernatores sunt,

neque omnino gubernacula sunt, quæ quidem aliæ naves habent;

sed ipsæ sciunt cogitata et mentes virorum,

560

et omnium norunt urbes et pingues agros

hominum; et voraginem celerrime maris tranant,

caligine et nebula obtectæ; neque unquam ipsis

nec damni quid subeundi inest metus, nec pereundi.

Sed hoc ita quondam patrem ego locutum audivi

565

Nausithoum, qui dicebat Neptunum succensere

nobis, quod deductores tuti sumus omnium.

Dixit aliquando Phæacum virorum affabre-factam navem

ex deductione revertentem in obscuro ponto

perditurum-esse eum, magnumque nobis montem urbi obducturum.

570

Sic prædicabat senex: ea vero deus sive perfecerit,

sive imperfecta sint, ut ei placitum est animo.

Verum age mihi hoc dic, et vere enarra,

ubinam erraverisque, et ad-quasnam perveneris regiones

hominum; enarra et ipsos, urbesque bene habitatas:

575

vel quotquot sævique et feroces, nec justi;

quique hospitales sint, et ipsis mens est deorum-reverens.

Di vero etiam quidnam fleas et lugeas in animo,

Argivorum, Danaorum, atque Ilii fatum audiens.

Hoc autem dii quidem fecere, destinaruntque interitum

580

hominibus, ut sit et posteris cantilena.

Utrum aliquis tibi et cognatus periit ante Ilium

eximius qui-erat gener, aut socer, qui-quidem maxime

curæ-sunt, post sanguinem et genus nostrum ipsorum?

an aliquis forte et socius vir, grata sciens,

585

eximius? quoniam nequaquam quidem frater inferior

talis est, qui, socius, prudenti animo-sit.

[TR1] "observavit." → "observavit,"
[TR2] "strata-erant" → "strata-erant:"
[TR3] "nunquid" → "numquid"
[TR4] "flectu" → "fletu"

Odysseæ IX.—Alcinoi apologi. Cyclopea.

ARGUMENT: THE ADVENTURES OF THE CICONS, LOTOPHAGI AND CYCLOPS

Ulysses begins the relation of his adventures: how, after the destruction of Troy, he with his companions made an incursion on the Cicons, by whom they were repulsed; and, meeting with a storm, were driven to the coast of the Lotophagi. From there they sailed to the land of the Cyclops, whose manners and situation are particularly characterised. The giant Polyphemus and his cave described; the usage Ulysses and his companions met with there; and, lastly, the method and artifice by which he escaped.

TEXT:

1

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Alcinoe rex, omnium illustrissime-civium,

sane hoc pulcrum est, audire cantorem

talem, qualis hic est, diis similis voce.

5

Non enim equidem ullam puto rem gratiorem esse,

quam quando lætitia quidem detineat populum universum,

convivæque per domos audiant cantorem,

sedentes ordine; juxta autem plenæ-sint mensæ

pane et carnibus; vinum autem ex cratere hauriens

10

pincerna afferat et infundat poculis;

hoc aliquid mihi pulcerrimum in mente videtur esse.

Tibi vero meas ærumnas animus institit luctuosas

sciscitari, ut adhuc magis lugens ingemiscam:

quid primum tibi jam, quid vero ultimum narrabo?

15

ærumnas quandoquidem mihi multas dedere dii cœlestes.

Nunc vero nomen primum dicam, ut et vos

sciatis: ego vero deinde, postquam-effugero sævam diem,

vobis hospes sim, etiam longe domos habitans.

Sum Ulysses Laertiades, qui ob-omnigenos dolos

20

hominibus in-animo-sum, et mea fama ad-cœlum pervenit.

Habito autem Ithacam late-conspicuam: in ipsa vero mons est

Neritus, nemorosus, conspicuus: circum autem insulæ

multæ habitantur valde prope invicem,

Dulichiumque, Sameque, et nemorosa Zacynthus:

25

ipsa autem humilis longe-suprema in mari jacet

ad occasum (illæ vero seorsum Auroram versus Solemque);

aspera, sed bona juvenum-altrix; neutiquam ego

propria terra possum dulcius aliud videre.

Sane quidem me apud-se detinebat Calypso, diva dearum;

30

[in specubus cavis, cupiens me sibi maritum esse;]

similiterque prorsus Circe me detinebat in ædibus

Ææa, dolosa, cupiens me sibi maritum esse:

sed meum nunquam animum in pectore flectebant.

Adeo nihil dulcius sua patria nec parentibus

35

est, etiam si quis procul divitem domum

terra in aliena habitet seorsum a-parentibus.

Si vero vis, age tibi et reditum meum lacrimosum narrabo,

quem mihi Jupiter immisit a Troja profecto.

Ab-Ilio me ferens ventus Ciconibus appulit,

40

ad-Ismarum: ibi autem ego urbem diripui, occidique ipsos (incolas):

ex urbe vero uxores et possessiones multas ubi-ceperamus,

divisimus, ut ne-quis mihi privatus abiret æquali portione.

Tum vero ego quidem celeri pede fugere nos

hortabar; illi vero valde stulti non parebant.

45

Hic vero multum quidem vinum bibebatur, multas autem oves

mactabant ad litus, et trahentes-pedes camuros boves.

Interea vero abeuntes Cicones Ciconibus acclamabant,

qui ipsis vicini erant simul plures et meliores,

continentem habitantes, docti quidem ab equis

50

cum-viris pugnare, et ubi opus-erat, pedibus.

Venerunt deinde, quot folia et flores nascuntur vere,

matutini: tunc sane malum Jovis fatum astitit

nobis infelicibus, ut dolores multos pateremur.

Instituentes autem pugnam pugnabant ad naves veloces;

55

feriebantque se-invicem socii et Cicones æreis hastis.

Quamdiu quidem tempus-matutinum erat, et augebatur sacra dies,

tamdiu nos-defendentes sustinebamus, plures licet essent:

quando vero Sol transibat vesperam-versus,

tum vero Cicones inclinarunt domitos Achivos.

60

Sex autem a singulis navibus bene-ocreati socii

periere: ceteri vero effugimus mortemque fatumque.

Illinc vero ulterius navigabamus, dolentes animo,

lubentes ex morte, caris amissis sociis.

Nec inde mihi ulterius naves procedebant utrinque recurvæ,

65

priusquam miserorum sociorum ter unumquemque vocassemus,

qui perierunt in campo, a Ciconibus trucidati.

Navibus autem immisit ventum Boream nubes-cogens Jupiter

cum-procella ingenti, ac nubibus cooperuit

terram simul et pontum; ingruit vero e-cœlo nox.

70

Hæ quidem deinde ferebantur obliquæ; vela autem ipsis

in-tres et quatuor-partes discidit vis venti.

Et ea quidem in naves demisimus, timentes interitum;

ipsas vero festinanter subduximus in-continentem.

Hic per-duas noctes duosque dies continenter usque

75

jacebamus, simul laboreque et doloribus animum exedentes.

Sed quando jam tertium diem pulcris-comis fecit Aurora,

malis erectis, at velis albis explicatis,

sedebamus: illas vero ventusque gubernatoresque dirigebant.

Et jam incolumis pervenissem in patriam terram,

80

sed me flcutus æstusque, circumflectentem Maleam,

et Boreas depulit, et aberrare-fecit Cytheris.

Hinc autem per-novem-dies ferebar perniciosis ventis

pontum per piscosum: at decimo conscendimus

terram Lotophagorum, qui-quidem floridum cibum edunt.

85

Hic vero continentem ingressi-sumus et hausimus aquam;

statim autem prandium cepere celeres apud naves socii.

Ac postquam cibum gustaveramus et potum,

tum vero ego socios præmisi sciscitatum vadentes,

viros duos electos, tertium præconem simul additum,

90

quinam viri essent in terra panem edentes.

Hi vero statim abeuntes congressi-sunt viris Lotophagis:

neque Lothophagi parabant sociis mortem

nostris, sed ipsis præbuerunt lotum gustandam:

horum autem quicunque loti comedisset dulcem fructum,

95

non-amplius renuntiare rursum volebat, nec redire;

sed illic volebant inter viros Lothophagos

lotum edentes manere, reditusque oblivisci.

Hos quidem ego ad naves duxi flentes necessitate,

navibusque in cavis sub transtra ligavi tractos.

100

At ceteros jussi dilectos socios

festinantes naves conscendere veloces,

ne-forte quis loto pastus reditus oblivisceretur.

Hi autem statim ingrediebantur, et in transtris consedere;

ordine vero sedentes canum mare verberabant remis.

105

Illinc autem ulterius navigabamus, dolentes corde.

Cyclopum autem ad terram superborum, exlegum,

venimus, qui quidem diis freti immortalibus,

nec plantant manibus plantam, neque arant:

sed hæcce sine-semente et -aratione omnia proveniunt,

110

triticum, et hordeum, ac vites, quæ ferunt

vinum in-magnis-uvis, et iis Jovis imber incrementum-dat.

Ipsis vero nec conciones sunt consiliariæ, nec leges;

sed hi celsorum montium inhabitant cacumina,

in speluncis cavis; jus autem dat unusquisque

115

liberis atque uxoribus; neque se-invicem curant.

Insula deinde fossioni-apta præ portu obtenditur

terræ Cyclopum, nec prope, nec remote,

silvosa: in ea vero capræ innumeræ nascuntur

agrestes; neque enim frequentatio hominum eas prohibet:

120

neque ipsam ingrediuntur venatores, qui per silvam

dolores patiuntur, juga montium lustrantes.

Neque etiam gregibus occupatur, neque arationibus,

sed ipsa sine-semente et inarata diebus omnibus

viris caret; pascit vero balantes capras.

125

Non enim Cyclopibus naves adsunt rubris-proris,

nec viri insunt navium fabri, qui conficiant

naves bonis-transtris-instructas, quæ transmittant singula,

ad urbes hominum euntes, (veluti crebro

viri ad se-invicem navibus trajiciunt mare);

130

qui ipsis et insulam bene-habitatam elaborarent.

Neque enim omnino mala est; ferret autem tempestiva omnia:

insunt enim prata maris cani ad litus

irrigua, mollia; omnino ibi perennes vites essent.

In ea etiam aratio facilis esset; valde altam segetem semper

135

in suas anni-tempestates meterent; quia valde pingue subest solum.

In ea porro portus est opportunus, in-quo non opus retinaculo est,

neque ancoris jactis, nec rudentibus alligatis;

sed qui-appulerint maneant aliquamdiu, donec nautarum

animus impulerit, et aspirarint venti.

140

Sed in vertice portus fluit limpida aqua,

fons sub specu: circum autem populi creverunt.

Huc devehebamur, atque aliquis deus nobis dux-erat

noctem per obscuram: nec-tamen apparebat conspectus:

caligo enim circa naves densa erat, nec Luna

145

de-cœlo lucebat; obtegebatur vero cœlum nubibus.

Ibi nullus hanc insulam vidit oculis;

nec sane fluctus magnos volutos ad litus

vidimus, antequam naves bonis-transtris-instructæ appulissent.

Appulsis autem navibus, collegimus vela omnia:

150

egressi autem et ipsi sumus in litus maris;

ibique obdormientes exspectavimus Auroram divinam.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

insulam admirantes, obambulabamus per eam.

Excitarunt vero Nymphæ, filiæ Jovis ægidem-tenentis,

155

capras montanas, ut prandium-sumerent socii.

Continuo incurvos arcus et hastas longis-cuspidibus

cepimus ex navibus; in tres-partes autem dispositi

jaculabamur; statim vero dedit deus copiosam venationem.

Naves quidem me sequebantur duodecim, in unamquamque autem

160

novem sortito-contigere capræ; mihi vero decem elegi soli.

Sic tum per-totum diem, ad solis occasum,

sedebamus epulantes carnes immensas, et bibentes vinum dulce.

Nondum enim e-navibus absumtum-erat vinum rubrum,

sed inerat: multum enim in amphoris singuli

165

hausimus, Ciconum sacro oppido capto.

Cyclopum autem ad terram prospiciebamus, prope qui-erant,

fumumque, ipsorumque vocem audiimus oviumque et caprarum.

Quando autem sol occidit et tenebræ supervenere,

tunc vero decubuimus in litore maris.

170

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tunc ego concione instituta inter omnes dixi:

Alii quidem nunc manete, mihi dilecti socii;

at ego cum navique mea et meis sociis

profectus, hos homines explorabo, quinam sint:

175

utrum illi flagitiosi et feroces, nec justi,

an hospitales, et ipsis mens sit deorum-reverens.

Sic fatus, navem conscendi; jussique socios

ipsosque conscendere, et retinacula solvere.

Hi vero continuo inscendebant, et in transtris consedere;

180

ordine autem sedentes canum mare verberabant remis.

Sed quum jam in-eum locum perveneramus, prope qui-erat,

ibi in extrema-parte speluncam vidimus, prope mare,

excelsam, lauris contectam: ibi vero multa

pecora, ovesque et capræ stabulabantur; circum autem caula

185

excelsa ædificata-erat excisis lapidibus,

procerisque pinis, et quercubus alte-comantibus.

Hic autem vir habitabat ingens, qui quidem pecora

solus pascebat procul; neque cum aliis

versabatur, sed seorsum manens nefario animo-erat.

190

Etenim monstrum erat horrendum; nec similis-erat

homini quidem pane-vescenti, sed cacumini silvoso

excelsorum montium, quando apparet solum ab aliis.

Tum vero ceteros jussi dilectos socios

illic apud navemque manere, et navem custodire:

195

at ego, electis sociorum duodecim optimis,

ivi; sed caprinum utrem habebam nigri vini,

dulcis, quod mihi dederat Maron, Evanthei filius,

sacerdos Apollinis, qui Ismarum tuebatur;

quoniam ipsum cum prole tutati-sumus atque uxore,

200

reverentes: habitabat enim in luco arborifero

Phœbi Apollinis. Ille vero mihi dedit pulcra dona:

auri quidem mihi dedit elaborati septem talenta;

dedit autem mihi craterem totum-argenteum: ac deinde

vinum in amphoris duodecim omnibus (summâ) haustum,

205

suave, incorruptum, divinum potum: nec quisquam illud

norat famulorum, neque ancillarum in domo,

sed ipseque uxorque cara, promaque una sola.

Hoc autem quum bibebant dulce vinum rubrum,

unum poculum qui-impleverat, aquæ ad viginti mensuras

210

infundebat; odor autem dulcis a cratere spirabat,

divinus: tum nequaquam abstinere gratum fuisset.

Hujus ferebam impletum utrem magnum; insuper etiam viatica

in-pera: statim enim mihi suspicatus-est animus generosus,

virum superventurum, ingenti præditum robore,

215

ferocem, nec jura bene scientem, nec leges.

Celeriter autem in antrum venimus, neque ipsum intus

invenimus; sed pascebat per pascua pinguia pecora.

Ingressi vero antrum admirabamur singula:

calathi quidem caseis gravabantur; repleta-erant autem stabula

220

agnorum atque hædorum: separati vero singuli

inclusi-erant; seorsum quidem grandiores, seorsum et ætate-medii,

seorsum itidem recens-nati: natabant autem sero vasa omnia,

mulctraliaque, scaphiaque elaborata, quibus immulgebat.

Tum me quidem primum socii precabantur verbis,

225

e-caseis ut-sumeremus-et abiremus retro; ac deinde

confestim ad navem celerem hædosque et agnos

e-stabulis agentes, pernavigaremus salsam aquam;

sed ego non parui (certe multo satius fuisset),

donec ipsumque viderem, et experirer si mihi hospitalia daret:

230

nec sane erat sociis visus amabilis futurus.

Tum vero igne acenso sacrificavimus; atque etiam ipsi

e-caseis sumentes comedimus; exspectabamusque ipsum intus

sedentes, donec venit pascens: ferebat autem ingens onus

ligni aridi, ut ei ad-cœnam esset.

235

Extra antrum autem dejiciens strepitum fecit:

nos vero perterriti diffugimus in recessum antri.

At ille in latam speluncam egit pinguia pecora,

omnia prorsus, quae mulgebat: ac mares reliquit foris,

arietesque, hircosque, profundam extra caulam.

240

Ac deinde admovit operculum ingens alte-sublatum,

grave: non illud duo et viginti currus

fortes, quaternis-rotis, a solo dimovissent:

tantam excelsam petram admovit ostio.

Sedens autem mulgebat oves et balantes capras,

245

omnia faciens rite, et fœtum submisit singulis.

Statim autem dimidium ubi-coagularat albi lactis,

textilibus in calathis constructum reposuit:

dimidium vero rursus constituit in vasibus, ut sibi esset

ad-potandum sumenti, set sibi ad-cœnam foret.

250

Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,

tunc ignem accendebat, et aspexit interrogabatque nos:

O hospites, quinam estis? unde navigatis humidas vias?

numquid[TR1] ad negotiationem, an temere erratis,

tanquam prædones super mare, qui errant,

255

animas periculo-objectantes, malum alienigenis ferentes?

Sic dixit; nobis autem statim confractum-est carum cor,

timentibus sonitumque gravem, ipsumque monstrosum.

Sed etiam sic eum verbis respondens alloquebar:

Nos quidem a-Troja devii-acti Achivi

260

variis ventis super magnam voraginem maris,

domum petentes alia via, aliis itineribus

venimus: sic fere Jupiter voluit constituere.

Viros autem Atridæ Agamemnonis nos-profitemur esse,

cujus sane nunc maxima sub-cœlo gloria est:

265

tantam enim diripuit urbem, et perdidit populos

multos: nos autem demum te assecuti, ad-tua genua

venimus, si quod præbeas hospitale-munus, sive etiam aliter

des donum, qui-utique hospitum mos est.

Sed verere, optime, deos; supplices tibi sumus:

270

Jupiter autem ultor est supplicumque hospitumque,

Hospitalis, qui hospites simul venerandos comitatur.

Sic dicebam: ille vero mihi rursus respondit sævo animo:

stultus es, o hospes, vel e-longinquo advenisti,

qui me deos jubes aut timere aut observare.

275

Non enim Cyclopes Jovem ægidem-tenentem curant,

nec deos beatos: quoniam multo[TR2] potentiores sumus.

Neque ego Jovis inimicitias evitans pepercerim

nec tibi, nec sociis, nisi animus me jubeat.

Sed mihi dic, ubi appuleris veniens fabrefactam navem,

280

utrum alicubi ad extremam-oram, an prope, ut sciam.

Sic dixit tentans: me autem non latuit scientem multa;

sed ipsum vicissim allocutus-sum dolosis verbis:

Navem quidem mihi confregit Neptunus terræ-concussor,

ad scopulos conjectam, vestræ ad fines terræ,

285

promontorio impactam; ventus autem ex ponto tulit:

at ego cum hisce effugi arduam perniciem.

Sic dicebam; ille autem mihi nihil respondit sævo animo;

sed ipse impetu-facto sociis manus inferebat;

simulque duos correptos, tanquam catulos, ad terram

290

illidebat: ac cerebrum humi fluebat, irrigabatque terram.

His vero membratim dissectis sibi-apparavit cœnam:

vorabat autem, quemadmodum leo montanus, nec relinquebat

intestinaque, carnesque, et ossa medullosa.

Nos vero flentes sustulimus Jovis manus,

295

improba opera videntes; desperatio autem tenebat animum.

Ac postquam Cyclops magnum impleverat ventrem,

humanas carnes comedens, et insuper merum lac bibens,

jacebat intra antrum extensus per pecora.

Hunc quidem ego volui in magno animo,

300

propius accedens, gladio acuto stricto a femore

vulnerare ad pectus, ubi præcordia jecur circumdant,

manu admota: alius autem me animus retinebat.

Ibidem enim et nos periissemus sæva morte:

non enim potuissemus ab-ostio excelso

305

manibus amovere saxum grave, quod admoverat.

Ita tum quidem ingemiscentes exspectabamus Auroram divinam.

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tunc ignem accendebat et mulgebat egregia pecora,

omnia rite, et fœtum submisit singulis.

310

Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,

simul ille rursus duobus correptis sibi-apparavit prandium.

Pransus autem, ex-antro egit pinguia pecora,

facile amoto operculo ingenti: ac deinde

rursus admovit, veluti si pharetræ operculum imponeret.

315

Multo autem strepitu ad montem agebat pinguia pecora

Cyclops: at ego relictus-eram mala profunde-cogitans.

si qua ulciscerer, daretque mihi votum Minerva.

Hoc autem mihi in animo optimum videbatur[TR3] consilium.

Cyclopis enim jacebat ingens clava ad stabulum

320

viridis, oleagina; hanc quidem exciderat, ut ferret

arefactam; eam nos assimilabamus inspicientes,

quantus malus est navis viginti-remis-agitatæ nigræ,

onerariæ, latæ, quæ trajicit magnam voraginem-maris:

tanta erat longitudo, tanta crassitudo aspectu.

325

Ab-hac quidem quantum ulnam ego abscidi astans,

et apposui sociis, lævigareque jussi.

Hi vero lævem fecerunt; ego autem acui astans

summum: statimque prehensam adurebam in igni ardente.

Et hanc quidem bene deposui reconditam sub stercore,

330

quod per speluncam fusum-erat admodum dense multum.

Ac ceteros sorte sortiri jussi,

quinam auderet mecum vectem sublatum

terere in oculo, quando eum dulcis somnus occuparet.

Hi autem sorte-electi-sunt, quos et voluissem ipse eligere,

335

quatuor, at ego quintus cum his delectus-sum.

Vespertinus autem rediit pulcris-velleribus pecora pascens:

continuo vero in latam speluncam egit pinguia pecora,

omnia prorsus; neque ullum relinquebat profundam extra caulam,

sive quid suspicatus, sive etiam deus sic jusserat.

340

Ac deinde admovit operculum ingens alte sublatum;

sedensque mulgebat oves et balantes capras,

omnia faciens rite, et fœtum submisit singulis.

Ac postquam cito-expedierat obiens sua opera,

simul ille rursus duobus correptis sibi-paravit cœnam.

345

Et tum ego Cyclopem alloquebar prope astans,

poculum in manibus tenens nigri vini:

Cyclops, accipe, bibe vinum, postquam comedisti humanas carnes;

ut scias, qualem quendam potum hunc navis condebat

nostra; tibi autem libamen ferebam, si me miseratus

350

domum mitteres: tu vero furis non-amplius tolerabiliter.

Inique, quomodo quisquam ad-te et in-posterum alius accedat

ex-hominibus multis? quoniam non recte fecisti.

Sic dicebam: is autem accepit et ebibit, delectatusque-est vehementer

dulcem potum bibens; et a me petebat secundo rursus:

355

Da mihi adhuc lubens, et mihi tuum nomen dic

statim nunc, ut tibi dem hospitale-munus, quo tu gaudeas.

Etenim Cyclopibus fert alma terra

vinum in-magnis-uvis, et iis Jovis imber dat-incrementum;

verum hoc ambrosiæ et nectaris est surculus.

360

Sic dixit; at ei rursus ego dedi nigrum vinum;

ter quidem præbui ferens, ter autem is ebibit stultitia.

Ac postquam Cyclopi circa mentem venit vinum,

tunc vero ipsum verbis alloquebar blandis:

Cyclops, interrogas me nomen inclytum? at ego tibi

365

dicam; tu autem mihi da hospitale-munus, uti pollicitus-es.

Nemo mihi nomen est; Neminem vero me vocant

mater atque pater et alii omnes sodales.

Sic dixit; ille vero mihi statim respondebat sævo animo;

Neminem ego postremum edam post suos socios,

370

ceteros autem prius; hoc tibi hospitale-munus erit.

Dixit, et recumbens cecidit supinus; ac deinde

jacebat inflexa crassa cervice: atque eum somnus

capiebat omnium-domitor; e-gutture vero erumpebat vinum,

frustaque-carnis[TR4] humanæ; ipse autem eructabat vino-gravatus.

375

Et tunc ego vectem sub cinerem immisi multum,

donec calefieret; verbisque omnes socios

confirmabam, ne-quis mihi subveritus defugeret.

Sed quum jam brevi vectis oleaginus in igne erat

arsusur, viridis licet esset, candebatque vehementer,

380

tum ego eum propius afferebam ex igne, circum autem socii

stabant: atque audaciam inspiravit magnam deus.

Hi quidem vectem prehensum oleaginum acutum in summo

oculo infixerunt; ego autem superne arrectus

versabam. Ut vero quum quis terebrat lignum navale vir

385

terebra, alii autem infra torquent loro

apprehensam utrinque: hæc autem circumvolvitur assiduo semper:

sic ejus in oculo ignea-acie vectem prehensum

versabamus; hunc autem sanguis circumfluebat calentem.

Omnes vero ei palpebras circum et supericilia cremavit vapor,

390

pupilla ardente: crepitabant autem ei igne radices.

Veluti autem quum vir faber securim magnam, aut asciam,

in aqua frigida mergit valde stridentem,

temperans; hoc enim deinde ferri robur est:

sic ejus stridebat oculus oleaginum circa vectem.

395

Horrendum autem magnum ejulavit; insonuitque petra:

nos vero perterriti diffugimus. At ille vectem

extraxit oculo fœdatum sanguine multo

illum quidem deinde abjecit a se manibus dolore-furens.

Atque Cyclopas magno clamore-vocabat, qui circa ipsum

400

habitabant in speluncis per promontoria ventosa:

illi autem clamorem audientes accurrebant aliunde alius;

stantesque interrogabant circa speluncam, quidnam ipsum affligeret:

Cur tantum, Polypheme, læsus sic clamasti

noctem per divinam, et insomnes nos facis?

405

num quis a-te oves mortalium invito abigit?

an metuis ne-quis te ipsum occidat dolo aut vi?

Hos autem rursus ex antro allocutus-est fortis Polyphemus:

o amici, Nemo me occidit dolo, neque viribus.

Illi vero respondentes verba alata dicebant:

410

si quidem revera nullus tibi vim-infert, solus quum-sis,

morbum sane nullo-modo licet Jovis magni effugere:

sed tu-quidem supplica patri Neptuno regi.

Sic dixerunt abeuntes; meum autem risit carum cor,

quod nomen eos decepisset meum et consilium eximium.

415

Cyclops autem ingemiscensque, et cruciatus doloribus,

manibus palpans, amovit quidem lapidem ab-ostio;

ipse vero in ostio considebat, manibus extensis,

si quem forte inter oves deprehenderet exeuntem foras;

adeo enim videlicet me putabat in mente stultum esse.

420

At ego deliberabam, quomod hæc omnium optime fierent,

si quam sociis mortis liberationem, ac mihi ipsi

invenirem: omnes vero dolos et consilium omne texebam,

utpote de vita; magnum enim malum prope erat.

Hoc vero mihi in animo optimum videbatur consilium.

425

Mares oves erant bene-nutriti, densis-velleribus,

pulcrique, magnique, violaceum vellus habentes;

hos tacite colligabam bene-tortis viminibus,

in quibus Cyclops dormiebat, monstrum, nefario animo,

tres-una sumens: qui quidem in-medio erat, is virum ferebat,

430

ceteri autem duo utrinque ibant, servantes socios.

Ternæ autem quemque virum oves ferebant: atque ego

(aries enim erat, pecudum longe maximus omnium),

hujus tergo arrepto, villosum sub ventrem volutus

extendebar: at manibus lanæ egregiæ

435

firmiter implicatus hærebam constanti animo.

Sic tum quidem gementes exspectavimus Auroram divinam.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero deinde ad-pascua erumpebant mascula pecora;

feminæ vero balabant immulctæ per stabula:

440

ubera enim gravabantur. Dominus vero doloribus gravibus

afflictus, omnium ovium palbabat terga

erecte stantium; illud autem stultus non animadvertit,

ut illi sub lanigerarum ovium pectoribus ligati-erant.

Ultimus aries pecorum exibat foras,

445

vellere gravatus, et me, multa cogitante.

Hunc autem palpatum allocutus-est fortis Polyphemus:

Aries care, quid mihi ita per speluncam exis pecudum

ultimus? neutiquam antea quidem relictus venis post-oves,

sed multo primus pasceris teneros flores herbæ,

450

magnis passibus-incedens; primusque ad-fluenta fluviorum pervenis;

primus autem in-stabulum cupis redire

vespertinus: nunc contra omnium-ultimus: num tu domini

oculum desideras? quem vir malus excæcavit

cum perniciosis sociis, postquam-domuit mentem vino,

455

Nemo, quem nondum existimo elapsum esse mortem.

Si jam idem-mecum-sentires, vocalisque fieres,

ut-diceres, ubinam ille meum robur evitet;

profecto ei cerebrum quidem per speluncam huc illuc

eliso spargeretur ad solum; ac meum cor

460

quiesceret a-malis, quæ mihi nihili-vir intulit Nemo.

Sic locutus, arietem a se mittebat foras.

Quum-venissemus autem paululum a speluncaque et caula,

primus ab ariete me-expedivi, solvi vero deinde socios.

Celeriter autem pecora pedes-tendentia, pinguia adipe,

465

multa circumducentes abigebamus, donec ad navem

pervenissemus; desiderati vero caris sociis apparuimus,

qui effugimus mortem: ceteros autem lugebant flentes.

At ego non sinebam, sed superciliis innuebam unicuique,

ne-flerent; verum jussi celeriter pulcris-velleribus pecora

470

multa in navem quum-immisissent, navigare salsam aquam.

Illi vero statim inscendebant, et in transtris consedere;

ordineque sedentes canum mare verberabant remis.

Sed quando tantum aberam, quantum aliquis audiri-potest clamans,

tunc ego Cyclopem alloquebar conviciis:

475

Cyclops, non ergo eras imbellis viri socios

comesurus in spelunca cava, vi violenta.

Et nimis-abunde te erant assecutura mala facta tua:

inique! quoniam hospites non verebaris tua in domo

comedere: ideo te Jupiter ultus-est et dii alii.

480

Sic dixi; ille autem inde iratus-est in-animo magis:

misit autem abruptum verticem montis magni;

dejecitque ante navem nigra-prora.

[paululum vero abfuit quin clavum extremum attingeret.]

Fluctavit autem mare decidente a petra:

485

ipsam vero navem statim ad-continentem refluus ferebat fluctus,

inundatio e mari, adegitque-prope terram ut-veniret.

Atque ego manibus sumto prælongo conto

detrusi a litore; sociosque hortatus jussi

incumbere remis, ut malum effugeremus,

490

capite annuens: illi vero incumbentes remigabant.

Sed quando jam bis tantum per-mare iter-facientes aberamus,

tunc ego Cyclopem alloquebar; circum vero socii

blandis verbis me inhibebant aliunde alius:

Improbe, cur vis irritare ferocem virum?

495

qui etiam nunc in-pontum jacto telo deduxit navem

rursus ad continentem, et sane existimabamus illic nos perituros.

Si vero vociferatum aliquem, aut locutum audiisset,

collisisset nostra capita, et navalia ligna,

saxo aspero conjecto; tantum enim jaculatur.

500

Sic dixerunt; sed non flectebant meum magnum animum,

sed illum rursus allocutus-sum irato animo.

Cyclops, si quis te mortalium hominum

de-oculi interrogaverit fœda cæcitate,

dic, Ulyssem urbium-eversorem excæcasse te,

505

filium Laertæ, in Ithaca ædes habentem.

Sic dixi; ille autem mihi ejulans respondet sermone:

dii boni, certe omnino jam me antiqua vaticinia attingunt.

Erat quidem hic vates vir, bonusque magnusque,

Telemus Eurymides, qui vaticiniis excellebat,

510

et vaticinans consenescebat inter-Cyclopas;

qui mihi dixit hæc omnia perfectum-iri in-posterum,

manibus ex Ulyssis me privatum-iri visu.

Sed semper aliquem virum magnum et pulcrum exspectabam

huc venturum-esse, magno præditum robore;

515

nunc autem me, parvusque et nihili-homo, et imbellis,

oculo privavit, postquam me domuerat vino.

Sed age huc veni, Ulysse, ut tibi hospitalia præbeam,

deductionemque impellam ut-det inclytum Neptunum:

hujus enim ego filius sum, patrem autem is meum se-profitetur esse:

520

ipse autem, si voluerit, sanabit, nec quisquam alius,

nec deorum beatorum, nec mortalium hominum.

Sic dixit: at ego ipsum sic respondens alloquebar:

utinam enim ita jam animaque et vita te possem

expertem factum mittere in domum Plutonis,

525

ut non oculum utique sanabit nec Neptunus.

Sic dixit: ille autem inde Neptuno regi

supplicabat, manus tendens ad cœlum stellatum:

Audi, Neptune terram-continens, cæruleis-crinibus

si revera tuus sum, patremque te meum profiteris esse,

530

da, ut-ne Ulysses urbium-eversor domum veniat.

[filius Laertæ, in Ithaca domos habens.]

At si ei fatale est amicosque videre et pervenire

ad-domum bene-ædificatam, et suam in patriam terram:

sero male veniat, amissis omnibus sociis,

535

nave in aliena, inveniatque calamitates domi

Sic dixit precans; eum autem exaudivit Neptunus.

Atque ille rursus multo majore lapide sublato,

misit circumrotatum; intendit autem vim immensam.

Dejecti vero post navem nigra-prora,

540

paululum, parumque-abfuit-quin clavum extremum attingeret.

Fluctuavit vero mare decidente a petra;

ipsam autem navem ulterius ferebat fluctus, adegitque-prope terram ut veniret.

Sed ut jam ad-insulam pervenimus, ubi ceteræ

naves bonis-transtris stabant confertæ, circum autem socii

545

sedebant lugentes, nos exspectantes semper:

navem quidem, illuc ut-venimus, subduximus in arenis,

egressique et ipsi sumus in litus maris.

Pecudes autem Cyclopis cava ex navi sumtas

divisimus, ut nullus mihi privatus abiret æquali portioni.

550

Arietem autem mihi soli bene-ocreati socii,

ovibus divisis, dederunt insuper: eum vero in litore

Jovi atras-nubes-cogenti Saturnio, qui omnibus imperat,

sacrificans, femora incendebam: ille vero non-curabat sacra;

sed jam deliberabat, quo-pacto perderentur omnes

555

naves bonis-transtris, et mihi dilecti socii.

Sic tunc quidem per-totum diem ad solis occasum

sedebamus, epulantes carnesque immensas et bibentes vinum dulce.

Quando vero sol occiderat, et tenebræ supervenerant,

tum vero decubuimus in litore maris.

560

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero ego socios adhortatus jussi

ipsosque inscendere naves, et retinacula solvere.

Illi vero statim ingrediebantur, et in transtris consedere,

ordineque sedentes canum mare verberabant remis.

565

Hinc vero ulterius navigabamus, dolentes animo,

lubentes ex morte, caris amissis sociis.

[TR1] "nunquid" → "numquid"
[TR2] "multos" → "multo"
[TR3] "vibebatur" → "videbatur"
[TR4] "rustaque-carnis" → "frustaque-carnis"

Odysseæ X.—De Æolo et Læstrygonibus et Circe.

ARGUMENT: ADVENTURES WITH AEOLUS, THE LAESTRYGONS, AND CIRCE.

Ulysses arrives at the island of Aeolus, who gives him prosperous winds, and incloses the adverse ones in a bag, which his companions untying, they are driven back again and rejected. Then they sail to the Laestrygons, where they lose eleven ships, and, with only one remaining, proceed to the island of Circe. Eurylochus is sent first with some companions, all which, except Eurylochus, are transformed into swine. Ulysses then undertakes the adventure, and, by the help of Mercury, who gives him the herb Moly, overcomes the enchantress, and procures the restoration of his men. After a year's stay with her, he prepares, at her instigation, for his voyage to the infernal shades.

TEXT:

1

Æoliam autem in insulam pervenimus; ubi habitabat

Æolus Hippotades, carus immortalibus diis,

natatili in insula; totam vero circa eam murus est

æreus, infragilis; lævisque assurgit petra.

5

Hujus et duodecim liberi in ædibus nati-sunt,

sex quidem filiæ, sex autem filii pubescentes.

Ibi ille filias dedit filiis ut-essent uxores.

Hi vero semper apud patrem carum et matrem venerandam

convivantur; atque ipsis cibaria plurima apponuntur;

10

odorata autem domus circum-personat in-aula

interdiu; nocte vero rursus apud pudicas uxores

dormiunt inque tapetibus et in tornatis lectis.

Et ad-horum quidem pervenimus urbem et ædes pulcras.

Mensem vero totum amice-excipiebat me et exquirebat singula,

15

de-Ilio, Argivorumque navibus et reditu Achivorum;

et ego quidem ei omnia accurate enarravi.

Sed quum jam et ego iter postulabam, atque hortabar ut me

dimitteret, nequaquam ille abnuit, sed paravit deductionem.

Dedit mihi excoriatum utrem bovis novennis,

20

in-eo vero mugientium ventorum ligavit flatus:

illum enim promum ventorum fecit Saturnius

et ut-compescat, et ut-cieat, quemcunque velit.

Nave vero in cava colligavit funiculo splendido,

argenteo, ut ne-quid præter-flaret, vel paululum:

25

ac mihi flatum Zephyri immisit ad-flandum,

ut-ferret navesque et ipsos: nec-tamen inde erat

perfecturus: ipsorum enim periimus insipientia.

Per-novem-dies quidem continuo navigabamus noctesque et dies;

decima vero jam apparebat patria terra:

30

et jam ignem-accendentes videbamus, prope qui-erant.

Ibi me quidem dulcis somnus occupavit defessum:

semper enim pedem navis movebam, nec cuiquam alii

dedi sociorum, ut citius perveniremus in-patriam terram.

Sed socii verbis ad se-invicem loquebantur,

35

et me putarunt aurumque et argentum domum reportare,

dona ab Æolo magnanimo Hippotada

sic autem aliquis dicebat, intuitus in proximum alium:

Dii boni! ut hic omnibus gratus est magni-æstimatus est

hominibus, quorumcunque in-urbem et terram venerit.

40

Multas quidem ex Troja ducit res-pretiosas, pulcras,

e-præda: nos vero contra, idem iter emensi,

domum redimus vacuas manus habentes.

Et nunc ei hæc dedit gratificans amicitia

Æolus; sed age ocyus videamus, quidnam hæc sint,

45

quantum quid aurique et argenti utri insit.

Sic dicebant; consiliumque malum vicit sociorum;

utrem quidem solverunt, venti autem erupere.

Illos vero statim abreptos ferebat in-pontum procella

flentes, terra a patria; at ego

50

experrectus, in animo eximio deliberavi,

utrum delapsus ex navi perirem in ponto,

an tacitus sustinerem, et adhuc vivis interessem.

Sed sustinui et mansi; obvolutus autem in navi

jacebam; illæ vero ferebantur malo venti turbine

55

rursus ad Æoliam insulam: gemebant autem socii.

Ibi vero in terram ascendimus, et hausimus aquam:

statim autem prandium ceperunt celeres apud naves socii.

Ac postquam cibumque gustaveramus ac potum,

tum vero ego, præconem mihi ubi-asciveram et socium,

60

ivi ad Æoli inclytas ædes; eum autem inveniebam

convivantem cum suaque uxore et suis liberis.

Ingressi autem domum, ad fores in limine

sedebamus: illi vero in animo obstupescebant, interrogabantque:

Quomodo venisti, Ulysse? quis tibi malus ingruit deus?

65

certe quidem te accurate dimittebamus, ut pervenires

in-patriam tuam et domum, et sicubi tibi gratum sit.

Sic dixerunt; at ego eos alloquebar, mœrens corde:

læserunt me sociique mali, præterque eos somnus

infaustus: sed medemini, amici: potest enim est penes vos.

70

Sic dixi, blandis eos demulcens verbis:

illi vero muti facti-sunt; pater autem respondebat sermone:

Abi ex insula ocyus, pessime viventium.

Non enim mihi fas est curare nec dimittere

virum illum, qui diis invisus-sit beatis.

75

Abi; quoniam immortalibus invisis huc venisti.

Sic locutus, dimittebat ex ædibus graviter gementem.

Hinc vero ulterius navigabamus, dolentes corde.

Fatigabatur autem virorum animus a remigatione molesta,

nostra stultitia: quoniam non-amplius apparebat reductio.

80

Per-sex-dies quidem continuo navigabamus noctesque et dies;

septima vero venimus Lami ad-excelsam urbem,

magnam (vel Telepylum) Læstrygoniam, ubi pastorem pastor

inclamat intro-agens, alter vero exigens auscultat.

Ibi insomnis vir duplicem reportaret mercedem,

85

unam quidem, pascendis-bobus, alteram vero, candidas pecudes pascens;

prope enim ibi noctisque et diei sunt viæ.

Ibi postquam ad portum inclytum veneramus, circa quem petra

excelsa est, continenter utrinque

litoraque prominentia e-regione sibi-invicem

90

in ostio procurrunt; angustus vero introitus est:

ibi illi intus omnes tenebant naves utrinque-recurvas.

Hæ quidem intra portum concavum alligatæ-erant

propinquæ: nunquam enim attollebatur fluctus in ipso,

nec magnus, nec parvus; candida autem erat circum tranquillitas.

95

At ego solus tenebam extra navem nigram,

illic in extrema-parte, e petra funibus ligatis:

constiti vero, speculam in præruptam ubi-ascenderam.

Ibi quidem nec boum nec virorum apparebant opera,

fumum autem solum videbamus a terra exsurgentem.

100

Tum vero ego socios præmisi sciscitatum vadentes

quinam viri essent in[TR1] hac terra panem vescentes;

viros duos electos, tertium præconem una comitem addens.

Hi vero iverunt, egressi, per planam viam, qua plaustra

ad urbem ab excelsis montibus devehebant lignum.

105

Puellæ vero obvii-facti-sunt ante urbem aquam-petenti,

filiæ eximiæ Læstrygonis Antiphatæ.

Hæc quidem ad fontem descendebat pulcre-fluentem

Artaciam; hinc enim aquam ad urbem ferebant;

illi vero astantes eam alloquebantur, interrogabantque,

110

quisnam illorum esset rex, et quibus imperaret.

Illa vero valde cito patris ostendit excelsam domum.

Hi autem postquam ingressi-sunt inclytas ædes, mulierem

invenerunt, velut montis verticem; horrueruntque eam.

Hæc autem continuo e foro vocabat inclytum Antiphatem,

115

suum maritum, qui sane illis molitus-est sævum exitium.

Statim uno correpto sociorum, apparavit-sibi cœnam:

alteri vero duo conciti fuga ad naves pervenerunt.

Atque ille excitabat clamorem per urbem; hi vero audientes

vadebant, fortes Læstrygones, aliunde alius,

120

innumeri, non hominibus similes, sed Gigantibus.

Qui a petris abruptis viro-gravibus saxis

jaciebant; statim autem malus strepitus per naves ortus-est

virorum pereuntium, naviumque simul fractarum;

piscium vero instar transfigentes, tristes epulas ferebant.

125

Dum illi hos perdebant portum profundum intra,

interea ego, gladio acuto extracto a femore,

eo funes abscidi navis cærulea-prora.

Statim autem meos socios adhortatus jussi

incumbere remis, ut calamitatem subterfugeremus.

130

Hi vero mare omnes jaciebant, veriti mortem.

Libenter autem in pontum imminentes effugit petras

navis mea; at reliquæ confertæ illic perierunt.

Hinc autem ulterius navigabamus, dolentes animo,

lubentes ex morte, caris amissis sociis.

135

Ææam vero ad insulam pervenimus: ibi autem habitabat

Circe comis-pulcris, potens dea, vocalis,

germana-soror prudentis Æetæ:

ambo enim nati-sunt ex lucem-hominibus-præbente Sole,

et matre ex Perse, quam Oceanus genuit filiam.

140

Hic vero ad litus nave appulimus tacite

navium-capacem in portum, et aliquis deus dux-erat.

Ibi tum egressi, duosque dies et duas noctes

jacebamus, pariter et labore et doloribus animum rodentes.

Sed quando jam tertium diem pulcris-comis fecit Aurora,

145

tunc ego mea hasta sumta et gladio acuto,

celeriter a nave ascendi in speculam,[TR2]

sicubi opera viderem mortaliumque vocemque audirem.

Steti autem, speculam in præruptam ubi-ascenderam,

et mihi visus-est fumus surgens a terra lata,

150

Circes in ædibus, per querceta densa et silvam.

Cogitavi autem deinde in mente et in animo

ire ac sciscitari, postquam vidi atrum fumum.

Sic vero mihi cogitanti visum-est satius esse,

primum profectum ad navem celerem et litus maris,

155

prandium sociis dare, præmittereque aliquos sciscitatum.

Sed quando jam prope eram, profectus, navem utrinque-recurvam,

tunc aliquis mei deorum misertus-est, solius,

qui mihi excelsis-cornibus cervum magnum in viam ipsam

misit: is quidem ad-flumen descendebat ex pascuis silvæ,

160

potaturus: dudum enim ipsum urgebat vis solis.

Illum vero ego egredientem per spinam medio tergo

percussi; ac penitus hastile æreum transiit;

decidit vero is in pulvere porrectus, avolavitque anima.

Illi vero ego insistens, hastam æream ex vulnere

165

extraxi; quam quidem illic reclinatam in terra

reliqui; at ego avulsi virgultaque viminaque,

funemque quantum ulnam longitudine, bene-tortum undique,

ubi-plexeram, colligavi pedes ingentis monstri.

Ivi autem eum de-cervice ferens ad navem nigram,

170

hasta fultus, quoniam nequaquam licebat in humero

manu ferre altera: valde nim magna bellua erat.

Dejeci autem ante navem; excitavique socios

blandis verbis, astans, viros singulos:

O amici, nequaquam enim descendemus, afflicti licet,

175

in Plutonis ædes, antequam fatalis dies advenerit.

Sed agite, quamdiu est in navi celeri cibusque potusque,

recordemur escæ, neu vexemur fame.

Sic dixit;[TR3] illi vero ocyus meis verbis paruerunt:

abjectisque-involucris egressi ad litus maris infructuosi

180

admirabantur cervum; valde enim magna bellua erat.

Ac postquam se-oblectarant spectantes oculis,

manibus lotis apparabant eximium convivium.

Sic tum quidem per-totum diem ad solis occasum

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce.

185

Quando autem sol occidit, et tenebræ supervenerunt,

tum vero decubuimus in litore maris.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tunc ego concione facta inter omnes dixi:

Audite meos sermones, mala licet patientes, socii:

190

o amici: neque enim scimus, ubi occasus, neque ubi Aurora,

neque ubi Sol hominibus-lucem-præbens vadit sub terram,[TR4]

neque ubi resurgit; sed consultemus ocyus,

si quod adhuc erit consilium; ego autem non existimo esse.

Vidi enim, speculam in præruptam ubi-ascenderam,

195

insulam, quam circumcirca pontus infinitus ambit:

ipsa vero humilis jacet: fumum autem in medio

conspicatus-sum oculis, per querceta densa et silvam.

Sic dixi: illis vero confractum-est carum cor,

recordatis facinorum Læstrygonis Antiphatæ,

200

Cyclopisque violentiæ magnanimi, viros-devorantis.

Flebant autem stridule, uberes lacrimas defundentes:

at enim nullus profectus fiebat lugentibus.

Verum ego bipartito omnes bene-ocreatos socios

numerabam, ducemque utrisque præbui:

205

alterorum quidem ego dux-eram, alterorum vero Eurylochus deo-similis.

Sortes autem in galea ærea concutiebamus celeriter;

exsiliit vero sors magnanimi Eurylochi.

Profectus-est autem ire; unaque cum-eo duo et viginti socii

flentes; ac nos reliquerunt ejulantes pone.

210

Invenerunt autem in convallibus structas ædes Circes

politis lapidibus, conspicuo in loco.

Circa vero ipsam lupi erant montanti ac leones,

quos ipsa cicurarat, postquam mala medicamina dederat.

Neque illi irruerunt in viros, sed utique ipsi

215

caudis longis circum-adulantes assurrexerunt.

Ut vero quum circa dominum canes a-convivio redeuntem

adulantur; semper enim fert delinimenta animi:

sic circa hos lupi fortibus-unguibus, ac leones,

adulabantur; illi vero timuere, ut viderunt terribilia monstra.

220

Steterunt autem in vestibulo deæ pulcris-comis:

Circen autem intus audiebant cantantem voce pulcra,

telam obeuntem magnam, divinam; qualia dearum

subtiliaque et venusta et splendida opera sunt.

His vero sermonem exorsus-est Polites, princeps virorum,

225

qui mihi carissimus sociorum erat, maximeque-venerandus:

O amici, intus enim aliqua obiens magnam telam

pulcre cantillat (pavimentum autem totum resonat),

sive dea, sive femina; sed compellemus ocyus.

Sic igitur dixit: illi vero compellabant vocantes.

230

Ea autem continuo egressa fores aperuit splendidas,

et invitabat; illi vero omnes imprudentia sequebantur:

Eurylochus autem remanebat, suspicatus dolum esse.

Collocavit vero illa-introductos per sediliaque et solia;

ipsisque caseumque et farinam et mel recens

235

vino Pramnio commiscebat; immiscebatque pani

medicamina perniciosa, ut penitus obliviscerentur patriæ terræ.

Ac postquam præbuerat et illi ebiberant, statim deinde

virga percussos intra haras concludebat.

Illi vero suum quidem habebant capita vocemque setasque

240

et corpus; at mens erat integra, ut antea quidem.

Sic hi quidem flentes conclusi-sunt; eis autem Circe

glandem-ilignam quernamque projecit, fructumque corni,

ad-edendum, qualia sues humi-cubantes semper edunt.

Eurylochus autem continuo venit celerem ad navem nigram,

245

nuntium de-sociis relaturus, et amarum fatum.

Neque ullum proloqui poterat verbum, cupiens licet,

cor dolore ingenti perculsus; atque ei oculi

lacrimis implebantur, fletumque meditabatur animus.

Sed posteaquam eum omnes mirati-sumus interrogantes,

250

tunc ceterorum sociorum narravit exitium:

Ivimus, ut jubebas, per querceta, inclyte Ulysse;

invenimus in convallibus structas ædes pulcras.

[politis lapidibus, conspicuo in loco.]

Illic autem quædam magnam telam obiens argute canebat,

255

sive dea, sive mulier: hi vero compellabant vocantes.

Illa autem continuo egressa fores aperuit splendidas,

et invitabat; hi vero simul omnes imprudentia sequebantur;

at ego remansi, suspicatus dolum esse.

Illi vero simul evanuerunt universi, nec quisquam eorum

260

apparuit: diu autem desidens speculabar.

Sic dixit: at ego gladium quidem argenteis-clavis-distinctum

humeris circumjeci, magnum, æreum, atque arcum;

illum vero continuo jussi eandem viam præire.

At ille utraque manu prehensis me precabatur genibus:

265

[et me lugens verbis alatis allocutus-est:]

Ne me duc illuc invitum, Jovis-alumne, sed relinque hic:

novi enim, quod neque ipse redibis, nec quenquam alium

reduces tuorum sociorum: sed cum hisce ocyus

fugiamus: adhuc enim effugere-poterimus malum diem.

270

Sic dixit: at ego ipsum respondens allocutus-sum:

Euryloche, sane tu quidem mane ibidem, hoc in loco,

edens et bibens, cavam apud navem nigram:

at ego ibo; dura enim mihi adest necessitas.

Sic fatus, a nave ascendebam ac mari.

275

Sed quando jam eram profectus sacras per convalles,

Circes accessurus veneficæ ad magnam domum,

ibi mihi Mercurius aureo-caduceo obviam-venit,

proficiscenti ad domum, adolescenti viro similis,

primum pubescenti, cujus quidem gratiosissima pubertas;

280

inhæsitque mihi manu, verbumque dixit, et elocutus-est:

Quorsum vero, o infelix, per juga vadis solus,

loci ignarus quum-sis? socii vero tibi illi in Circes ædibus

conclusi-sunt, ut sues, densa latibula habitantes.

An eos liberaturus huc venis? neque te puto

285

ipsum rediturum-esse: manebis vero tu, ubi quidem alii.

Sed age jam te e-malis expediam, ac servabo:

accipe, hoc medicamen bonum habens ad ædes Circes

vade, quod tibi a-capite avertat malum diem.

Omnia autem tibi dicam perniciosa consilia Circes.

290

Apparabit tibi potionem-miscellam, injicietque medicamina in-escam:

sed neque sic incantare te poterit; non enim sinet

medicamen eximium, quod tibi dabo; dicam vero singula.

Quando Circe te percutiet prælonga virga,

tum vero tu, gladio acuto stricto a femore,

295

in-Circen irrue, quasi interficere cupiens.

Illa vero te subverita invitabit ad-concubitum;

ibi tu nequaquam deinde recusa deæ cubile,

ut tibi solvatque socios, ipsumque te benigne-excipiat:

sed jube ipsam beatorum magnum jusjurandum jurare,

300

nullum tibi ipsi damnum malum machinaturam se aliud;

ne te nudatum vilem et enervem reddat.

Sic igitur locutus præbuit medicamen Argicida,

e terra evulsum, et mihi naturam ejus ostendit.

Radice quidem nigrum erat, lacti autem simile flore;

305

Moly vero ipsum vocant dii: difficileque est effossu

viris utique mortalibus; dii autem omnia possunt.

Mercurius quidem deinde discessit ad magnum Olympum,

insulam per silvosam: ego autem ad domos Circes

ivi; multum vero mihi cor æstuabat eunti.

310

Steti autem in vestibulo deæ pulcris-comis:

ibi stans clamavi; dea autem meam audivit vocem.

Illa vero statim egressa fores aperuit splendidas,

et invitabat; atque ego sequebar, dolens corde.

Collocavit autem me introductum in solio argenteis-clavis distincto,

315

pulcro, artificioso: ac scabellum sub pedibus erat:

apparavit autem mihi potionem-miscellam in-aureo poculo, ut biberem;

immisitque medicamen, mala meditans in animo.

Ac postquam dederatque et ebiberam, nec me incantavit,

virgula ubi-percusserat, verbumque dixit et elocuta-est:

320

Abi nunc in-haram, cum ceteris cuba sociis.

Sic dixit: ego vero, gladio acuto stricto a femore,

in-Circen irrui, quasi interficere cupiens.

Illa vero vehementer exclamans subtercurrit et prehendit genua,

et me ejulans verbis alatis allocuta-est:

325

Quis et unde es hominum? ubi tibi urbs atque parentes?

stupor me tenet, quod neutiquam, bibens hæc medicamina, incantatus-sis.

Minime enim quisquam alius vir hæc medicamina sustinuit,

qui biberit, et primum miserit-per septum dentium.

[Tibi vero quædam in pectoribus indomabilis mens est.]

330

Profecto tu Ulysses es versutus, quem mihi semper

prædicabat venturum aureo-caduceo Argicida,

e-Troja reversum celeri cum nave nigra.

Sed age nunc in-vagina gladium pone; nos vero deinde

lectum nostrum conscendamus, ut commixti

335

cubili et amore, confidamus nobis-invicem.

Sic dixit: at ego ipsam respondens allocutus-sum:

o Circe, quonam-modo me jubes tibi mitem esse?

quæ mihi sues quidem reddidisti in ædibus socios:

ipsum vero hic detinens, dolos-meditans jubes

340

in thalamumque ire, et tuum conscendere lectum,

ut me nudatum, vilem et enervem reddas?

Non equidem voluerim tuum conscendere lectum,

nisi mihi sustinueris, dea, magnum jusjurandum jurare,

nullum mihi damnum malum machinaturam te aliud.

345

Sic dixi; illa vero continuo abjurabat, ut jubebam.

Ac postquam juraverat peregeratque jusjurandum,

tunc ego Circes conscendi perpulcrum lectum.

Ancillæ autem tum in ædibus ministrabant

quatuor, quæ ei per domum famulæ sunt.

350

Natæ-sunt vero hæ ex fontibus et a-silvis,

ex sacrisque fluviis, qui in mare profluunt.

Harum una quidem injiciebat soliis stragula pulcra,

purpurea superne, inferne autem lintea subjiciebat:

alter vero ante solia extendebat mensas

355

argenteas, eisque imponebat aurea canistra:

tertia autem cratere suave vinum miscebat

dulce in argenteo, distribuebatque aurea pocula;

quarta vero aquam ferebat, et ignem accendebat

multum sub tripode magno; calefiebat autem aqua.

360

Ac postquam calefacta-erat aqua in splendido aheno,

in balneum me inductum lavabat ex tripode magno,

suavi fusa aqua per caputque et humeros,

donec mihi defatigationem animum-rodentem exemisset membris.

Ac postquam lavarat me et unxerat pingui oleo,

365

lænamque mihi pulcram induerat ac tunicam;

collocavit me introductum in solio argenteis-clavis-distincto,

pulcro, artificioso; ac scabellum sub pedibus erat;

[aquam autem ancilla gutturnio infundebat ferens

pulcro, aureo, super argenteo lebete,

370

ad-lavandum; juxta vero politam extendit mensam.

Cibum autem veneranda proma apposuit ferens,

ferculis multis appositis, largiens de-præsentibus;]

edere vero me jubebat: meo autem non placebat animo;

sed sedebam alia-cogitans, mala autem imaginabatur animus.

375

Circe vero ut animadvertit me sedentem, neque ad cibum

manus porrigentem, gravem autem me luctum habentem,

prope astans verbis alatis me allocuta-est:

Quid sic, Ulysse, sedes similis muto,

animum rodens; cibum autem non attingis, nec potum?

380

certe aliquem dolum alium suspicaris: nec quicquam te oportet

timere; jam enim tibi abjuravi firmum jusjurandum.

Sic dixit: at ego ipsam respondens allocutus-sum:

o Circe, quis enim vir, qui æquus fuerit,

prius sustinuerit gustare cibum ac potum,

385

quam solvi-fecerit socios et in oculis viderit?

Sed si re-vera ex animo me bibere edereque jubes,

libera, ut oculis videam, dilectos socios.

Sic dixi: Circe autem per-ædes transiens exivit,

virgam tenens in manu; foresque aperuit haræ,

390

exegitque porcis similes novennibus.

Illi quidem deinde stabant ex-adverso: hæc vero per eos

vadens adungebat unicuique medicamen aliud.

Eorum autem e membris pili defluebant, quos ante produxerat

medicamen perniciosum, quod ipsis dederat veneranda Circe;

395

viri vero statim facti-sunt juniores, quam antea fuerant,

et multo pulcriores et majores aspectu.

Agnoverunt autem me illi, hæseruntque in manibus unusquisque.

Omnes autem gratus subiit fletus; circumque domus

valide resonabat; dea vero miserabatur et ipsa.

400

Eaque me prope stans-allocuta est, diva dearum:

[Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

vade nunc ad navem celerem et litus maris:

navem quidem omnium-primum subducite in-terram,

possessiones autem in speluncis deponite, armaque omnia:

405

ipse vero statim revertere, et adduc dilectos socios.

Sic dixit: ac mihi persuasus-est animus generosus.

Profectusque-sum ire ad navem celerem et litus maris:

inveni deinde apud navem celerem dilectos socios,

miserabiliter ejulantes, uberes lacrimas defundentes.

410

Ut vero quum in-agris-stabulantes vitulæ circa vaccas armentales

profectas ad mandram, postquam herba se-saturarint,

omnes simul vitulantur adversæ; neque amplius stabula

eas detinent, sed dense mugientes circumcurrunt

matres: sic circum me illi, postquam viderunt oculis,

415

lacrimabundi fusi-sunt; visusque-est etiam ipsorum animus

ita esse, tanquam si in-patriam venissent et urbem ipsorum

in-aspera Ithaca, ubi nutritique-erant ac geniti:

et me ejulantes verbis alatis allocuti-sunt:

Tibi quidem reverso, Jovis-alumne, sic gratulamur,

420

ac si in Ithacam venissemus, patriam terram;

sed age, ceterorum sociorum narra interitum.

Sic dixerunt: at ego eos allocutus-sum dulcibus verbis:

navem quidem omnium-primum subducamus in-terram,

possessionesque in speluncis deponamus, armaque omnia:

425

vos vero properate, ut me una omnes sequamini,

quo videatis socios sacris in ædibus Circes,

bibentes et edentes: affatim enim habent.

Sic dixi: illi autem celeriter meis verbis paruerunt;

Eurylochus vero mihi solus detinebat omnes socios:

430

[et ipsos compellans verbis alatis allocutus-est:]

Ah miseri, quo imus? quid mala appetitis ista,

Circes ad ædes descensuri? quæ cunctos

aut sues, ad lupos reddet, aut leones;

qui ei magnam domum custodiamus etiam necessitate.

435

Sicut Cyclops fecit, quando ejus ad-caulam venerunt

nostri socii, unaque hic audax comitatus-est Ulysses:

hujus enim etiam illi vecordi-audacia perierunt.

Sic dixit: at ego in mente cogitavi,

stricto longo gladio, crasso a femore,

440

illo ei abscisum caput ad-solum dejicere,

etiamsi affinitate erat mihi proximus: sed me socii

blandis verbis retinebant aliunde alius:

Jovis-alumne, hunc quidem sinemus, si tu jubes,

hic apud navemque manere, et navem custodire:

445

nobis autem tu dux-esto sacras ad domos Circes.

Sic locuti a nave ascendebant atque mari.

Neque Eurylochus cavam apud navem relictus-est

sed sequebatur; veritus-est enim meas atroces minas.

Interea vero ceteros socios in ædibus Circe

450

studiose lavitque, et unxit pingui oleo;

circumjecitque inde eis lænas pulcras ac tunicas:

epulantes autem bene omnes invenimus in ædibus.

Hi vero postquam se-invicem conspexere reputaruntque omnia,

flebant lugentes; circum autem gemiscebat domus.

455

Illa vero me prope stans allocuta-est, augustissima dearum:

[Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]

ne-amplius nunc uberem fletum excitetis: novi etiam ipsa

et quantos in ponto passi-estis dolores piscoso,

et quanta infesti viri damna-intulere vobis in terra.

460

Sed agite, comedite cibum, et bibite vinum,

donec rursus animum intra præcordia receperitis,

qualem habuistis, quando primum relinquebatis patriam terram

asperæ Ithacæ: nunc vero imbecilles et animo-dejecto estis,

semper erroris duri memores; neque unquam vobis

465

animus in lætitia est, quippe valde multa passi-estis.

Sic dixit: nobis autem persuasus-est animus generosus.

Illic quidem diebus omnibus integrum in annum

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce:

sed quum jam annus esset, et circumvolverentur horæ,

470

[mensibus exeuntibus, ac dies longi circumacti-erant,

tunc me evocato dixerunt dilecti socii:

Mirifice, jam nunc memor-esto patriæ terræ,

si tibi fatale est servari et pervenire

domum in excelsam, et tuam in patriam terram.

475

[Sic dixerunt: ac mihi persuasus-est animus generosus.

Sic tum quidem toto die ad solis occasum

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce.

Quando vero sol occidit, et tenebræ supervenere,

illi quidem decubuerunt per ædes umbrosas.]

480

At ego Circes conscenso perpulcro lecto,

genibus-prensis supplex-oravi, dea vero meam exaudivit vocem;

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-sum:

O Circe, perfice mihi promissum, quod præstitisti,

domum te missuram me; animus vero mihi impellitur jam,

485

et ceterorum sociorum, qui meum macerant carum cor,

circa me lugentes, quandocunque tu abscessisti.

Sic dixi: ac continuo respondebat augustissima dearum:

generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

ne-amplius nunc inviti mea manete in domo:

490

sed aliam vos oportet primum viam perficere, et pervenire

in Plutonis domos, et venerabilis Proserpinæ,

animam consulturos Thebani Tiresiæ,

vatis cæci, cujus quidem mens integra est;

cui etiam mortuo mentem præbuit Proserpina,

495

solus ut-sapiat, reliqui vero ut umbræ volitant.

Sic dixit: at mihi confractum-est carum cor:

flebamque in lectis desidens, nec quicquam animus

volebat amplius vivere et videre lumen solis.

Ac postquam flendoque volutandoque satiatus-fueram,

500

tum demum ipsam verbis respondens allocutus-sum:

O Circe, quisnam hujus itineris dux-erit?

ad Orcum vero nondum quisquam pervenit nave nigra.

Sic dixi: ac continuo respondebat augustissima dearum:

generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

505

minime tibi ducis desiderium apud navem curæ-sit:

malo autem erecto, et velis albis expansis,

sede: illam vero tibi flatus Boreæ feret.

Sed quando jam nave per Oceanum trajeceris,

ubi litusque fossuræ-aptum et luci Proserpinæ,

510

excelsæque populi, et salices frugiperdæ;

navem quidem ibi appelle in Oceano profundis-vorticibus,

ipse vero in Plutonis eas domum squalidam.

Ibi quidem in Acherontem Pyriphlegethonque fluunt

Cocytusque, qui Stygis aquæ est rivus;

515

rupesque est, et concursus duorum fluminum sonororum:

illic autem deinde, heros, admotus prope, ut te jubeo,

fossam fode, cubitalem quantam hinc et illinc:

circa eam autem libamen funde omnibus mortuis,

primum mulso, deinde vero dulci vino,

520

tertium rursus aqua; ac farinam albam insperge.

Valde vero supplex-precare manium inania capita, vovens,

ubi-veneris in Ithacam, sterilem vaccam, quæ sit optima,

te sacrificaturum in ædibus, pyramque impleturum rebus-bonis:

Tiresiæ vero seorsum arietem sacrificaturum soli,

525

totum-nigrum, qui inter-oves excellat vestras.

Ac postquam precibus oraveris inclytas gentes mortuorum,

ibi ovem marem sacrifica, feminamque nigram,

ad Erebum versos; ipse vero seorsum aversus-esto,

contendens ad-fluvii fluenta; ibi vero multæ

530

animæ accedent mortuorum defunctorum.

Tum vero deinde socios hortare et jube

pecudes, quæ jam jaceant mactatæ sævo ære,

excoriatas comburere, votaque facere diis,

præpotentique Plutoni, et venerabili Proserpinæ:

535

ipse autem, gladio acuto stricto a femore,

sede, neu sine manium inana capita

ad-sanguinem prope accedere, antequam Tiresiam sciscitatus-fueris.

Ibi tibi statim vates adveniet, dux populorum,

qui tibi dicat iter et mensuras viæ,

540

reditumque, ut per pontum proficiscaris piscosum.

Sic dixit: statim autem in-aureo-solio venit Aurora.

Mihi vero lænamque tunicamque vestimenta induit:

ipsa autem candidam pallam magnam sibi-induit Nympha,

tenuem et venustam, ac zonam circumposuit lumbis

545

pulcram, auream; capitique imposuit calyptram.

Atque ego per domos profectus hortabar socios,

blandis verbis, astans, virum unumquemque:

Ne-amplius nunc dormientes carpite dulcem somnum;

sed eamus: jam enim me monuit veneranda Circa.

550

Sic dixi: illis vero persuasus-est animus generosus.

Nequaquam tamen vel illinc incolumes abduxi socios.

Elpenor vero quidam erat minimus-natu, neque valde

fortis in bello, nec mente sua firmus,

qui mihi seorsum a-sociis, sacris in ædibus Circes,

555

frigoris cupiens, decubuit vino-gravatus:

moventium autem se sociorum tumultu et strepitu audito,

repente exsiliit, et oblitus-est mente sua

retrorsum descendere, accedens ad scalam longam;

sed recta de-tecto decidit: atque ei cervix

560

ex-articulis fracta-est: anima vero ad-Orcum descendit.

Venientibus autem illis ego sermonem dixi:

Existimatis jam fere domum caram ad patriam terram

vos profecturos; aliud vero nobis iter designavit Circe,

ad Plutonis domum et venerabilis Proserpinæ,

565

animam consulturis Thebani Tiresiæ.

Sic dixi: illis vero confractum-est carum cor:

desidentesque illic flebant, vellebantque capillos.

Verum enim non ullus profectus fiebat lugentibus.

At quando jam ad navem celerem et litus maris

570

ibamus tristes, uberes lacrimas defundentes:

interea profecta Circe ad navem nigram

masculam alligavit ovem, feminamque nigram,

facile clam-prætergressa: nam quis deum nolentem

oculis viderit, aut huc aut illuc vadentem?

[TR1] "im" → "in"
[TR2] "speculam." → "speculam,"
[TR3] "dixit" → "dixi"
[TR4] "terram." → "terram,"

Odysseæ XI.—Necromantia.

ARGUMENT: THE DESCENT INTO HELL.

Ulysses continues his narration. How he arrived at the land of the Cimmerians, and what ceremonies he performed to invoke the dead. The manner of his descent, and the apparition of the shades: his conversation with Elpenor, and with Tiresias, who informs him in a prophetic manner of his fortunes to come. He meets his mother Anticles, from whom he learns the state of his family. He sees the shades of the ancient heroines, afterwards of the heroes, and converses in particular with Agamemnon and Achilles. Ajax keeps at a sullen distance, and disdains to answer him. He then beholds Tityus, Tantalus, Sisyphus, Hercules; till he is deterred from further curiosity by the apparition of horrid spectres, and the cries of the wicked in torments.

TEXT:

1

Ac quando ad navem devenimus et mare,

navem quidem omnium-primum deduximus in mare divinum,

malumque imposuimus et vela navi nigræ;

atque inde pecudes sumtas induximus; atque etiam ipsi

5

inscendimus dolentes, uberes lacrimas defundentes.

Nobis vero dein pone navem cærulea-prora

secundum ventum immisit implentem-velum, bonum socium,

Circe pulcris-comis, potens dea, vocalis.

Nos autem armamentis singulis instructis per navem

10

sedimus; hanc vero ventusque gubernatorque dirigebat.

Hujus autem tota-die extendebantur vela per-pontum euntis;

occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ.

Illa vero ad fines pervenit profunde-fluentis Oceani.

Ibi autem Cimmeriorum est virorum populusque civitasque,

15

qui caligine et nebula tecti: neque unquam eos

Sol lucidus aspicit radiis,

nec quando vadit ad cœlum stelliferum,

nec quando rursus in terram de cœlo devertitur:

sed nox perniciosa intenditur miseris mortalibus.

20

Navem quidem illuc profecti appulimus; sed pecudes

extraximus; ipsi vero deinde propter fluentum Oceani

ivimus, donec in locum perveniremus, quem dixerat Circe.

Hic victimas quidem Perimedes Eurylochusque

tenebant; ego vero, gladio acuto extracto a femore,

25

fossam fodi, cubitalem quantam hinc et illinc:

circa eam autem libamina fundebam omnibus manibus,

primum mulso, postea vero dulci vino,

tertio rursus aqua; ac farinam albam inspergebam.

Multum autem supplex-orabam manium inania capita, vovens

30

me reversum in Ithacam, sterilem bovem, quæ sit optima,

sacrificaturum in ædibus, pyramque impleturum bonis-rebus;

Tiresiæ vero me seorsum arietem sacrificaturum soli,

totum-nigrum, qui inter-pecudes excellat nostras.

Hos vero postquam votis precibusque, gentes mortuorum,

35

exoraveram, inde pecudes prehensas jugulavi

in fossam; fluebat autem sanguis ater: ac congregabantur

animæ ex Erebo manium defunctorum.

[sponsæque, cœlibesque, et multa-passi senes,

virgunculæque tenellæ, recenti-luctu-affectum animum habentes;

40

multi quoque vulnerati æratis hastis,

viri in-bello-occisi, cruentata arma habentes;

qui multi circa fossam obambulabant aliunde alius

immenso clamore: me vero pallidus timor cepit.]

Tum vero deinde socios adhortatus jussi,

45

pecudes, quæ jam jacebant mactatæ sævo ære,

excoriatas adolere, votaque-facere diis,

præpotentique Plutoni, et venerabili Proserpinæ:

ipse autem, gladio acuto stricto a femore,

sedebam, nec sinebam manium inania capita

50

ad-sanguinem prope accedere, priusquam Tiresiam sciscitatus-essem.

Prima vero anima Elpenoris venit socii:

nondum enim sepultus-erat sub terra spatiosa:

cadaver enim in Circes domo reliqueramus nos

indefletum et insepultum; quoniam labor alius urgebat.

55

Illum quidem ego flevi conspicatus, miseratusque-sum animo

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

Elpenor, quo-pacto venisti sub caliginem obscuram?

prius-venisti pedibus quam ego cum navi nigra.

Sic dixi: ille vero mihi plorans respondebat sermone:

60

[generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]

læsit me dæmonis fatum malum, et copiosum vinum;

Circes autem in domo cubans non adverti

retrorsum descendere, accedens ad scalam longam,

sed recta de-tecto decidi: ac mihi cervix

65

ex-articulis fracta-est: anima vero ad Orcum descendit.

Nunc vero te per-eos quos post te (domi) reliquisti, oro, non præsentes,

per uxoremque et patrem, qui te nutrivit parvulum,

Telemachumque, quem unicum in ædibus reliquisti:

novi enim, quod hinc profectus e domo Plutonis

70

insulam in Ææam appelles fabrefactam navem:

ibi te deinde, rex, hortor recordari mei,

ne me indefletum, insepultum, profectus pone relinquas,

digressus, ne qua tibi deorum indignatio fiam:

sed me combure cum armis, quæcunque mihi sunt,

75

tumulumque mihi aggere cani in litore maris,

viri infelicis, etiam posteri ut-sciant:

et hæc mihi perfice, figeque in tumulo remum,

quo etiam vivus remigabam, quum-essem inter meos socios.

Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

80

hæc tibi, o infelix, perficiamque et præstabo.

Nos quidem sic verbis alternantes tristibus

sedebamus; ego quidem seorsum super sanguine gladium tenens,

simulacrum vero ex-altera-parte socii multa loquebatur.

Venit autem inde anima matris defunctæ,

85

Autolyci filia magnanimi, Anticlea,

quam vivam reliqui, profectus ad Ilium sacrum.

Hanc quidem ego flevi conspicatus, miseratusque-sum animo;

sed neque sic sinebam priorem, valde licet dolens,

ad-sanguinem prope accedere, priusquam Tiresiam sciscitatus-essem.

90

Venit vero inde anima Thebani Tiresiæ,

aureum sceptrum tenens: me autem agnovit et allocuta-est:

[Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,]

cur vero, o infelix, relicto lumine solis,

venisti, ut videas manes et inamabilem locum?

95

verum recede a fossa, amoveque gladium acutum,

de-sanguine ut bibam, et tibi vera dicam.

Sic dixit: ego vero recondens gladium argenteis-clavis-distinctum

vaginæ infixi: is autem ut biberat sanguinem nigrum,

tum vero me verbis alloquebatur vates eximius:

100

Reditum quæris dulcem, splendide Ulysse;

hunc vero tibi difficilem reddet deus: non enim puto

te latiturum Neptunum, qui in-te iram reposuit animo,

iratus, quod ei filium carum excæcasti.

Verum adhuc quidem vel sic, mala licet patientes, perveneritis,

105

si velis tuum animum cohibere et sociorum,

quando primum appuleris fabrefactam navem

Trinacriam ad-insulam, elapsus violaceum pontum:

pascentesque inveneritis boves et pingues pecudes

Solis, qui omnia videt et omnia audit.

110

Has si quidem illæsas sinas reditusque sis-memor,

etiam adhuc in Ithacam, mala licet patientes, perveneritis:

sin vero lædas, tum tibi prædico exitium

navique et sodalibus: ipse vero etiamsi effugeris,

sero male redibis, amissis omnibus sociis,

115

nave in aliena; inveniesque mala domi,

viros insolentes, qui tibi victum absumunt,

ambientes divinam uxorem, et munera-sponsalia dantes:

sed sane illorum injurias ulcisceris redux.

Ac postquam procos in ædibus tuis

120

interfeceris, sive dolo, sive palam, acuto ære,

proficiscere jam deinde, sumto fabrefacto remo,

donec ad illos perveneris, qui haud norunt mare

viri, nec sale conditum cibum edunt;

neque sane hi norunt naves proris-rubris,

125

nec fabrefactos remos, qui alæ navibus sunt.

Signum vero tibi dicam valde manifestum, nec te latebit:

quando utique tibi obviam-factus alius viator

dixerit te ventilabrum habere super splendido humero,

tum vero terræ infixo fabrefacto remo,

130

factisque sacris pulcris Neptuno regi,

ariete, tauroque, suesque ineunte verre,

domum revertere, faciasque sacras hecatombas

immortalibus diis, qui cœlum latum tenent,

omnibus prorsus ordine: mors vero tibi ex mari ipsi

135

lenis admodum talis adveniet, quæ te occidat

senectute sub molli confectum: circum autem cives

felices erunt: hæc tibi vera dico.

Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

Tiresia, hæc quidem fere decreverunt dii ipsi.

140

Sed age mihi hoc dic et vere enarra:

matris hanc video animam defunctæ;

illa autem tacita sedet prope sanguinem, nec suum filium

ausa-est coram aspicere neque alloqui.

Dic, rex, quo-pacto me agnoscat talem esse.

145

Sic dixi: ille vero me respondens allocutus-est:

facile tibi verbum dicam, et in mente ponam;

quemcunque quidem sinas manium defunctorum

ad-sanguinem prope accedere, ille tibi verum dicet:

cui vero invideas, ille tibi tacitus abibit retro.

150

Sic locuta, anima quidem abiit in domum Plutonis

Tiresiæ regis, postquam vaticinia ediderat.

At ego illic manebam constanter, donec mater

advenit, et bibit sanguinem nigrum: statim vero agnovit,

et me lugens verbis alatis allocuta-est:

155

Fili mi, quo-pacto venisti sub caliginem obscuram,

vivus quum-sis? difficile vero est hæc viventibus videre:

[in-medio enim magni fluvii sunt et gravia fluenta;

Oceanus quidem primum, quem nequaquam licet trajicere

pedibus, nisi quis habeat fabrefactam navem.]

160

Num nunc demum a-Troja errans huc venisti

cum-navique et sociis, longo tempore? necdum pervenisti

in Ithacam? nec vidisti in ædibus uxorem?

Sic dixit: atque ego ipsam respondens allocutus-sum:

mater mea, necessitas detulit me in Plutonis domum,

165

animam consulturum Thebani Tiresiæ.

Nondum enim prope veni Achaiam; neque aliqua nostram

terram attigi; sed semper habens ærumnam erro,

ex quo primum secutus-sum Agamemnonem divinum

Ilium ad insignem-bonis-equis, ut cum-Trojanis pugnarem.

170

Sed age mihi hoc dic et vere narra:

quodnam te fatum domuit longam-sternentis mortis?

utrum diuturnus morbus? an Diana sagittis-gaudens

suis mitibus telis superveniens te occidit?

dic vero mihi et de-patre, et filio, quem reliqui,

175

utrum adhuc penes illos sit meum munus, an aliquis jam

virorum alius habeat, me autem non-amplius putent rediturum.

Dic etiam mihi nuptæ uxoris consiliumque mentemque,

utrum maneat cum puero, et salva omnia custodiat;

an jam eam duxerit Achivorum quicunque optimus.

180

Sic dixi: ac statim respondebat veneranda mater:

et perquam illa quidem manet afflicto animo

tuis in ædibus; ærumnosæ autem ei semper

consumuntur noctesque diesque lacrimas-fundenti.

Tuum vero nondum quisquam habet pulcrum munus; sed quietus

185

Telemachus prædia colit, et convivia æqua

epulatur, quæ decet principem virum curare;

omnes enim invitant. Pater autem tuus illic manet

in-agro, neque in-urbem devenit: neque ei lecti sunt

strata et lænæ, et stragula splendida;

190

sed ille hieme quidem dormit, ubi servi in domo,

in pulvere prope focum; vilia vero corpore vestimenta induit;

ac quando venit æstasque, florensque anni-tempus,

undique illi per fertilem-partem horti vitiferi

ex-foliis delapsis humiles strati-sunt lectuli;

195

hic ille jacet dolens, magnumque in-mente dolorem auget,

tuum fatum deflens: molesta autem eum insuper senectus incessit.

Sic enim et ego perii, et fatum obii:

nec me quidem in ædibus certa-jaculatrix Diana

suis mitibus telis superveniens interemit;

200

neque aliquis me morbus invasit, qui maxime

tabe invisa ex-membris tollere-solet animum:

sed me tuique desiderium, tuique cura, inclyte Ulysse,

tuaque benignitas usque memorem dulci animo privarunt.

Sic dixit: atque ego volebam mente cogitans

205

matris meæ animam prehendere defunctæ:

ter quidem aggressus-sum, amplectique eam me animus jubebat:

ter autem mihi e manibus, umbræ instar vel etiam somnii,

avolavit; mihi vero dolor acutus oriebatur in-animo magis:

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-sum:

210

Mater mea, cur me non manes prehendere te cupientem

ut etiam in Orco,[TR1] caris manibus circumamplexi,

ambo tristi oblectemur fletu?

nunquid mihi simulacrum hoc inclyta Proserpina

immisit, ut adhuc magis lamentans ingemiscam?

215

Sic dixi: ac statim respondit veneranda mater:

væ mihi, fili mi, supra omnes infelix viros,

minime te Proserpina, Jovis filia, deludit,

sed hæc conditio est mortalium, quum mortui-fuerint

non enim amplius carnesque et ossa nervi habent,

220

sed ea quidem ignis valida vis ardentis

absumit, ubi primum reliquerit alba ossa animus:

anima vero, tanquam somnium, avolans volitat.

Sed in-lucem celerrime contende: hæc vero omnia

scito, ut etiam in-posterum tuæ dicas uxori.

225

Nos quidem sic verbis colloquebamur: ac mulieres

accesserunt (incitabat enim inclyta Proserpina),

quotquot optimatum uxores erant, atque filiæ;

hæ vero circa sanguinem nigrum frequentes congregabantur.

At ego consultabam, quo-pacto interrogarem singulas;

230

illud autem mihi in animo optimum videbatur consilium:

stricto acuto gladio crasso a femore,

non sinebam bibere simul omnes sanguinem nigrum.

Illæ vero se-excipientes accedebant; et unaquæque

suum genus enarrabat; ego vero interrogabam omnes.

235

Ibi nempe primam Tyro vidi nobili-patre-natam,

quæ dixit Salmonei eximii se prolem esse;

dixitque Crethei se uxorem esse Æolidæ;

quæ Fluvium amavit, Enipeum divinum,

qui longe pulcerrimus fluviorum super terram labitur:

240

et ea propter Enipei versabatur pulcra fluenta.

Huic vero quum-se-assimilasset terram-cingens Neptunus,

in ostiis fluvii ei accubuit vorticosi:

purpureus autem fluctus circumstitit, monti æqualis,

curvatus: absconditque deum mortalemque feminam.

245

[solvit autem virgineam zonam, ac somnum ipsi offudit.]

Sed postquam perfecerat deus amatoria opera,

inhæsit inde ei manu, verbumque dixit et elocutus-est:

Gaude, mulier, amore hoc; circumvolvente autem anno

paries inclytos liberos; quoniam haud inanes concubitus

250

immortalium: tu vero eos cura enutrique.

Nunc autem abi domum, et contine-te, neu memora:

at ego tibi sum Neptunus terræ-concussor.

Sic locutus, pontum subiit fluctuantem.

Illa autem gravida-facta, Peliam peperit et Neleum;

255

qui fortes ministri Jovis magni fuerunt

ambo: Pelias quidem in spatiosa Iolco

habitabat abundans-pecore; hic vero in Pylo arenosa.

Ceteros Cretheo peperit regina mulierum,

Æsonemque, ac Pheretem, Amythaonemque equestrem-bellatorem.

260

Post hanc vero Antiopen vidi, Asopi filiam;

quæ etiam Jovis gloriabatur in ulnis se dormiisse;

et peperit duos filios, Amphionemque Zethumque,

qui primi Thebes sedem condidere septem-portas-habentis,

turribusque-munierunt; quia non sine-turribus poterant

265

habitare spatiosam Thebem, fortes licet essent.

Post hanc autem, Alcmenam vidi, Amphitryonis uxorem,

quæ Herculem invictum, animum-leonis-habentem,

peperit, in ulnis Jovis magni congressa:

et Megaram, Creontis magnanimi filiam,

270

quam habuit Amphitryonis filius, robore semper indomitus.[TR2]

Matremque Œdipodis vidi, pulcram Epicasten,

quæ magnum facinus commisit insipientia mentis,

nupta suo filio; ille vero suum patrem ubi-interfecerat,

eam uxorem-duxit: statim vero hæc vulgata dii fecere hominibus.

275

Sed ille quidem in Thebe amœnissima dolores patiens,

Cadmeis imperabat, deorum dira per consilia:

illa autem abiit in Orcum validas-portas-habentem, firmum,

deligato laqueo sublimi ab alto conclavi,

suo dolori implicata: illi vero dolores reliquit pone

280

valde multos, quotquot matris Furiæ efficiunt.

Et Chlorin vidi perpulcram; quam olim Neleus

uxorem-duxit suam ob pulcritudinem, postquam dederat innumera sponsalia,

minimam-natu filiam Amphionis Iasidæ,

qui olim in Orchomeno Minyeo fortiter imperabat:

285

ea vero in-Pylo regnabat, peperitque illi inclytos liberos,

Nestoremque, Chromiumque, Periclymenumque magnanimum.

Post hos autem eximiam Pero peperit, miraculum mortalibus,

quam omnes ambiebant vicini: neque omnino Neleus

ulli dabat, qui non camuras boves latis-frontibus

290

e Phylace abegisset roboris Iphiclei

difficiles abactu: has vero solus pollicitus-est vates eximius

Melampus abacturum se: grave autem dei fatum eum impedivit,

vinculaque sæva, et bubulci agrestes.

Sed quum jam mensesque et dies exacti-essent,

295

rursus circumvolvente anno, et advenerant horæ,

tum vero demum ipsum solvit vis Iphiclea,

vaticinia omnia elocutum: Jovis autem perficiebatur consilium.

Et Ledam vidi, illam Tyndarei uxorem,

quæ sub Tyndareo magnanimos peperit filios,

300

Castoremque equûm-domitorem, et pugilatu-strenuum Pollucem:

quos ambos vivos detinet alma terra;

qui etiam infra terram, honorem a Jove habentes,

modo quidem vivunt alternis-diebus, modo autem rursus

mortui-sunt: honorem vero sortiti-sunt æqualiter diis.

305

Post hanc autem Iphimediam, Aloei uxorem,

aspexi, quæ sane dicebat Neptuno se-congressam-esse:

et peperit duos filios (brevis autem vitæ fuerunt),

Otumque deo-parem, inclytumque Ephialten;

quos procerissimos enutrivit alma Terra,

310

et longe pulcerrimos, post inclytum quidem Orionem.

Novennes etenim hi etiam novem-cubitorum erant

latitudine: at longitudine erant novem-ulnarum.

Qui etiam immortalibus minabantur in Olympo

certamen allaturos se tumultuosi belli:

315

Ossam Olympo conati-sunt imponere, at Ossæ

Pelium nemorosum, ut cœlum ipsis scansile esset.

Et sane perfecissent, si ad-pubertatis mensuram pervenissent:

sed perdidit eos Jovis filius, quem peperit pulcris-comis Latona,

ambos, antequam ipsis sub temporibus pili

320

florerent, tegerentque mentum florenti lanugine.

Phædramque, Procrinque vidi, pulcramque Ariadnen,[TR3]

filiam Minois exitiosi, quam olim Theseus

ex Creat in fœcundum-solum Athenarum sacrarum

duxit quidem, sed non potitus-est; antea vero ipsam Diana occidit

325

Dia in circumflua, Bacchi testimonio damnatam.

Mæramque, Clymenamque vidi, odiosamque Eriphylen,

quæ aurum pro-suo marito accepit pretiosum.

Omnes vero non ego dixero, neque nominavero,

quotquot heroum uxores vidi, ac filias:

330

prius enim etiam nox abiret divina: sed et hora

dormiendi mihi, sive ad navem celerem digresso ad socios,

sive hic: deductio autem diis vobisque curæ-erit.

Sic dixit: illi vero omnes muti facti-sunt silentio;

voluptateque tenebantur per ædes umbrosas.

335

His vero Arete candidis-ulnis exordiebatur sermonem:

Phæaces, quomodo vobis vir hic videtur esse,

formaque, magnitudineque ac mente intus æqua?

Hospes vero itidem meus est; unusquisque autem vestrûm particeps-est honoris hujus:

ideo ne festinantes dimittite, neu dona

340

sic egenti præcidite: multa enim vobis

bona in ædibus, deorum benignitate, jacent.

Inter-hos autem et locutus-est senex heros Echeneus:

[qui Phæacum virorum maximus-natu erat:]

O amici, non utique nobis præter rem nec præter decorum

345

loquitur regina prudens; sed obedite:

Alcinoo autem ex ipso pendet opusque dictumque.

Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:

hoc quidem ita vere stabit verbum, si ego

vivus Phæacibus navigandi-studiosis impero.

350

Hospes autem sustineat, valde licet reditum desiderans,

omnino jam exspectare in crastinum, donec totum

munus perficiam: deductio autem viris curæ-erit

omnibus, maxime vero mihi, cujus imperium est in populo.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

355

Alcinoe rex, omnium nobilissime civium,

si me etiam in annum jusseritis hic manere,

deductionemque apparaveritis et splendida dona dederitis,

etiam hoc mallem, et multo utilius esset,

pleniore cum manu caram in patriam pervenire;

360

et magis honorabilis et carior viris essem

omnibus, quotquot me in-Ithacam viderent reversum.

Huic autem rursus Alcinous respondit, dixitque:

o Ulysse, hoc quidem neutiquam te suspicamur aspicientes,

impostoremque te esse et fallacem, qualiter multos

365

pascit terra nigra late-dispersos homines,

mendaciaque concinnantes, unde quis neque suspicaretur:

tibi vero inest quidem species verborum, inest et mens bona;

historiam vero, ut et cantor, scite enarrasti

omniumque Argivorum tuique ipsius dolores tristes.

370

Sed age mihi hoc dic, et accurate narra,

si quos eximiorum sociorum videris, qui una te ipsum

ad Ilium simul comitati-sunt, et illic fatum obierunt.

Nox autem hæc valde longa, immensa; neque adhuc tempus

dormiendi in ædibus: tu autem mihi dic mirifica opera.

375

Etiam ad auroram divinam sustinerem, quando mihi tu

sustineres in ædibus tuos dolores narrare.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Alcinoe rex, omnium nobilissime civium,

tempus quidem multi sermonis, tempus vero et somni:

380

sin vero adhuc audire utique cupis, haud equidem

hæc tibi invidebo et miserabiliores alios narrare

dolores meorum sociorum, qui jam post-hæc perierunt:

qui Trojanorum quidem effugerant luctuosum bellum,

in reditu vero perierunt, malæ causa feminæ (Helenæ).

385

Ac postquam animas quidem disperserat huc illuc

casta Proserpina mulierum feminarum,

venit deinde anima Agamemnonis Atridæ

dolens; circumque aliæ congregatæ-erant, quæcunque simul cum-eo

domo in Ægisthi perierunt et fatum obierunt.

390

Agnovit vero statim me ille, postquam biberat sanguinem nigrum:

flebat autem is acute, uberes lacrimas destillans,

extendens ad me manus, attingere cupiens:

sed non amplius ei aderat vis firma, neque omnino potentia,

qualis quidem antea erat in flexilibus membris.

395

Illum quidem ego flevi conspicatus, misertusque sum in-animo,

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-sum:

Atride augustissime, rex virorum, Agamemno,

quodnam te fatum domuit longum-sternentis mortis?

utrum te in navibus Neptunus domuit,

400

excitato sævorum ventorum immenso flatu?

an te hostiles viri læserunt in terra,

boves abducentem atque ovium greges pulcros,

an pro urbe pugnaturum sive feminis?

Sic dixi: ille autem me statim respondens allocutus-est:

405

generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

nec me sane in navibus Neptunus domuit,

excitato sævorum ventorum immenso flatu;

nec me hostiles viri læserunt in terra:

sed mihi Ægisthus quum-struxisset mortemque fatumque,

410

occidit, cum perniciosa uxore, ad-domum vocatum,

convivio-exceptum, uti quis occidit bovem ad præsepe.

Sic perii miserabilissima morte; circum autem alii socii

continuo occidebantur, ut sues albis-dentibus,

qui quidem mactantur in locupletis viri præpotentis

415

aut nuptiis, aut convivio-de-symbolis, aut epulis lautis.

Jam tu quidem multorum cædi virorum interfuisti,

et separatim interfectorum, et in aspera pugna;

sed illa potissimum conspicatus misertus-esses animo,

ut circa craterem, mensasque plenas,

420

jacebamus in domo; pavimentum vero totum sanguine fluebat.

Miserabilissimam autem audivi vocem Priami filiæ,

Cassandræ, quam occidebat Clytæmnestra dolosa

propter me: at ego in terra manus elevans

jacebam moriens, ad gladium capiendum: illa autem impudens

425

secessit, nec mihi sustinuit, eunti licet ad Orcum,

manibus oculos comprimere, atque os claudere.

Adeo non est gravius et improbius aliud muliere,

quæcunque talia in mentem facinora induxerit:

quale utique et illa patravit facinus indignum,

430

ingenuo struens marito cædem: sane putabam quidem

gratum me liberis, atque famulis meis,

domum venturum: illa vero apprime exitialia callens

sibique infamiam offudit, et futuris in-posterum

feminis mulieribus, etiam ei quæ probe-agens sit.

435

Sic dixit: atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

dii boni! profecto valde genus Atrei altitonans Jupiter

vehementer odit, feminea propter consilia,

ab initio: Helenæ quidem causa periimus multi;

tibi vero Clytæmnestra dolum struxit procul absenti.

440

Sic dixi: ille autem me protinus respondens allocutus-est:

ideo jam nunquam etiam tu uxori quidem mansuetus sis,

neu ei sermonem totum revela, quem bene noveris:

sed aliud quidem dic, aliud vero et celatum sit.

Sed haud tibi, Ulysse, exitium erit ex uxore quidem:

445

valde enim sapiensque est, et bene in-mente consilia novit,

filia Icarii, prudens Penelope.

Profecto quidem ipsam nuptam juvenem relinquebamus nos,

abeuntes ad-bellum; filius autem ei erat ad mamillam,

infans, qui fere nunc quidem in virorum sedet numero,

450

felix; certe enim eum pater carus videbit, veniens,

et ille patrem amplectetur, ut fas est.

Verum mea ne filio quidem me saturari uxor

oculis permisit; prius vero me occidit et ipsum.

Aliud autem tibi dicam, tuque in mente reconde tua:

455

clam, neu palam, caram in patriam terram

navem appelle; quoniam non-amplius fides est feminis.

Sed age mihi hoc dic, et vere narra,

sicubi adhuc viventem audiatis filium meum,

sive forte in Orchomeno, sive in Pylo arenosa,

460

sive forte apud Menelaum, in Sparta lata:

nondum enim fere mortuus-est in terra divinus Orestes.

Sic dixit; atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

Atride, quid me hæc interrogas? neque quicquam scio,

vivatne ille, an mortuus-sit: malum autem vana loqui.

465

Nos quidem sic verbis alternantes tristibus

stabamus dolentes, uberes lacrimas defundentes.

Venit autem inde anima Pelidæ Achillis,

et Patrocli, et eximii Antilochi,

Ajacisque, qui præstantissimus erat formaque corporeque

470

ceterorum Danaorum, post eximium Peliden.

Agnovit autem me anima pedibus-velocis Æacidæ,

et lamentans verbis alatis me allocuta-est:

Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

infelix, quodnam adhuc majus in mente molieris facinus?

475

quo-pacto ausus-es ad-Orcum descendere, ubi mortui

sensuum-expertes habitant, hominum simulacra defunctorum?

Sic dixit; atque ego ipsum respondens affatus-sum:

o Achille, Pelei fili, longe præstantissime Achivorum,

veni Tiresiæ propter vaticinium, si quod consilium

480

diceret, quo-pacto Ithacam ad asperam pervenirem:

necdum enim prope veni Achaiam, necdum nostram

terram conscendi, sed semper habeo mala: te vero, Achille,

nullus vir majorum beatior, nec posterorum:

antea etenim te vivum honorabamus æqualiter diis

485

Argivi; nunc rursus potenter imperas mortuis,

hic dum-es; ideo neutiquam mortuus tristeris, Achille.

Sic dixi: ille autem me protinus respondens allocutus-est:

ne jam mihi mortem consolare, inclyte Ulysse:

mallem rusticus esse-et mercede servire alii,

490

virum apud inopem, cui haud victus multus esset,

quam omnibus manibus defunctis imperare.

Sed age mihi de-filio meo generoso sermonem dic,

utrum profectus-sit ad bellum, inter-primos-pugnator ut-esset, an etiam non.

Dic vero mihi etiam, de-Peleo eximio si quid audiveris,

495

utrum adhuc teneat honorem multos apud Myrmidonas,

an ipsum despiciant per Hellademque Phthiamque,

eo-quod ipsum senium occupat manusque pedesque.

Non enim ego ei adjutor sum sub radiis Solis,

talis ut-essem, qualis olim in Troja lata

500

trucidabam populum fortissimum, propugnans Argivis.

Si talis venirem vel paulisper in patris domum,

tum alicui terribiliter-ostenderem meum robur et manus invictas,

eorum qui illum violant, arcentque ab honore.

Sic dixit; atque ego ipsum respondens allocutus-sum:

505

certe quidem de-Peleo eximio nihil audivi:

sed tibi de-filio quidem Neoptolemo caro

omnem veritatem dicam, ut me jubes;

ipse enim illum ego cava in nave æquali

duxi e Scyro ad bene-ocreatos Achivos.

510

Nempe quando circa urbem Trojam inibamus consilia,

semper primus dicebat, et non aberrabat a-dicendis:

Nestorque deo-par et ego eum vincebamus soli.

At quum in campo Trojanorum pugnabamus ære,

nunquam in multitudine manebat virorum, neque in turba,

515

sed longe præcurrebat, suo robore nulli cedens;

multos autem viros trucidavit in aspera pugna.

Omnes vero non ego dixero nec nominavero,

quantas copias occiderit, propugnans Argivis:

sed qualem illum Telephiden interfecerit ferro,

520

heroem Eurypylum: multi vero circa eum socii

Cetei trucidabantur, muliebria propter dona.

Illum sane pulcerrimum vidi, post Memnonem divinum.

Ac quum in equum conscendimus, quem fabricavit Epeus,[TR4]

Argivorum principes, mihi autem omnia commissa-erant:

525

[et ut-aperirem densas insidias, et ut-includerem:]

hic alii Danaorum ductores ac principes

lacrimasque sibi-abstergebant, tremebantque subtus membra cujusque;

illum vero nunquam omnino ego vidi oculis

nec pallescentem corpore pulcro, neque a-genis

530

lacrimas abstergentem: sed is mihi permultum supplicabat

ab-equo ut-exiret; gladii autem prensabat capulum,

et hastam ære-gravem, malaque Trojanis moliebatur.

Sed quando Priami urbem depopulati-sumus excelsam,

portionem et munus eximium habens, navem conscendebat

535

incolumis, neque eminus-ictus acuto ære,

nec cominus vulneratus; ut sæpe

fit in bello; promiscue vero furit[TR5] Mars.

Sic dixi: anima autem pedibus-celeris Æacidæ

abibat magnis passibus-gradiens per asphodelo-plenum pratum,

540

læta, quod ei filium dixissem insignem esse.

Ceteræ vero animæ mortuorum defunctorum

stabant mœrentes, narrabantque dolores unaquæque.

Sola autem Ajacis anima Telamonii

longe absistebat, irata propter victoriam,

545

qua ipsum ego vici, judicio-contendens apud naves,

de armis Achillis; proposuit autem veneranda mater.

[filii autem Trojanorum judicarunt et Pallas Minerva.]

Utinam sane non vicissem tali in certamine:

tale enim caput ob ista arma terra detinuit,

550

Ajacem, qui præstantissimus forma et rebus-gestis fuit

ceterorum Danaorum, post eximium Peliden.

Illum quidem ego verbis alloquebar blandis:

Ajax, fili Telamonis eximii, non ergo eras

ne mortuus quidem obliturus mihi iræ, ob arma

555

perniciosa? illa autem perniciem dii fecerunt Argivis.

Talis enim ipsis turris periisti: propter-te autem Achivi,

æque-ac propter-Achillis caput Pelidæ,

dolemus defunctumque usque: neque quisquam alius

in-culpa est, sed Jupiter Danaorum exercitum bellicosorum

560

graviter oderat; tibi vero fatum imposuit.

Sed age, huc-veni, rex, ut verbum et orationem audias

nostram: doma autem iram et generosum animum.

Sic dixi: ille vero mihi nihil respondit, ibat autem ad alias

animas in Erebum mortuorum defunctorum.

565

Ibi tamen me allocutus-fuisset quanquam-iratus, aut ego ipsum,

sed mihi volebat animus in pectore caro

ceterorum animas videre defunctorum.

Ibi quidem Minoem vidi, Jovis illustrem filium,

aureum sceptrum tenentem, jus-dicentem mortuis,

570

sedentem: illi vero circa ipsum causas dicebant regem,

sedentes stantesque, per amplam-portis Plutonis domum.

Post hunc autem, Orionem ingentem animadverti,

feras simul agitantem per asphodelo-plenum pratum,

quas ipse occiderat in desertis montibus,

575

manibus tenens clavam totam-æream, semper infragilem.

Et Tityum vidi, Terræ augustissimæ filium,

jacentem in solo; is vero per novem jacebat jugera;

duo-vultures autem ipsi utrinque assidentes jecur rodebant,

in viscera penetrantes: is autem non propulsabat manibus:

580

Latonæ enim vim-intulit, Jovis augustæ conjugi,

ad-Pytho eunti, per amœnum Panopeum.

Et vero Tantalum vidi, graves dolores habentem,

stantem in lacu; hic autem attingebat ad-mentum:

stabat vero sitiens; ad-bibendum autem aquam non poterat capere.

585

Quoties enim inclinaret se senex, bibere cupiens,

toties aqua peribat absorpta: circa autem pedes

terra nigra apparebat; arefaciebat vero deus.

Arbores autem proceræ ab-alto fundebant fructum,

piri, et mali-punicæ, et mali pulcro-fructu,

590

ficusque dulces, et oleæ virentes:

quas quum recta-tenderet senex in manibus prehendere,

eas ventus dispellebat in nubes obscuras.

Et vero Sisyphum aspexi, duros dolores habentem,

lapidem gestantem ingentem utraque manu.

595

Nempe ille quidem innixus manibusque pedibusque,

lapidem sursum pellebat ad cacumen; sed quando erat

summum superaturus, tunc illum deturbabat potens-vis

retro: deinde in-solum volvebatur lapis impudens.

Verum ille rursus trudebat contendens; ac sudor

600

defluebat e membris, pulvis vero a capite movebatur.

Post hunc autem vidi vim Herculeam,

simulacrum; ipse vero inter immortales deos

oblectatur in conviviis, et habet pulcris-talis Heben.

[filiam Jovis magni et Junonis aureos-calceos-habentis.]

605

Circa autem ipsum clangor mortuorum erat, avium instar,

undique agitatorum: ille vero, obscuræ nocti similis,

nudum arcum tenens, et ad nervum sagittam,

horrendum circumspectans, semper jaculaturo similis.

Terribilis autem ei circa pectora balteus,

610

aureum erat lorum; ubi miranda opera inerant,

ursique, agrestesque apri, torvique leones,

præliaque, pugnæque, cædesque, homicidiaque.

Non hoc fabricato aliud quid fabricaverit is

qui illud cingulum sua comprehenderit arte.

615

Agnovit autem statim ille, postquam vidit oculis,

et me lugens verbis alatis allocutus-est:

Generosissime Laertiade, sollers Ulysse,

ah miser, certe aliquod et tu malum fatum sustines,

quale ego ferebam sub radiis Solis.

620

Jovis quidem filius eram Saturnii; verum ærumnam

habebam infinitam: valde enim longe deteriori viro

subditus-eram; ille vero mihi graves imperabat labores;

et olim me huc misit, canem ut-ducerem: non enim aliud

existimabat hoc ullum mihi gravius fore certamen.

625

Eum quidem ego subduxi et traxi ex Orco:

Mercurius autem me duxit, ac cæsiis-oculis Minerva.

Sic fatus, ipse quidem rursus abiit in Plutonis domum.

At ego illic manebam constanter, si quis adhuc veniret

virorum heroum, qui jam olim perierant.

630

Et adhuc priores vidissem viros, quos volebam quidem:

[Theseum, Pirithoumque, deorum gloriosos filios:]

sed prius gentes congregabantur infinitæ mortuorum,

sonitu immenso; me vero pallidus timor cepit,

ne mihi Gorgonium caput horrendi monstri

635

ex Orco mitteret inclyta Proserpina.

Statim deinde ad navem profectus, jubebam socios

ipsosque inscendere, et retinacula solvere:

illi vero statim ingrediebantur et in transtris consedere.[TR6]

Hanc autem (navem) per Oceanum flumen ferebat unda fluenti,

640

primum quidem remigatio, postea autem optimus ventus.

[TR1] "Oroo" → "Orco".
[TR2] "indomitus," → "indomitus."
[TR3] "Ariadnen." → "Ariadnen,"
[TR4] "Epeus" → "Epeus,"
[TR5] "fuerit" → "furit"
[TR6] "consedere" → "consedere."

Odysseæ XII.—Sirenes, Scylla, Charybdis, boves Solis.

ARGUMENT: THE SIRENE, SCYLLA, AND CHARYBDIS.

He relates how, after his return from the shades, he was sent by Circe on his voyage, by the coast of the Sirens, and by the strait of Scylla and Charybdis: the manner in which he escaped those dangers: how, being cast on the island Trinacria, his companions destroyed the oxen of the Sun: the vengeance that followed; how all perished by shipwreck except himself, who, swimming on the mast of the ship, arrived on the island of Calypso. With which his narration concludes.

TEXT:

1

Ac postquam fluminis reliquit fluentum Oceani

navis, et pervenit ad fluctus maris Iati,

insulamque Ææam, ubi Auroræ mane-genitæ

domicilium et chori sunt, et ortus Solis:

5

navem quidem hic advenientes subduximus in arenas

atque et ipsi egressi-sumus in litus maris.

Hic vero dormientes exspectavimus Auroram divinam.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum vero ego socios præmisi ad domos Circes

10

allaturos mortuum Elpenorem defunctum.

Stipitibusque statim cæsis, ubi summum prominebat litus,

sepeliebamus eum dolentes, uberes lacrimas defundentes.

Ac postquam corpusque combustum-erat et arma mortui,

tumulo aggesto, et desuper cippo erecto,

15

fiximus in-summo tumulo fabrefactum remum.

Nos quidem hæc singula administrabamus: neque inde Circen

ex Orco regressi latuimus, sed valde celeriter

venit, quum-se-parasset: una autem ancillæ ferebant cum-ipsa

panem et carnes multas, et ignitum vinum rubrum.

20

Et in medio stans dixit augustissima dearum:

Miseri, qui viventes subiistis domum Plutonis

bis-morientes, quando alii semel moriuntur homines.

Verum agite, edite cibum et bibite vinum

hic toto-die; simul autem cum aurora illucescente

25

navigabitis: atque ego monstrabo viam, ac singula

significabo; ut ne-quid malo-consilio damnoso

aut in mari, aut in terra, doleatis damnum passi.

Sic dixit: nobis vero rursus persuasus-est animus generosus.

Sic tunc quidem toto-die, ad solis occasum,

30

sedebamus, epulantes carnesque copiosas et bibentes vinum dulce.

Quando vero sol occidit, et tenebræ supervenere,

illi quidem decubuerunt juxta retinacula navis;

hæc vero me manu prehensum, dilectis seorsum a-sociis,

sedere-fecit et accubuit et interrogavit singula:

35

atque ego ei omnia ordine recensui.

Tum vero me verbis alloquebatur veneranda Circe:

Hæc quidem sic omnia peracta-sunt: tu vero audi,

ut tibi ego dicam; recordari autem te faciet etiam deus ipse:

Ad-Sirenas quidem primum pervenies, quæ quidem omnes

40

homines deliniunt, quicunque ad-eas pervenerit.

Quisquis imprudentia appulerit, et vocem audierit

Sirenum, huic neutiquam uxor et infantes liberi

domum reverso astant, neque lætantur:

sed Sirenes arguto deliniunt cantu,

45

sedentes in prato: magnus vero circum ossium acervus

virorum putrefactorum, circumque cutes tabescunt.

Sed præternavigato: verum aures obline sociorum,

cera subacta dulci, ne-quisquam audiat

ceterorum; at tu ipse audire si velis,

50

liganto tibi in navi veloci manusque pedesque,

erecto ad basem-mali; ex ipso autem funes alligantor,

ut cum-voluptate vocem audias Sirenum.

Si vero rogaveris socios, solvereque jubeas,

illi te adhuc in pluribus tum vinculis illiganto.

55

Ac postquam has præternavigarint socii,

tum tibi non-amplius deinceps continuo dicam,

utra demum tibi via futura-sit; sed et ipse

animo considera: dicam vero tibi quæ sint viæ utrinque.

Hinc enim petræ imminentes: ad eas autem

60

fluctus ingens rauce-sonat cærulea-facie Amphitritæ:

Planctas (erraticas) vero hasce diis beati vocant.

Hac quidem nec volucres prætervolant, nec columbæ

timidæ, quæ ambrosiam Jovi patri ferunt;

sed etiam ex-iis aliquam semper abripit lævis petra;

65

verum aliam summittit pater, ut-in-numero sit.

Hac vero nondum ulla navis effugit virorum, quæ accesserit,

sed pariter tabulataque navium, et corpora virorum

fluctus maris auferunt ignisque perniciosi procellæ.

Sola vero illa præternavigavit mare-transiens navis,

70

Argo omnibus-celebrata, ab Æeta navigans:

et sane illam ibi cito fluctus conjecissent magnas ad petras:

sed Juno eam præterire-fecit, quoniam ipsi carus erat Iason.

Duo vero sunt scopuli: hic quidem cœlum latum attingit[TR1]

acuto vertice, nubes autem ipsum circumdat

75

obscura: quod quidem nunquam cessat, neque unquam serenitas

illius tenet verticem, neque in æstate, neque in autumno:

neque ascenderit mortalis vir, nec descenderit,

ne si quidem illi manusque viginti et pedes essent:

petra enim lævis est, circumcirca-politæ similis.

80

Medio autem in scopulo est spelunca obscura,

versus occasum, ad Erebum conversa; qua vos

navem cavam præteragatis, splendide Ulysse.

Neque ex navi cava juvenis vir

arcu jaculatus, ad-cavam speluncam perveniret.

85

Hic autem Scylla inhabitat, terribiliter vociferans:

ejus nempe vox quidem, quanta catuli recens-nati,

oritur; ipsa vero monstrum malum: nec quisquam eam

lætaretur conspicatus, nec si deus obviam-veniret.

Hujus etenim pedes sunt duodecim omnes anteriores:

90

sex autem ei colla prælonga; in unoquoque vero

horrendum caput, insunt autem triplici-ordine dentes,

densi et frequentes, pleni atræ mortis.

Media quidem per speluncam cavam immergitur:

extra vero exserit capita ex-horrendo barathro;

95

illic autem piscatur scopulum circumlustrans

delphinasque, canesque, et sicubi majorem capere possit

cetum, quos innumeros alit sonora Amphitrite.

Huic autem nondum-unquam nautæ illæsi gloriantur

se-effugisse cum nave; aufert vero capite unoquoque

100

virum abreptum ex-nave cæruleam-proram-habente.

At alterum scopulum humiliorem videbis, Ulysse:

prope sunt se invicem; et jaculo-attingeres.

In hoc autem caprificus est magnus, foliis florens:

sub eo vero divina Charybdis absorbet nigram aquam.

105

Ter etenim eructat quotidie, ter vero resorbet

horrendum; ne tu ibi forte-sis, quando absorbet;

non enim liberarit te ex malo vel Neptunus.

Sed valde Scyllæ scopulo prope-admotus, celeriter

navem præterage; quoniam longe satius est,

110

sex socios in navi desiderare, quam simul omnes.

Sic dixit: atque ego ipsam respondens allocutus-sum:

age vero jam mihi hoc, dea, vere dic,

si quo-pacto perniciosam quidem subterfugerim Charybdin,

illam autem (Scyllam) propulsem, quando mihi lædet socios?

115

Sic dixi: ac statim respondit augustissima dearum:

infelix; et adhuc tibi bellica opera curæ-sunt

et labor; ne diis quidem cedes immortalibus?

Illa vero tibi non mortalis, sed immortale malum est,

graveque, difficileque, et immane, neque expugnabile:

120

neque ullum est præsidium; fugere optimum est ab illa.

Si enim cuncteris, arma-induens ad petram,

vereor ne te denuo impetu-facto consequatur

tot capitibus, totque viros abripiat.

Sed valde celeriter præternaviga; voca autem Cratæin,

125

matrem Scyllæ, quæ ipsam peperit perniciem hominibus:

quæ eam deinde compescet denuo ne-irruat.

Thrinacriam vero ad insulam pervenies; ibi autem multæ

pascuntur Solis boves et pingues pecudes,

septem boum armenta, totque ovium greges pulcri,

130

quinquagenorum vero singuli: propagatio autem non fit ipsarum,

neque unquam moriuntur: deæ vero pastores sunt,

Nymphæ pulcris-comis, Phaethusaque, Lampetieque,

quas peperit Soli Hyperioni divina Neæra.

Has quidem ut-educarat pepereratque veneranda mater,

135

Thrinacriam in insulam ablegavit, procul ut-habitarent,

oves custoditum paternas, et camuras boves.

Eas si quidem illæsas sinas, reditusque memor-sis,

sane adhuc in Ithacam, mala licet patientes, perveneritis:

sin vero lædas, tum tibi prædico exitium

140

navique et sodalibus: ipse vero si quidem effugias,

sero male redibis, amissis omnibus sociis.

Sic dixit: statim vero in-aureo-solio venit Aurora.

Ipsa quidem deinde per insulam abiit augustissima dearum:

sed ego ad navem profectus hortabar socios,

145

ipsique ut-inscenderent, et retinacula solverent.

Illi vero statim ingrediebantur, et in transtris consedere.

[ordine vero sedentes canum mare verberabant remis.]

Nobis autem dein pone navem cærulea-prora

secundum ventum misit implentem-vela, bonum socium,

150

Circe pulcris-comis, potens dea, vocalis.

Continuo vero armamentis omnibus ordinatis per navem

sedimus; hanc autem ventusque gubernatorque dirigebant.

Tum vero ego socios alloquebar, dolens corde:

O amici, non enim oportet unum scire, nec duos solos,

155

vaticinia, quæ mihi Circe dixit, augustissima dearum;

sed dicam quidem ego, ut scientes vel moriamur,

vel elapsi mortem et fatum effugiamus.

Sirenum quidem primum jubet divinarum

vocem evitare, et pratum floridum:

160

solum me jubebat vocem audire: sed me vinculo

ligate in duro (ut firmiter illic maneam),

erectum ad basem-mali: ex ipso autem funes alligantor.

Si vero orem vos, solvereque jubeam,

vos tamen pluribus tum in vinculis me constringite.

165

Nempe ego hæc singula dicens sociis declarabam:

interea autem celeriter venit navis fabrefacta

ad-insulam Sirenum: urgebat enim ventus innoxius.

Statim deinde ventus quidem quievit, ac tranquillitas

erat sine-vento; sopiverat autem fluctus deus.

170

Surgentes vero socii navis vela complicarunt,

et ea quidem in navi cava collocarunt: ipsi autem ad remos

sedentes, dealbabant aquam politis abietibus.

At ego ceræ magnam massam-rotundam acuto ære

minutatim dissectam manibus validis premebam:

175

statim vero calefiebat cera, nam urgebat magna vis,

Solisque splendor, Hyperionidæ regis:

ordine vero sociis in aures omnibus illevi.

Illi autem in navi me ligarunt, simul manusque pedesque,

erectum ad basem-mali; ex eo autem funes alligarunt:

180

ipsi vero sedentes canum mare verberabant remis.

Sed quando tantum aberamus, quantum auditur aliquis clamans,

celeriter urgentes: illas non latuit velox-per-mare navis

prope impulsa: argutum vero exordiebatur cantum:

Huc age profectus, laudatissime Ulysse, magnum decus Achivorum,

185

navem siste, ut nostram vocem audias.

Non enim unquam aliquis præteregit nave nigra,

priusquam nostram melleam ab oribus vocem audisset:

verum ille delectatus abit, et plura sciens.

Scimus etenim omnia, quæcunque in Troja lata

190

Argivi Trojanique deorum voluntate pertulerunt:

scimus etiam, quæcunque fiunt in terra alma.

Sic dixerunt, emittentes vocem pulcram; ac meum cor

volebat audire, solvereque me jubebam socios,

superciliis innuens; illi autem procumbentes remigabant.

195

Statim vero surgentes Perimedes Eurylochusque,

pluribus me in vinculis ligabant, magisque premebant.

Ac postquam illas præterierant neque amplius deinde

vocem Sirenum audiebamus, neque cantum,

continuo ceram sibi-demserunt mei dilecti socii,

200

quam ipsis in auribus illeveram, meque e vinculis resolvere.

Sed quando jam insulam reliquimus, statim deinde

fumum et magnum fluctum vidi, et fragorem audivi:

his autem timentibus ex manibus excidere remi;

insonuerunt vero omnes per fluctum; sistebatur autem illic

205

navis, quoniam non amplius remos longos manibus urgebant.

At ego per navem vadens hortabar socios

blandis verbis, astans, virum-quemque:

O amici, nequaquam enim malorum inexperti sumus:

non quidem jam hoc majus imminet malum, quam quum Cyclops

210

clauderet nos in spelunca cava, forti violentia:

sed et illinc mea virtute, consilioque, prudentiaque

effugimus; et aliquando horum recordaturos vos puto.

Nunc vero agite, uti ego dixero, pareamus omnes.

Vos quidem remis maris fluctus profundos

215

verberate, transtris insidentes, si forte Jupiter

det hanc saltem mortem effugere et evitare.

Tibi vero, gubernator, hoc præcipio; sed in animo

reconde, quoniam navis cavæ gubernacula regis:

hunc quidem fumum et fluctum extra dirige

220

navem: tu vero scopulum observa, ne te lateat navis

illinc evagata, et in malum nos conjicias.

Sic dixi: illi vero celeriter meis verbis paruerunt.

Scyllam autem non commemorabam, immedicabile malum,

ne qua mihi veriti cessarent socii

225

a-remigatione, intraque constiparent se ipsos.

Et tum sane Circes quidem mandati tristis

obliviscebar, quoniam neutiquam me jussit armari:

at ego indutus inclyta arma, et duabus hastis

longis in manus sumtis, ad tabulata navis ascendebam

230

in-prora; inde enim ipsam exspectabam primum apparituram

Scyllam petrosam, quæ meis ferebat damnum sociis.

Neque usquam videre potui; lassati-erant autem mihi oculi

undique circumspectanti ad obscuram petram.

Nos vero angustias transvehebamur flentes:

235

ab-altera-parte enim Scylla erat, ab-altera autem divina Charybdis

horrendum absorbuit maris salsam aquam.

Nempe quum evomebat, lebes sicut in igne multo,

tota immurmurabat conturbata; in-altum autem aspergo

summis scopulis utrisque incidebat.

240

Sed quum sorbebat maris salsam aquam,

tota intus apparebat conturba: circum vero petram

horrendum mugiebat: infra autem terra apparebat

cum-arena cærulea: illos vero pallidus timor cepit.

Nos quidem hanc aspiciebamus, veriti interitum;

245

interea autem mihi Scylla cava ex navi socios

sex abstulit, qui manibusque viribusque optimi erant.

Conspicatus autem in navem velocem simulque ad socios,

jam horum animadverti pedes et manus superne

in-altum sublatorum; me vero compellabant vocantes

250

nominatim, tunc sane postremo, dolentes corde.

Ut autem quum in scopulo-projecto piscator prælonga virga

piscibus minutis per dolum escam objiciens,

in pontum demittit bovis cornu agrestis,

palpitantemque deinde correptum projicit foras:

255

sic illi palpitantes tollebantur ad petras:

illic autem in foribus eos devorabat Scylla clamantes,

manus mihi porrigentes in gravi calamitate.

Miserabilissimum vero illud meis vidi oculis

omnium, quæcunque passus-sum vias maris perlustrans.

260

Ac postquam petras effugeramus, horrendamque Charybdin

Scyllamque, statim deinde dei ad eximiam insulam

pervenimus: ibi autem erant pulcræ boves latis frontibus:

multæque pingues pecudes Hyperionis filii, Solis.

Tum vero ego adhuc in-mari versans, in navi nigra,

265

mugitumque audivi boum stabulantium,

oviumque balatum; et mihi sermo incidit animo

vatis cæci, Thebani Tiresiæ,

Circesque Æææ, quæ mihi plurimum præcipiebat

insulam ut-vitarem homines-oblectantis Solis.

270

Tum vero ego socios alloquebar, dolens corde:

Audite meos sermones, mala quamvis patientes, socii,

ut vobis dicam vaticinia Tiresiæ,

Circesque Æææ, quæ mihi plurimum præcipiebat,

insulam ut-vitarem homines-oblectantis Solis;

275

ibi enim gravissimum malum fore nobis dicebat:

sed præter hanc insulam agite navem nigram.

Sic dixi; illis autem confractum-est carum cor.

Statim vero Eurylochus molesto mihi respondit sermone:

Crudelis es, Ulysse; abundat tibi robur, nec quicquam membris

280

defatigaris; profecto utique tibi omnia ferrea sunt,

qui quidem socios, labore defatigatos, atque etiam somno domitos,

non sinis terram conscendere: ubi demum

insula in circumflua lautam paraverimus cœnam:

sed sic per noctem celerem errare jubes,

285

ab-insula divagatos, in obscuro ponto.

E noctibus autem venti graves, pernicies navium,

oriuntur: quanam quis effugerit sævum exitium,

si forte repente ingruerit venti procella,

sive Noti, sive Zephyri graviter-spirantis, qui potissimum

290

navem disperdunt, diis invitis regibus?

Verum sane nunc quidem pareamus nocti nigræ,

cœnamque apparemus, celerem apud navem manentes:

mane autem conscensam navem immittemus lato ponto.

Sic dixit Eurylochus; comprobarunt autem ceteri socii.

295

Et tunc agnoscebam, quod jam mala moliebatur deus;

et illum compellans, verbis alatis allocutus-sum:

Euryloche, profecto valde jam me urgetis, solus quum-sim:

sed age, nunc mihi omnes jurate firmum jusjurandum:

si quod aut boum armentum, aut gregem magnum ovium

300

inveniamus, ne ullo-modo quis insipientia mala

aut bovem, aut etiam pecudem occidat: sed quiete

comedite cibum, quem immortalis præbuit Circe.

Sic dixi: illi autem protinus abjurabant, ut jussi.

Ac postquam jurarant peregerantque jusjurandum,

305

constituimus in portu cavo fabrefactam navem,

prope aquam dulcem; et egressi-sunt socii

e-navi, deinde autem cœnam scite appararunt.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

recordati deinde caros flebant socios,

310

quos devoraverat Scylla, cava ex navi ereptos:

flentibus autem iis supervenit dulcis somnus.

Quando vero tertia-pars noctis erat, et astra transierant,

immisit vehementem ventum nubes-cogens Jupiter

turbine cum ingenti; ac nubibus cooperuit

315

terram simul et pontum: ingruit autem de-cœlo nox.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

navem quidem subduximus, in-cavum specum intro-tractam;

ubi erant Nympharum pulcri chori ac sedilia:

et tum ego, concione instituta, inter omnes dixi:

320

O amici, in navi enim celeri cibusque potusque

est; verum a-bobus abstineamus, ne-quid patiamur;

gravis enim dei hæ boves sunt et eximiæ pecudes,

Solis, qui omnia inspicit, et omnia audit.

Sic dixi; illis vero persuasus-est animus generosus.

325

Mensem autem integrum perpetuus flabat Notus, nec ullus alius

oriebatur inde ventorum, nisi Eurusque Notusque.

Illi autem, quamdiu quidem panem habebant et vinum rubrum,

tamdiu a-bobus abstinebant, cupientes victus.

Sed quum jam e-navi absumta-essent viatica omnia,

330

tum demum prædam sequebantur palantes necessitate,

pisces, avesque, caras quodcunque in-manus venisset,

uncis hamis: vexabat vero ventrem fames.

Tum vero ego per insulam secessi, ut diis

supplicarem, si quis mihi viam monstraret[TR2], ut-redirem.

335

Sed quum jam per insulam profectus declinassem a-sociis,

manibus lotis, ubi receptus erat a-vento,

supplicabam omnibus diis, qui Olympum habitant;

hi vero inde mihi dulcem somnum palpebris infudere.

Eurylochus autem sociis mali auctor exstitit consilii:

340

Audite meos sermones, mala quamvis patientes, socii:

omnes quidem invisæ sunt mortes miseris mortalibus,

fame vero miserrimum est mori et fatum consequi.

Sed agite, Solis boum abactis optimis,

sacrificabimus immortalibus, qui cœlum latum habitant.

345

Si vero in Ithacam pervenerimus, patriam terram,

statim Soli Hyperioni opulentum templum

struemus; et imponemus donaria multa et pretiosa;

sin autem aliquantum iratus ob-boves erectis-cornibus,

navem velit perdere, suffragenturque dii ceteri,

350

malo semel ad fluctus hians animam perdere

quam diu tabescere, manens in insula deserta.

Sic dixit Eurylochus; comprobabant vero ceteri socii.

Statim autem Solis ex-bobus quum-abegissent optimas

e-propinquo: non enim longe a-nave cærulea-prora

355

pascebantur camuræ pulcræ boves, latis-frontibus:

has circumstabant, et vota-faciebant diis,

foliis decerptis teneris quercus alte-comantis:

non enim habebant hordeum album bene-tabulata in navi.

Ac postquam precati-erant et mactarant et excoriarant,

360

femoraque exsecuere, et adipe cooperuerunt,

eam duplicantes, superque ipsis frusta-cruda-posuere;[TR3]

neque habebant vinum ad-libandum super ardentibus sacris

sed aqua libantes assabant intestina omnia.

Ac postquam femora exusta-erant, et ipsi viscera gustarant,

365

minutatimque secuere cetera, et verubus transfixere.

Et tunc mihi palpebris excidit suavis somnus:

profectusque-sum ire ad navem velocem et litus maris.

Sed quum jam prope essem profectus navem utrinque-recurvam,

tunc mihi nidoris obvenit dulce flamen:

370

ejulans vero deos ad immortales clamavi:

Jupiter pater, ac ceteri beati dii sempiterni,

profecto me valde in damnum sopivistis sævo somno;

socii vero magnum facinus moliti-sunt manentes.

Velox autem Soli Hyperioni nuntia venit

375

Lampetie peplum-trahens, quod ei boves mactavimus nos.

Statim autem is inter-immortales dixit, iratus-corde:

Jupiter pater, ac ceteri beati dii sempiterni,

fac luere jam socios Laertiadæ Ulyssis,

que meas boves occiderunt superbe: quibus ego

380

gaudebam quidem profectus in cœlum stellatum,

et quando retro ad terram e cœlo revertebar.

Si vero mihi non luent boum condignam retributionem,

descendam in Orcum, et inter mortuos lucebo.

Hunc autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:

385

Sol, sane tu quidem inter immortales luceto

et mortales homines super almam terram:

horum autem ego cito navem celerem candenti fulmine

minutatim ictam diffidero, medio in nigro ponto.

Hæc vero ego audivi a-Calypsone pulcris-comis:

390

illa autem dixit a-Mercurio internuntio se-ipsam audivisse.

Ac postquam ad navem perveneram et mare,

objurgabam aliunde alium astans, neque ullum remedium

invenire potuimus: boves enim mortuæ-erant jam.

Eis autem continuo deinde dii prodigia ostendebant:

395

serpebant quidem pelles, carnes autem circum verua mugiebant,

assæque et crudæ; boum vero quasi fiebat vox.

Sex-diebus quidem deinde mei dilecti socii

epulabantur Solis de-bobus abigentes optimas:

sed quando jam septimum diem Jupiter induxit Saturnius,

400

tum vero deinde ventus quidem desiit turbine sævire:

nos autem statim conscensam navem immisimus lato mari,[TR4]

malo erecto, ac velis albis expansis.

Verum ubi jam hanc insulam reliqueramus, nec ulla alia

apparebat terrarum, sed cœlum atque mare,

405

tum vero cæruleam nebulam statuit Saturnius

navem super cavam; obscuratusque-est pontus ab ipsa.

Ea autem currebat haud valde multum in tempus; statim enim venit

stridens Zephyrus, magno cum turbine furens:

mali autem rudentes rupit venti procella

410

ambos; malus vero retro cecidit, armamentaque omnia

in sentinam decidere: is autem in puppi navis

percussit gubernatoris caput, atque ossa confregit

omnia simul capitis; ille vero urinatori similis

decidit a tabulatis, reliquitque ossa animus generosus.

415

Jupiter autem crebro intonuit, et injecit navi fulmen;

ea autem contorta-est tota, Jovis icta fulmine;

ac sulphure impleta-est: ceciderunt vero e navi socii.

Illi autem cornicibus marinis similes circa navem nigram

in-fluctibus ferebantur: deus vero iis auferebat reditum.

420

At ego per navem incedebam, donec latera

solvit fluctuum-impetus a-carina; eam vero inermem ferebat unda.

Effregit autem ei malum usque-ad carinam; ac super ipso

lorum inditumlorum inditum-erat, bovis corio factum.

Hoc utique colligabam utrumque, pariter carinam atque etiam malum;

425

sedens autem super his, ferebar a-perniciosis ventis.

Tum sane Zephyrus quidem desiit turbine furere:

supervenit autem Notus cito, ferens meo dolores animo,

ut iterum istam perniciosam remetirer Charybdin.

Totam-per-noctem ferebar; simul autem cum-sole oriente

430

veni ad Scyllæ scopulum, horrendamque Charybdin.

Hæc quidem absorpsit maris salsam aquam;

at ego ad proceram caprificum alte levatus,

ei adhærens tenebar, veluti vespertilio; nec usquam potui

neque hærere pedibus firmiter, neque ascendere.

435

Radices enim longe erant, alte-remoti autem erant rami,

longique magnique; obumbrabant vero Charybdin.

Continenter autem hærebam, donec evomeret retrorsum

malum et carinum rursus; cupienti autem mihi advenit

tandem: quando autem ad cœnam vir e-foro surgit,

440

judicans lites multas litigantium juvenum,

tunc demum hæc ligna e-Charybdi apparebant.

Demisi vero ego desuper pedes et manus, ut-ferrer;

in-medium autem cum-sonitu-incidi præter prælonga ligna,

sedensque super his remigavi manibus meis.

445

[Scyllam autem non-amplius sivit pater hominumque deûmque

aspicere me: non enim effugissem altam perniciem.]

Inde autem per-novem-dies ferebar: decima autem me nocte

insulam in Ogygiam appulerunt dii, ubi Calypso

habitat pulcris-comis, potens dea, vocalis;

450

quæ me amiceque-excipiebat, fovebatque. Quid tibi hæc enarrem?

jam etenim heri enarrabam in domo

tibique et præstanti uxori: odiosum vero mihi est

rursum luculenter dicta enarrare.

[TR1] "attingi" → "attingit"
[TR2] "montraret" → "monstratet"
[TR3] "frustra-cruda-posuere" → "frusta-cruda-posuere"
[TR4] "mari." → "mari,"

Odysseæ XIII.—Ulyssis discessus a Phæacibus et adventus in Ithacam.

ARGUMENT: THE ARRIVAL OF ULYSSES IN ITHACA.

Ulysses takes his leave of Alcinous and Arete, and embarks in the evening. Next morning the ship arrives at Ithaca; where the sailors, as Ulysses is yet sleeping, lay him on the shore with all his treasures. On their return, Neptune changes their ship into a rock. In the meantime Ulysses, awaking, knows not his native Ithaca, by reason of a mist which Pallas had cast around him. He breaks into loud lamentations; till the goddess appearing to him in the form of a shepherd, discovers the country to him, and points out the particular places. He then tells a feigned story of his adventures, upon which she manifests herself, and they consult together of the measures to be taken to destroy the suitors. To conceal his return, and disguise his person the more effectually, she changes him into the figure of an old beggar.

TEXT:

1

Sic dixit: illi autem omnes obmutuerunt silentio;

oblectationeque tenebantur per ædes umbrosas.

Huic autem vicissim Alcinous respondit dixitque:

O Ulysse, quandoquidem venisti meam ad ære-fundatam domum,

5

altam, eo te neutiquam iterum-errantem puto

rediturum-esse, etsi valde multa passus-es.

Vestrum autem viro unicuique præcipiens hæc dico,

quotquot in ædibus honorarium nigrum vinum

semper bibitis meis, auditisque cantorem:

10

vestes quidem jam hospiti bene-polita in arca

jacent, et aurum multa-arte-elaboratum, aliaque omnia

dona, quæcunque Phæacum consiliarii huc attulerunt:

verum age, ei demus tripodem magnum ac lebetem,

viritim; nos autem rursus congregati in populo

15

rependemus: grave enim uni fuerit de-suo-totum præbere.

Sic dixit Alcinous; illis vero placebat sermo.

Ii quidem decubituri abierunt domum unusquisque.

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

ad-navem inde properabant, ferebantque viros-honestans æs:

20

et hæc quidem bene deposuit sacra vis Alcinoi,

ipse vadens per navem, sub transtris, ne quem sociorum

læderent impellentium, quando incumberent remis.

Illi autem ad Alcinoi domum iverunt et convivium curabant.

Inter hos autem bovem mactavit sacra vis Alcinoi

25

Jovi atras-nubes-cogenti Saturnio, qui omnibus imperat.

Femoribus autem assatis, epulabantur illustres epulas

oblectantes-sese: inter ipsos vero modulabatur divinus cantor,

Demodocus, a-civibus honoratus. At Ulysses

sæpe ad solem caput vertebat splendidum,

30

ut-occideret expetens; jamdudum enim cupiebat reverti.

Sicut autem quum vir cœnam concupiscit, cui toto-die

per novale traxere duo-boves nigri compactum aratrum;

optato autem huic occidit lumen solis,

cœnam ut-obeat; affliguntur vero genua eunti:

35

sic Ulyssi gratum occidit lumen solis.

Statim autem inter-Phæacas remigii-studiosos locutus-est,

Alcinoo autem maxime loquens dixit sermonem:

Alcinoe rex, omnium illustrissime civium,

mittite me, postquam-libaveritis, illæsum; valete vero ipsi:

40

jam enim perfecta-sunt, quæ mihi carus volebat animus,

deductio et cara dona, quæ mihi dii cœlestes

fortunata faciant: eximiam autem domi uxorem

utinam reversus inveniam, cum incolumibus amicis.

Vos autem hic manentes oblectetis uxores

45

ingenuas et liberos; dii vero virtutem dent

omnigenam, et ne-quod malum in-populo sit.

Sic dixit: illi vero omnes collaudabant, et jubebant

deduci hospitem, quum decenter locutus-esset.

Ac tum præconem allocuta-est vis Alcinoi:

50

Pontonoe, cratere mixto, merum distribue

omnibus per domum, ut precati Jovem patrem,

hunc hospitem deducamus suam in patriam terram.

Sic dixit: Pontonous vero dulce vinum miscebat:

distribuitque inde omnibus astans: illi autem diis

55

libarunt beatis, qui cœlum latum habitant,

indidem ex sedibus. Surrexit vero divinus Ulysses,

Aretæque in manibus posuit poculum duplex,

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

Vale mihi, o regina, in-perpetuum, donec senectus

60

venerit, et mors, quæ quidem hominibus accidunt.

At ego proficiscor: tu vero delectare hac in domo

liberisque, et civibus, et Alcinoo rege.

Sic fatus, super limen ibat divinus Ulysses.

Cum-eo autem una præconem misit vis Alcinoi,

65

ut-duceret ad navem velocem et litus maris:

Arete autem cum-eo famulas simul misit mulieres;

alteram quidem chlamydem habentem bene-lotam ac tunicam,

alteram autem, arcam bene-munitam una misit ut portaret;

alia iterum panemque ferebat et vinum rubrum.

70

Ac postquam ad navem pervenerant et mare,

statim hæc in navi cava comites strenui

accepta deposuerunt, potum et cibum omnem:

at Ulyssi stravere vestemque-stragulam linteumque,

navis in tabulatis cavæ, ut tranquille dormiret,

75

in-puppi: conscendit autem et ipse, et decubuit

silentio: illi autem consedere in transtris unusquisque

ordine; retinaculumque solverunt a perforato lapide.

Ibi illi reclinati torquebant mare remo:

et huic suavis somnus in palpebras incidit,

80

altus, jucundissimus, morti proxime similis.

Illa autem, sicut in campo quadrijuges masculi equi,

omnes simul incitati sub verberibus scuticæ,

alte elevati, perniciter conficiunt viam:

sic inde hujus puppis quidem tollebatur, fluctus autem pone

85

niger magnus ruebat sonori maris.

Hæc autem valde tute currebat firmiter; neque accipiter

circus assecutus-fuisset, pernicissimus volucrum:

sic illa celeriter currens maris fluctus secabat,

virum ferens, diis paria consilia habentem:

90

qui antea quidem multos passus-erat dolores suo in animo,

virorumque bella, sævosque fluctus transiens;

tunc vero placide dormiebat, oblitus eorum quanta passus-fuerat.

Quando stella super-institit lucidissima, quæ maxime

venit nuntians lumen Auroræ mane-genitæ:

95

tum demum insulæ appropinquabat pontum-transiens navis.

Phorcynis autem quidam est portus, marini senis,

in agro Ithacæ; duo vero projecta in ipso sunt

litora abrupta, in-portum vergentia:

quæ a-ventis defendunt graviter-flantibus magnum fluctum

100

extra; intus vero sine vinculo manent

naves bene-tabulatæ, quando portus spatium intraverint.

At in vertice portus patulis ramis-oliva est:

prope autem ipsam, antrum amœnum, obscurum,

sacrum Nympharum, quæ Naiades vocantur.

105

Intus vero crateresque et amphoræ sunt

lapideæ: ibi autem subinde mellificant apes.

Intus sunt et juga lapidea prælonga, in-quibus Nymphæ

pallia texunt purpurea, mirabile visu:

intus et aquæ perpetuo-fluentes. Duæ autem ei fores sunt;

110

hæ quidem ad Boream, permeabiles hominibus,

illæ autem ad Notum sunt, diviniores: neque omnino illac

homines intrant, sed immortalium via est.

Huc illi navem adegerunt, locum prius scientes: ea quidem postea

terræ appulsa-est, quantum ad dimidium totius,

115

concitata; talium enim impellebatur manibus remigum.

Illi autem ex navi egressi bonis-transtris-instructa in-terram

primum Ulyssem cava ex navi sustulerunt,

ipso cumque linteo et stragulis splendidis;

atque in area deposuerunt, oppressum somno:

120

extulerunt autem bona, quæ ei Phæaces illustres

dederant domum eunti, propter magnanimam Minervam.

Et ea quidem inde ad imum olivæ conferta posuerunt

extra viam, ne forte quis viatorum hominum,

antequam Ulysses expergisceretur, aggressus ea violaret:

125

ipsi vero rursus domum redibant. Neque Neptunus

obliviscebatur minarum, quas deo-pari Ulyssi

primum minatus-erat, Jovis autem expetebat consilium:

Jupiter pater, haud-amplius ego inter immortales deos

honoratus ero, quum me vel mortales minime honorant,

130

Phæaces, qui sane a-mea oriundi sunt stirpe.

Etenim nunc Ulyssem putabam mala multa passum

domum venturum; reditum vero illi nunquam auferebam

penitus, quoniam tu primum promisisti et annuisti.

Hi autem dormientem in navi veloci super pontum vehentes

135

deposuerunt in Ithaca, dederuntque ei immensa dona,

æsque, aurumque abunde, vestemque textilem,

multa, quot nunquam Troja extulisset Ulysses,

si incolumis venisset, sortitus de præda portionem.

Hunc autem respondens affatus-est nubes-cogens Jupiter:

140

papæ! Neptune late-potens, quale hoc dixisti!

nequaquam te despiciunt dii; grave vero esset,

antiquissimum et præstantissimum ignominia prosequi.

Hominum autem si quis te viribus et robori suo obsequens

non honorat, tibi tamen est et in-posterum ultio semper.

145

Fac, sicut vis et tibi gratum est animo.

Huic autem respondit deinde Neptunus terræ-concussor:

statim ego fecerim, Atrarum-nubium-coactor, sicut dicis;

sed tuam semper iram observo et evito.

Nunc vero Phæacum volo perpulcram navem,

150

ex deductione revertentem, in obscuro ponto

perdere; ut jam abstineant, desistantque a-deductione

hominum; magnum vero ipsis montem urbi obducere.

Hunc autem respondens affatus-est nubes-cogens Jupiter:

o bone, sic quidem meo animo videtur esse optimum,

155

quum jam omnes incitatam intuebuntur

cives ab urbe, tum eam facere lapidem prope terram

navi veloci similem: ut admirentur omnes

homines; magnum vero ipsis montem urbi obducere.

Ac postquam hoc audiverat Neptunus terræ-concussor,

160

profectus-est ire in Scheriam, ubi Phæaces sunt.

Illic manebat: hæc vero valde prope venit, pontum-transiens navis,

celeriter impulsa; eam autem prope venit Neptunus,

qui ipsam lapidem reddidit, et radicari-fecit inferne,

manu prona percussam: ipse autem discessit.

165

Illi vero inter se verba alata loquebantur,

Phæaces longis remis-utentes, navibus-inclyti viri.

Sic autem aliquis dicebat intuitus propinquum alium:

Eheu, quis jam navem velocem ligavit in ponto,

domum-versus actam? et jam apparebat tota.

170

Sic aliquis dicebat: hæc autem nesciebant quomodo facta essent.

Inter-eos vero Alcinous concionatus-est et dixit:

Dii-boni! certe omnino jam me antiqua vaticinia assequuntur

patris mei, qui dicebat Neptunum iratum-esse

nobis, quoniam deductores tuti sumus omnium.

175

Dixit aliquando Phæacum virorum se perpulcram navem,

ex deductione revertentem, in obscuro ponto

perditurum, magnumque nobis montem urbi obducturum.

Sic dicebat senex; hæc vero nunc omnia perficiuntur.

Sed agite, sicut ego dixero, pareamus omnes:

180

a-deductione quidem desistite mortalium, quando aliquis venerit

nostram ad urbem: Neptuno autem tauros

duodecim electos sacrificabimus, si forte misereatur,

neque nobis ingentem montem urbi obducat.

Sic dixit: illi autem timuerunt, paraveruntque tauros.

185

Sic hi quidem supplicabant Neptuno regi,

populi Phæacum ductores et principes,

stantes circum altare. Experrectus-est autem divinus Ulysses,

cubans in terra patria, neque ipsam cognovit,

jam diu quum-abfuisset; nam dea nebulam circumfuderat,

190

Pallas Minerva, filia Jovis; ut eum ipsum

ignotum faceret, singulaque ediceret,

ne ipsum prius uxor cognosceret civesque, amicique,

quam omnem proci contumeliam luissent.

Propterea mutata-forma videbantur omnia regi,

195

viæque perpetuæ, portusque undique-stationibus-apti,

petræque præcipites, et arbores virentes.

Stetit autem quum-exsurrexisset, et inspexit patriam terram;

flevitque deinde, et sua percussit femora

manibus pronis; lugensque verbum dixit:

200

Hei mihi, quorumnam demum hominum in terram veni?

numquid hi injuriosique et crudeles, neque justi?

an hospitales, et ipsis mens est deorum-reverens?

quanam jam bona multa fero hæc? quanam autem et ipse

vagor? utinam mansissem apud Phæacas

205

illic; ego vero ad alium magnanimorum regum

pervenissem, qui me amice-excepisset et deduxisset ut-redirem.

Nunc vero nec usquam ea seponere scio, neque illic

relinquam, ne forte mihi præda aliis fiant.

Dii boni! non ergo omnino sapientes, neque justi

210

erant Phæacum ductores et principes,

qui me in aliam terram abduxerunt: certe me dicebant

ducturos se in Ithacam late-conspicuam; nec perfecerunt.

Jupiter ipsos ulciscatur supplicum-custos, qui et alios

homines inspicit et punit, quicunque peccet.

215

Verum age jam bona numerabo et videbo,

ne-quid mihi abierint cava in navi auferentes.

Sic locutus, tripodas perpulcros et lebetas

numerabat, et aurum, textiliaque vestimenta pulcra.

Horum quidem nihil desiderabat: verum lugebat patriam terram,

220

reptans juxta litus sonori maris,

multum lamentans. Prope autem eum venit Minerva,

viro corpore assimilata juveni, pastori ovium,

perdelicato, quales quidem regum filii sunt,

duplicem circa humerum habens pulcre-factam vestem;

225

pedibus vero sub nitidis calceos habebat, manuque jaculum.

Hanc autem Ulysses gaudebat conspicatus, et obvius venit,

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

O amice, quandoquidem te primum invenio hoc in loco,

salveque, et neutiquam mihi malo animo occurreris;

230

sed serva quidem hæc, serva autem et me; tibi enim ego

supplico, tanquam deo, et ad-tua cara genua accedo.

Et mihi hæc dic vere, ut bene sciam:

quæ hæc est terra? quis populus? qui viri insunt?

an aliqua insularum late-conspicua, an aliquod litus

235

hoc jacet mari acclinatum glebosæ continentis?

Hunc autem contra allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

stultus-es, o hospes, aut e-longinquo venisti,

si revera de-hac terra interrogas. Neutiquam nimis

adeo ignobilis est; norunt vero eam admodum multi,

240

sive quotquot habitant ad Auroramque Solemque,

sive quotquot in-averso ad caliginem obscuram.

Nempe aspera quidem et non equitabilis est;

nec valde exilis, at neque lata est.

In ea enim frumentum copiosum, in ea autem et vinum

245

oritur: semper vero pluvia tenet eam fœcundusque ros:

caprisque-pascendis bona et -bobus; est quidem silva

omnigena, ibique aquationes perennes adsunt.

Itaque, hospes, Ithacæ sane et in Trojam nomen pervenit

quam-quidem procul dicunt Achaica esse a-terra.

250

Sic dixit: lætatus-est autem audens divinus Ulysses,

gaudens sua terra patria, sicut ei dixerat

Pallas Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis:

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est;

neque is vera dixit, ex-obliquo vero instruebat sermonem,

255

semper in pectore mentem perastutam agitans:

Audiebam de-Ithaca quidem etiam in Creta lata,

longe trans pontum; nunc autem huc veni et ipse

bonis cum hisce; relictis vero adhuc apud-filios tantis

fugi, quoniam dilectum filium interfeci Idomenei,

260

Orsilochum pedibus velocem, qui in Creta lata

viros ingeniosos vincebat velocibus pedibus:

quoniam me privare præda volebat omni

Trojana: cujus gratia ego passus-eram dolores animo,

virorumque bella, tristesque undas transiens:

265

quoniam scilicet haud suo patri gratificans serviebam

populo in Trojanorum, sed aliis imperabam sociis.

Hunc quidem ego revertentem percussi ærata hasta

ex-agro, prope viam insidiatus cum socio:

nox vero valde obscura tenebat cœlum, nec quisquam nos

270

hominum animadvertit: latui autem illum anima spolians.

Ac postquam hunc interfeceram acuto ære,

statim ego ad navem profectus Phœnicas illustres

oravi, et ipsis animo-gratam prædam dedi:

hos me jussi in-Pylum deferre et collocare,

275

vel in Elidem divinam, ubi dominantur Epei.

Sed sane ipsos illinc depulit vis venti

admodum invitos; neque volebant me fallere.

Illinc autem vagati venimus huc noctu:

ægre vero in portum remorum-ope-appulimus, neque ulla nobis

280

cœnæ cogitatio erat, valde licet indigentibus sumere;

sed sic temere jacebamus egressi e-navi omnes.

Illic me quidem dulcis somnus invasit defessum:

illi autem bona mea cava e navi extracta

deposuerunt, ubi quidem ipse in arenis jacebam.

285

Hi vero in Sidoniam bene-habitatam navi conscensa

abierunt; at ego relictus-sum dolens corde.

Sic dixit: risit autem dea cæsiis-oculis Minerva,

manuque ipsum demulsit; corpore vero assimilata est mulieri

pulcræque magnæque, et illustria opera scienti;

290

et ipsum compellans verbis alatis allocuta-est:

Astutus esset et fallax, qui te superaret

in omnibus dolis, etiam si deus tibi occurreret.

Intractabilis, versute, dolorum insatiabilis, non ergo eras,

ne in tua quidem quum-esses terra, destiturus a-fallaciis,

295

verborumque fraudibus, quæ tibi ab-ortu amicæ sunt?

Sed age, ne-amplius hæc inter-nos-seramus, scientes ambo

dolos: quia tu quidem es hominum longe optimus omnium

consilio et verbis; ego autem inter omnes deos

consilioque celebror et dolis: nec tu-scilicet novisti

300

Palladem Minervam, filiam Jovis, quæ tibi semper

in omnibus laboribus asto, et te servo,

et vero te Phæacibus gratum reddidi.

Nunc vero rursus huc veni, ut tibi consilium contexam,

bonaque abscondam, quotquot tibi Phæaces illustres

305

dederunt, domum proficiscenti, meo consilioque menteque;

dicamque, quantos tibi fatale est ædibus in structis

dolores perferre; tu vero tolera etiam necessitate;

neu cuiquam eloquere, nec virorum nec mulierum,

omnium, quod veneris vagans: sed tacite

310

patere dolores multos, injurias sustinens virorum.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:[TR1]

difficile est te, dea, cognoscere mortali congresso,

etiam admodum scienti: te enim ipsam cuilibet assimilas.

Hoc autem ego bene novi, quod mihi antea benigna eras,

315

dum in Troja pugnabamus filii Achivorum.

At postquam Priami urbem destruximus altam,

ivimusque in navibus, deusque dissipavit Achivos,

haud te postea vidi, filia Jovis, neque animadverti

navem meam ingressam, ut aliquem mihi dolorem arceres.

320

[sed semper mente propria habens distractum cor

vagabar, donec me dii malo solverunt:

prius-quam quando Phæacum virorum in opulento populo

animastique verbis me, et in urbem duxisti ipsa.]

Nunc vero te per patrem supplex-oro: non enim puto

325

venisse me in Ithacam late-conspicuam, sed aliquam aliam

per-terram versor; te autem illudentem puto

hæc dicere, ut meam mentem decipias:

dic mihi, an vere dilectam in patriam venerim.

Huic vero respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

330

semper tibi talis in pectore est cogitatio:

propterea etiam te non possum deserere, infelix quando es,

quoniam facundus es, et mente-promtus, et prudens.

Libenter enim alius vir errans, reversus,

cuperet in ædibus videre filiosque uxoremque:

335

tibi vero neutiquam gratum est scire, neque exquirere,

priusquam etiam tuæ uxoris periculum-feceris, quæ tibi sic

sedet in ædibus: luctuosæ vero ei semper

pereunt noctesque et dies lacrimas-fundenti.

At ego de-hoc quidem nunquam diffidebam, sed in animo

340

sciebam, quod rediturus-esses, amissis omnibus sociis.

Verum sane nolui Neptuno obsistere

patruo, qui adversus-te iram induxit-in animum,

iratus, quod ei filium dilectum excæcasti.

Sed age, tibi ostendam Ithacæ sedem, ut credas.

345

Phorcynis quidem hic est portus, marini senis;

hæc autem in vertice portus patulis-ramis oliva:

[prope vero ipsam antrum amabile, obscurum,

sacrum Nympharum, quæ Naiades vocantur:]

hæc autem tibi spelunca est umbrosa, ubi tu multas

350

sacrificabas Nymphis perfectas hecatombas:

hic vero Neritus est, mons vestitus silva.

Sic fata dea dissipavit nebulam; apparuit autem terra:

lætatusque-est deinde audens divinus Ulysses,

gaudens sua terra; osculatus-est autem almam tellurem;

355

statimque Nymphis supplicavit, manibus sublatis:

Nymphæ Naiades, filiæ Jovis, nunquam ego

visurum me vos putabam: nunc vero ob-vota blanda exaudita

salvete: sed et dona dabimus, sicuti antea quidem,

si sinat lubens Jovis filia prædatrix

360

ipsumque me vivere, et mihi carum filium auctet.

Hunc autem rurus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

confide, ne tibi hæc in mente tua curæ-sint.

Sed bona quidem in-recessu antri divini

ponamus statim nunc, ubi quidem hæc tibi salva maneant:

365

ipsi vero consultemus, quo-pacto omnia quam optime fiant.

Sic locuta dea subiit specum obscurum,

explorans latibula per specum: atque Ulysses

propius omnia portabat, aurum et indomitum æs,

vestimentaque bene-elaborata, quæ ei Phæaces dederant.

370

Et hæc quidem bene deposuit; lapidem vero imposuit foribus

Pallas Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis.

Hi autem sedentes sacræ ad radicem olivæ,

moliebantur procis insolentibus exitium.

Inter eos vero sermonem orsa-est dea cæsiis-oculis Minerva:

375

Generose Laertiade, sollertissime Ulysse,

considera, quomodo procis impudentibus manus inferas,

qui jam tibi triennio per domum dominantur,

ambientes divinam uxorem, et sponsalia dantes:

illa vero tuum semper reditum cum-fletu-desiderans in animo,

380

omnes quidem sperare-facit et pollicetur viro cuique,

nuntios mittens; mens autem ei alia versat.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

dii boni! profecto plane Agamemnonis Atridæ

periturus malo fato in ædibus eram,

385

nisi mihi tu singula, dea, accurate dixisses.

Verum age, consilium texe, quo-pacto ulciscar ipsos;

et mihi ipsa asta, animum valde-audacem immittens,

qualem immisisti mihi quando Trojæ solvebamus splendidas pinnas.

Si mihi sic studiosa astare-velis, Minerva,

390

etiam cum-trecentis ego viris pugnaverim,

ope tua, veneranda dea, quando me promto-animo adjuves.

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

et omnino tibi ego adero, nec me latebis,

quandocunque demum hæc obeamus; atque aliquem puto

395

sanguineque cerebroque fœdaturum immensum solum

virorum procorum, qui tibi victum absumunt.

Sed age, te incognitum reddam omnibus mortalibus:

arefaciam quidem cutem pulcram in flexilibus membris;

flavosque ex capite delebo crines; circumque pallium

400

induam, quod aversetur conspicatus homo habentem:

deformabo etiam tibi oculos, antea præpulcri qui-fuere:

ut turpis omnibus procis appareas,

tuæque uxori, et filio, quem in ædibus reliquisti.

Ipse vero omnium-primum subulcum adi,

405

qui tibi suum custos est, attamen in-te benevolo animo-est,

filiumque tuum diligit et prudentem Penelopen.

Invenies-hunc suibus assidentem; hæ vero pascuntur

apud Coracis petram, et ad fontem Arethusam,

comedentes glandem suavem, et nigram aquam

410

bibentes, quæ suibus alunt florentem pinguedinem.

Illic mane, et omnia assidens interroga,

dum ego ivero ad Spartam pulcris-mulieribus-abundantem,

Telemachum accersitura, tuum dilectum filium, Ulysse:

qui tibi in spatiosam Lacedæmonem ad Menelaum

415

abiit, sciscitaturus de-tua fama, sicubi adhuc esses.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

et cur non ei dixisti, in mente omnia sciens?

an ut alicubi et ille errans dolores patiatur?

pontum super infructuosum? victum autem ei alii edunt.

420

Huic autem respondit deinde dea cæsiis-oculis Minerva:

ne jam tibi ille valde in-animo sit:

ipsa eum deducebam, ut famam bonam adipisceretur,

illuc profectus: at nullam habet molestiam, sed quietus

sedet in Atridæ ædibus, et copiosa ei apposita-sunt.

425

Profecto ei insidiantur juvens cum navi nigra,

cupientes interficere, antequam in-patriam terram perveniret:

sed hæc futura non puto; prius etiam aliquem terra habebit,

[virorum procorum, qui tibi victum devorant.]

Sic igitur ipsum locuta virga tetigit Minerva:

430

arefecit quidem ei cutem pulcram in flexilibus membris;

flavosque ex capite delevit crines, circùm vero pellem

omnibus membris antiqui posuit senis:

deformavit autem ei oculos, antea præpulcri qui-fuere:

circum autem ipsum lacernam aliam malam jecit, et tunicam,

435

laceras, squalentes, malo fœdatas fumo:

circumque ipsum magnam pellem velocis induit cervi,

depilem; deditque ei baculum et turpem peram,

crebris-locis laceram: inerat vero tortum lorum-ad-portandum.

Illi ita consilio-inito discessere: hæc quidem deinde

440

in Lacedæmonem divinam ivit ad-accersendum filium Ulyssis.

[TR1] "Ulysses" → "Ulysses:"

Odysseæ XIV.—Ulyssis cum Eumæo conversatio.

ARGUMENT: THE CONVERSATION WITH EUMAEUS.

Ulysses arrives in disguise at the house of Eumaeus, where he is received, entertained, and lodged with the utmost hospitality. The several discourses of that faithful old servant, with the feigned story told by Ulysses to conceal himself, and other conversations on various subjects, take up this entire book.

TEXT:

1

At hic ex portu ingressus-est asperam viam,

locum per silvosum, per juga, qua ei Minerva

designaverat divinum subulcum, qui ei victum maxime

curabat famulorum, quos comparaverat divinus Ulysses.

5

Hunc autem in vestibulo invenit sedentem, ubi ei caula

alta ædificata-erat, undique-conspicuo in loco,

pulcraque, magnaque, vacuis-spatiis-circumdata; quam subulcus

ipse ædificaverat suibus, absente rege,

sine (non jubentibus) domina et Laerte sene,

10

advectatis lapidibus, et cinxerat sepe-spinea.

Palos autem extra adegerat prorus hinc atque illinc,

densos et crebros, nigra-parte roboris circumfissa;

intra vero caulam suilia duodecim fecerat,

prope invicem, cubilia suibus, in singulis autem

15

quinquaginta sues humi-cubantes concludebantur;

feminæ genitrices; at mares foris dormiebant,

multo pauciores; hos enim minuebant comedentes

divini proci; quippe mittebat subulcus

semper saginatorum porcorum optimum omnium:

20

hi vero trecentique et sexaginta erant.

Juxtà autem canes, feris similes, semper cubabant

quatuor, quos nutrivit subulcus, princeps virorum.

Ipse autem circa pedes suos aptabat calceamenta,

incidens pellem bubulam, bene-coloratam: ceteri vero subulci jam

25

abierant alio alius, cum congregatis suibus

tres; quartum autem dimiserat ad-urbem,

suem ut-ageret procis insolentibus, necessitate;

ut sacris-factis, carnibus satiarent-sibi animum.

Extemplo vero Ulyssem viderunt canes latratores:

30

hi quidem clamantes accurrerunt; at Ulysses

sedit astutia, baculumque ei excidit manu.

Tunc suum apud stabulum indignum sustinuisset dolorem:

sed subulcus ocyus pedibus velocibus subsecutus

ruit per vestibulum, corium vero ei excidit manu.

35

Hos quidem increpans pepulit alios alio, canes,

crebris lapidibus; ipse vero affatus-est dominum:

O senex, profecto pæne te canes disperdiderunt

repente; et mihi opprobrium offudisses.

Et vero mihi alios dii dedere doloresque gemitusque:

40

deo-parem enim ob-herum lugens et dolens

sedeo; aliis autem sues pingues nutrio

ad-comedendum: at ille egens alicubi cibi

vagatur apud alienæ-linguæ virorum populumque urbemque,

sicubi adhuc vivit, et videt lumen solis.

45

Verum sequere, ad-casam eamus, senex, ut et ipse

cibo et vino saturatus in animo,

dicas, unde sis et quantas ærumnas toleraveris.

Sic locutus ad-casam præivit divinus subulcus;

et sedere-fecit illum introductum; virgulta vero subjecit densa;

50

instravitque pellem villosæ agrestis capræ,

in-eo ut-cubare-posset, magnum et densum. Gaudebat autem Ulysses,

quod ipsum sic exciperet; verbumque dixit et elocutus-est:

Jupiter tibi det, hospes, et immortales dii alii,

quodcunque maxime cupis, quia me lubens excepisti.

55

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

hospes, non mihi fas est, nec si pejor te venerit,

hospitem indigne-tractare; a Jove enim sunt omnes

hospitesque, mendicique; munus vero exiguumque carumque

fit nostrum: hic enim servorum mos est,

60

semper timentium, quando dominantur heri

juvenes: certe enim illius-quidem dii reditum impedierunt,

qui me studiose dilexisset, et possessionem dedisset,

qualia quidem suo famulo dominus benignus dederit,

domumque, et peculium, et multum-ambitam uxorem;

65

qui ei multum laboraverit, cuique deus laborem incremento-juverit;

ut et mihi hic labor incrementum-habet, in-quo versor:

ideo me multum juvisset dominus, si hic senesceret:

sed periit: utinam Helenæ genus disperiisset

funditus; quoniam multorum virorum genua solvit.

70

Etenim ille ivit Agamemnonis propter honorem

in Ilium bonis-equis-fœcundum, ut cum-Trojanis pugnaret.

Sic locutus, cingulo celeriter constringebat tunicam:

profectus est-ire ad suilia, ubi greges conclusi-erant porcorum:

illinc sumtos duos attulit, et ambos mactavit;

75

ustulavitque conciditque, et verubus transfixit.

Assata autem omnia ferens apposuit Ulyssi,

calida ipsis in-verubus: atque farinam albam inspersit;

in poculo autem miscebat dulce vinum:

ipse vero ex-adverso sedit, adhortansque allocutus-est:

80

Comede nunc, o hospes, quæ servis adsunt

porculorum-carnes: at pingues sane sues proci comedunt,

non ultionis-divinæ memores in mentibus, nec misericordiæ.

Non quidem improba opera dii beati amant,

sed justitiam honorant, et æqua opera hominum.

85

Etiam infesti quidem et insolentes, qui terram

alienam invaserint, et ipsis Jupiter prædam dederit,

impletisque navibus abierint domum redituri:

etiam his ultionis-divinæ vehemens metus animis incidit.

Isti vero etiam aliquid sciunt, deique aliquam audiere vocem,

90

illius tristem mortem, quandoquidem nolunt rite

ambire, nec redire ad sua: sed tranquilli

bona absumunt immodice, neque iis inest parsimonia.

Quotquot enim noctesque et dies a Jove oriuntur,

nunquam unam mactant victimam, neque duas solas;

95

vinum vero consumunt immoderate exhaurientes.

Certe ei victus erat copiosus; nemini tantus

virorum heroum, nec continentis nigræ,

neque ipsius Ithacæ, nec simul-viginti virorum

sunt divitiæ tantæ: ego vero tibi recensebo.

100

Duodecim in continente armenta sunt; tot greges ovium,

tot suum pascua, tot stabula lata caprarum

pascunt mercenariique et ipsius pastores viri.

Hic autem stabula alta caprarum undecim omnia in

extremitate-agri pascuntur; ac viri probi immittuntur custodes.

105

Quorum semper ipsis unusquisque in die pecudem fert,

saginatorum caprorum, quicunque appareat optimus.

At ego sues hasce custodioque, tueorque,

et ipsis porcorum optimum quemque selectum mitto.

Sic dixit: ille autem intente carnes edebat, bibebatque vinum

110

avide, tacitus; mala autem procis meditabatur.

Ac postquam cœnerat et refecerat animum cibo,

etiam ei impletum dedit Eumæus poculum, quo bibebat,

vino plenum: is vero accepit, gaudebatque animo,

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

115

O amice, quisnam te emit possessionibus suis,

ita valde dives et fortis, ut prædicas?

dicis autem ipsum periisse Agamemnonis propter honorem.

Dic mihi, si forte norim eum, qui-talis fuerit.

Jupiter enim hoc scit, et immortales dii alii,

120

si de-eo nuntiare-possim viso; per multa vero loca erravi.

Huic autem respondit deinde subulcus, princeps virorum:

o senex, nullus illum vir vagatus adveniens

nuntians persuaserit uxorique et dilecto filio:

sed temere curationis indigentes viri errones

125

mentiuntur, nec volunt vera loqui.

Quicunque vero errans Ithacæ in populum venerit,

profectus ad dominam meam, fallacia loquitur:

hæc vero benigne exceptum diligit, et singula inquirit:

et ei lugenti de palpebris lacrimæ cadunt;

130

qua fas est mulieri, quando maritus alibi perierit.

Statim etiam tu, senex, fabulam fabricaveris.

[si quis tibi lænamque tunicamque vestimenta daret.]

Illius autem jam debent canes velocesque alites

cutem ab ossibus detraxisse; anima vero eum reliquit:

135

vel illum in ponto comederunt pisces, ossa autem ipsius

jacent in litore, arena involuta multa.

Sic ille quidem illic periit; amicis vero dolores postea

omnibus, mihi autem maxime, effecti-sunt: non enim amplius alium

mitem adeo dominum inveniam, quocunque profectus-fuero:

140

neque si patris et matris iterum ivero

domum, ubi primum natus sum, et qui me educarunt ipsi.

Neque omnino hos adhuc tantum lugeo, cupiens licet

oculis ut-videam eos, degens in patria terra;

sed me Ulyssis desiderium capit absentis.

145

Hunc quidem ego, o hospes, etiam non præsentem nomine-vocare

vereor; valde enim me diligebat et curabat in-animo:

sed ipsum carum appello velut alloquens, etiam absentem.

Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:

o amice, quandoquidem prorsus negas, neque amplius credis

150

illum venturum-esse, animus vero tibi semper incredulus:

verum ego non temere loquar, sed cum jurejurando,

quod redibit Ulysses; ac pretium-læti-nuntii mihi esto

statim, postquam ille reversus ad-suas ædes pervenerit;

[ut-induat mihi lænamque tunicamque, vestimenta pulcra:]

155

ante autem, etiamsi valde indigens, nequaquam acciperem.

Inimicus enim mihi is æque atque-Orci portæ

est, qui egestati cedens fallacia loquitur.

Sciat nunc Jupiter primum deorum, hospitalisque mensa,

focusque Ulyssis eximii, ad-quam veni:

160

certe quidem hæc omnia perficientur, sicut dico.

Hoc ipso anno veniet huc Ulysses;

hoc quidem exeunte mense, altero autem ineunte,

domum revertetur, et ulciscetur, quicunque illius

hic probro afficit uxorem et splendidum filium.

165

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

o senex, neque ego pretium-læti nuntii hoc persolvam,

neque Ulysses amplius domum veniet: sed quietus

bibe, et alia præter hæc memoremus, neu mihi hæc

in-mentem-revoca: certe enim animus in pectore meo

170

dolet, quando aliquis meminerit honorandi domini.

Verum enimvero jusjurandum quidem mittamus: sed Ulysses

veniat, ut ipsum ego cupio, et Penelope,

Laertesque senex, et Telemachus deo-similis.

Nunc rursus nati causa usque lugeo, quem genuit Ulysses,

175

Telemachi: quem postquam nutrierant dii, plantæ similem,

et ipsum putabam fore in viris haud pejorem

patre suo caro, mente et specie admirabilem:

ejus tamen aliquis immortalium læsit mentem intus æquam,

vel aliquis hominum; is vero ivit, ad-quærendam patris famam,

180

in Pylum divinam: ei autem proci superbi

domum redeunti insidias-struunt, ut genus dispereat

sine-nomine ex Ithaca Arcesii deo-paris.

Verum enimvero illum quidem sinamus, sive opprimatur,

sive effugiat, et eum protegat manu Saturnius.

185

Sed age mihi tu, senex, tuas ipsius ærumnas enarra,

et mihi hoc dic verum, ut bene sciam,

quis et unde es virorum? ubi tibi urbs et parentes?

quanam autem in nave venisti? et quomodo te nautæ

duxerunt in Ithacam? quosnam se esse profitentur?

190

nequaquam enim te pedibus puto huc venisse.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

enimvero ego tibi hæc valde accurate enarrabo.

Si sit nunc quidem nobis in tempus et cibus

et vinum dulce, casam intra manentibus,

195

ad-epulandum quietis, alii autem opus obeant:

facile inde et in annum integrum

neutiquam perficerem, narrans meos dolores animi,

quantos vere cunctos deorum voluntate pertuli.

Ex Creta quidem genere glorior me esse lata,

200

viri divitis filium: multi vero et alii

filii in domo nostra et educati-sunt, et nati,

legitimi ex uxore: me autem emta peperit mater,

pellex; sed me æque-ac legitimos honorabat

Castor Hylacides, cujus ego genus glorior me esse:

205

qui quondam inter Cretenses, dei instar, honorabatur a-populo,

opibusque, divitiisque, et filiis gloriosis.

Verum tamen illum fata iverunt mortis ferentia

in Orci domos: illi vero victum (opes) diviserunt,

filii magnanimi, et de eo sortes jecerunt:

210

ac mihi valde pauca dederunt, et ædes tribuerunt.

Duxi autem uxorem locupletissimorum hominum

meæ gratia virtutis: quia non despicabilis eram

nec fugax-in-bello: nunc autem jam omnia defecere:

sed tamen stipulam saltem te arbitror intuentem

215

cognoscere: profecto enim me calamitas tenet cumulate multa.

Sane quidem audaciam mihi Mars dederunt et Minerva,

et vires-bellicas: quum legebam ad-insidias

viros optimos, mala hostibus serens,

nunquam mihi mortem ante-oculos-ponebat animus generosus,

220

sed multo primus insiliens hasta occidebam

virorum infestorum quicunque mihi cederet pedibus.

Talis eram in bello: opus vero mihi haud gratum erat,

nec grata rei-familiaris-cura, quæ nutrit claros filios:

sed mihi semper naves remigio-instructæ gratæ erant,

225

et bella, et tela bene-polita, et sagittæ,

tristia, quæ aliis quidem horrenda sunt.

At mihi ea grata erant, quæ fere deus in animo posuit:

alius etenim aliis vir delectatur operibus.

Antequam enim in-Trojam profecti-sint filii Achivorum,

230

novies viris imperavi, et velocibus navibus,

viros adversus externos; et mihi abunde contigerant omnia.

Ex-quibus eligebam quæ-placebant; multa autem post

sortito-obtinebam: statim vero domus augebatur, et deinceps

gravisque reverendusque inter Cretenses factus-sum.

235

Sed quum jam hoc odiosum iter late-sonans Jupiter

decrevit, quod multorum virorum subtus genua solvit:

tunc vero me jusserunt et inclytum Idomeneum

navibus duces-esse in Ilium; neque ulla ratio

erat denegandi, gravis vero obtinebat vulgi vox.

240

Ibi quidem per-novem-annos belligerabamus filii Achivorum,

decimo autem urbem Priami populati, ivimus

domum-versus cum navibus; deus vero dissipavit Achivos.

Ac mihi misero mala struebat providus Jupiter:

mensem enim solum mansi oblectans-me filiis,

245

ingenuaque uxore, et facultatibus: ac postea

in-Ægyptum me animus impulit navigare,

navibus bene adornatis, cum eximiis sociis;

novem naves adornavi; cito autem coactæ-sunt copiæ.

Per-sex-dies quidem inde mei dilecti socii

250

convivabantur; at ego victimas multas præbebam

diisque ad-sacrificandum, ipsisque ad-epulas parandas.

Septimo autem navibus conscensis a Creta lata,

navigavimus Borea vento vehementer-flante, bono,

facile, veluti secundo flumine: neque ulla inde mihi

255

navium læsa-est, sed sospites et incolumes

sedebamus: has autem ventusque gubernatoresque dirigebant.

Quinto-die autem ad-Ægyptum pulcre-fluentem venimus:

statui vero in Ægypto fluvio naves utrinque-recurvas.

Ibi quidem ego jubebam caros socios

260

illic apud naves manere, et naves tueri;

speculatores autem ad speculas hortabar ut-irent.

Hi vero insolentiæ cedentes, sequentes impetum suum,

statim admodum Ægyptiorum virorum perpulcros agros

populabantur, ac mulieres abducebant, et infantes liberos,

265

ipsosque interficiebant; cito autem ad urbem pervenit clamor.

Illi autem clamorem audientes, simul-cum aurora illucescente,

venerunt: impletus-est vero totus campus peditibusque et equitibus,

ærisque fulgore: Jupiter autem gaudens-fulmine

fugam meis sociis malam immisit: nec quisquam sustinuit

270

consistere contra: circùm enim mala undique stabant.[TR1]

Ibi nostrum multos quidem interfecerunt acuto ære;

alios autem duxerunt vivos, sibi operaturos necessitate.

At mihi Jupiter ipse in mente hoc cogitatum

effecit (utinam mortuus-fuissem et fatum assecutus

275

illic in Ægypto; adhuc enim me malum excepit):

statim de capite galeam fabrefactam deposui,

et scutum ab-humeris; hastamque projeci ex manu:

atque ego regis obviam ivi equis,

et osculatus-sum genua ejus prehensa: hic autem servavit et mei misertus-est:

280

in currumque me locatum duxit domum lacrimas-fundentem.

Profecto me valde multi adoriebantur fraxineis-hastis,

cupientes interficere (namque irati-erant valde);

sed ille arcebat; Jovis vero veritus-est iram

Hospitalis, qui maxime indigne-fert mala opera.

285

Tum quidem per-septem-annos mansi ibidem, multasque collegi

divitias inter Ægpytios viros: dederunt enim omnes.

Sed quum jam octavus mihi revolvens annus venit,

tum vero Phœnicius venit vir, fallacia sciens,

veterator, qui jam multa mala hominibus fecerat:

290

qui me duxit persuasum ipsius ingenio, donec venissemus

in-Phœnicen, ubi ipsius domus, et possessiones erant.

Ibi apud ipsum mansi integrum in annum.

Sed quando jam mensesque et dies exacti-erant,

iterum circumvolvente anno, et supervenerant horæ,

295

in Libyam vecturum me navi imposuit pontum-transeunti,

mendacia meditatus, ut secum merces agerem;

illic vero me ut venderet, et magnum pretium acciperet.

Hunc sequebar in navi, suspicans licet, necessitate.

Illa vero currebat Borea vento valide-flante, bono,

300

per-medium supra Cretam: Jupiter autem eis moliebatur exitium.

Sed quum jam Cretam quidem liquissemus, neque ulla alia

appareret terrarum, sed cœlum ac mare,

tum vero atram nubem statuit Saturnius

nave super cava; obscuratus-est autem pontus ab ipsa.

305

Jupiter vero crebro tonuit, et injecit navi fulmen:

hæc autem contorta-est tota, Jovis percussa fulmine,

ac sulphure impleta-est; ceciderunt autem ex navi omnes.

Hi vero cornicibus marinis similes, circa navem nigram

in-fluctibus ferebantur: deus autem iis auferebat reditum.

310

At mihi Jupiter ipse, habenti quidem dolores animo,

malum longum navis cærulea-prora

manibus imposuit, ut adhuc malum effugerem.

Hunc inde amplexus, ferebar perniciosis ventis;

per-novem-dies ferebar, decima autem me nocte nigra

315

terræ Thesprotorum appulit magna unda volvens.

Ibi me Thesprotorum rex excepit Phidon

heros gratis; hujus enim dilectus filius quum-supervenisset,

frigore et labore afflictum duxit in domum,

manu sublevatum, donec pervenisset ad-ædes patris:

320

ac mihi lænamque tunicamque vestimenta induit.

Ibi de-Ulysse ego audivi: ille enim dicebat,

hospitio-excepisse se illum et amice-tractasse euntem in patriam terram.

Et mihi bona ostendit, quanta collegerat Ulysses,

æsque, aurumque, multumque-elaboratum ferrum.

325

Et sane iis in decimam generationem alium adhuc aleret;

tantæ ei res-pretiosæ jacebant in ædibus regis.

Ipsum autem in Dodonam dicebat ivisse, ut dei

ex quercu alte-comante Jovis consilium audiret,

quomodo rediret Ithacæ in opulentum populum,

330

jam diu absens, utrum palam, an occulte.

Juravit autem coram me ipso, libans in domo,

navem deductam-esse et paratos esse socios,

qui jam ipsum deducturi-sint caram in patriam terram.

Sed me prius dimisit: contigit enim ut-iret navis

335

virorum Thesprotorum in Dulichium tritici-ferax.

Tunc ille me jussit deduci ad-regem Acastum

cum-cura; illis autem malum in-anio placebat consilium

de me, ut adhuc omnino calamitatis in pestem inciderem.

Sed quando a-terra longe progressa-est pontum-transiens navis,

340

statim servilem diem mihi moliebantur:

exuerunt quidem me lænaque, tunicaque vestimentis,

circumque me pannum alium malum jecerunt, et tunicam,

lacera, quæ et ipse in oculis vides.

Vespertini autem Ithacæ late-conspicuæ ad culta pervenere:

345

ibi me quidem ligaverunt bene-tabulata in navi

fune bene-torto arcte; ipsi vero egressi

festinanter ad litus maris, cœnam sumsere.

At mihi vinculum quidem resolvere dii ipsi

facile: capiti autem panno obvoluto,

350

lævigatum per-clavum delapsus applicui mari

pectus; deinde autem manibus remigavi ambabus

natans; valdeque cito foris eram seorsum ab-illis.

Tunc quum-ascendissem, ubi senticetum erat floridæ silvæ,

jacebam stratus: illi vero valde gementes

355

ibant; sed enim ipsis non videbatur melius esse

inquirere ulterius: hi quidem retro itrum ibant

navem in cavam; me autem absconderunt dii ipsi

facile, et me stabulo appulerunt ducentes

viri prudentis; adhuc enim mihi fatum est vivere.

360

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

ah miser hospitum, certe mihi valde animum commovisti,

hæc singula dicens, quanta jam passus-es, et quantum vagatus.

Sed ea non pro decenti dicta arbitror, nec mihi persuadebis

locutus de Ulysse: quid te oportet, talis quum-sis,

365

temere mentiri? ego vero certe novi et ipse

de-reditu mei domini, quod is odio-habetur omnibus diis

prorsus valde, quia ipsum non inter Trojanos domuere,

vel amicorum in manibus, postquam bellum confecerat.

Tunc ei tumulum quidem fecissent universi-Achivi,

370

atque etiam suo filio magnam gloriam peperisset in-posterum.[TR2]

Nunc autem ipsum inglorie Harpyiæ abripuerunt.

At ego apud sues maneo semotus: neque ad urbem

eo, nisi quando forte prudens Penelope

venire jubeat, quando nuntius alicunde venerit.

375

Sed illi quidem singula assidentes interrogant,

sive qui dolent diu absente rege,

sive qui gaudent victum impune absumentes.

Sed mihi non gratum est inquirere et interrogare,

ex quo quidem me Ætolus vir decepit sermone;

380

qui, viro interfecto, multas per regiones vagatus,

venit meas ad domos: ego vero ipsum amice-complectebar.

Dixit autem se eum inter Cretenses apud Idomeneum vidisse

naves reficientem, quas ei confregerant procellæ:

et dixit venturum, vel in æstatem, vel in autumnum,

385

multas opes advehentem, cum divinis sociis.

Et tu, senex infelix, postquam te mihi adduxit deus,

neu quid mihi mendaciis gratificare, neu mulce:

non enim ob-id ego te honorabo, nec diligam,

sed Jovem Hospitalem veritus, teque-ipsum miseratus.

390

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

certe valde quidam tibi animus in pectoribus incredulus,

quoniam te ne cum-jurejurando quidem ad-credendum adduxi, nec tibi persuadeo.

Sed age nunc sponsionem faciamus: ac desuper

testes ambobus dii sunto, qui Olympum tenent.

395

Si quidem redierit herus tuus in hanc domum,

indutum me lænaque tunicaque vestimentis deduc

ad-Dulichium, ut-eam, quo mihi ire gratum est animo;

sin vero non venerit herus tuus, ut prædico,

famulis incitatis me dejice magna de rupe,

400

ut et alius mendicus caveat decipere.

Hunc autem respondens allocutus-est divinus subulcus:

hospes, sic enim mihi bona-fama virtutisque-nomen

esset inter homines simul nunc, et in-posterum,

qui te, postquam in casam duxissem, et hospitalia dedissem,

405

deinde tamen interficerem, dilectumque animum eriperem:

ex-animo sane deinde Jovi Saturnio supplicarem.

Nunc vero hora cœnæ est: citissime mihi intus socii

adsint, ut in casa lautam apparemus cœnam.

Sic hi quidem talia inter se dicebant,

410

prope autem suesque et viri venere subulci.

Has quidem deinceps incluserunt in stabula ad-cubandum

strepitus vero ingens ortus-est suum stabulantium.

Verum ille suos socios hortabatur, divinus subulcus.

Ducite suum optimum, ut hospitis gratia mactem

415

longinqui: una autem ipsi recreabimur, qui ærumnam

diu habemus, patientes suum gratia albis-dentibus:

alii vero nostrum laborem impune edunt.

Sic igitur locutus, scidit ligna acuto ære:

illi autem suem adduxere valde pinguem, quinquennem:

420

eum quidem inde statuerunt ad focum; neque subulcus

oblitus-est immortalium: mente enim utebatur bona;

sed hic auspicans, capitis pilos in ignem jecit

albis-dentibus suis, et precabatur omnes deos,

ut-rediret Ulysses prudens suam domum.

425

Feriit autem suem manu sublata segmine quercus, quod reliquerat findens;

et hunc reliquit anima. Ipsi vero jugularunt et ustularunt,

statimque eum divisere; ac frusta cruda-ponebat subulcus,

undique auspicans a-membris, in pinguem adipem:

et alia quidem in ignem jecit, conspersa frumenti farina,

430

minutatimque-secuere cetera, et verubus transfixere

assaruntque scite, extraxeruntque igne omnia:

posuerunt autem in mensis simul omnia: ac subulcus

surrexit divisurus; valde enim mente æque norat.

Atque illa quidem septifariam omnia partitus-est dividens;

435

partem quidem unam Nymphis et Mercurio, Maiæ filio,

posuit precatus; ceteras vero distribuit singulis:

tergo autem Ulyssem perpetuo honorabat

albis-dentibus suis; lætificabat vero animum domini;

et ipsum compellans allocutus-est ingeniosus Ulysses:

440

Utinam sic, Eumæe, dilectus Jovis patri sis,

ut mihi, quandoquidem me, talis quum-sim, bonis honoras.

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

comede, mirifice hospitum, et delectare hisce,

qualia adsunt; deus autem hoc quidem dabit, illud vero sinet,

445

quodcunque suo animo voluerit: potest enim omnia.

Dixit, et primitias sacrificavit diis sempiternis:

libatoque nigro vino, Ulyssi urbium-vastatori poculum

in manibus posuit; hic autem sedebat suam juxta partem.

Panem autem ipsis distribuit Mesaulius, quem subulcus

450

ipse sibi comparaverat solus, absente domino,

sine (pretium non præbentibus) domina et Laerte sene:

eum vero a Taphiis emit ex-possessionibus suis.

Hi autem ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

455

panem quidem eis abstulit Mesaulius; illi autem ad cubitum,

pane et carnibus saturati,[TR3] properabant.

Nox vero dein supervenit mala obscura-sine-luna; pluebat autem Jupiter

tota-nocte; ac flabat Zephyrus magnus semper aquosus.

Inter-hos vero Ulysses locutus-est, subulcum tentans,

460

si qua sibi exutam lænam præberet, vel aliquem sociorum

alium dare hortaretur, siquidem ipsum curabat valde:

Audi nunc, Eumæe, et ceteri omnes socii,

gloriabundus aliquod verbum dicam: vinum enim jubet

stultum, quod impulit sapientem etiam valde cantare,

465

et ad molliter ridendum, et ad saltandum incitavit,

et aliquod verbum emisit, quod indictum esset melius.

Sed postquam primum vocem-rupi, non celabo.

Utinam sic pubescerem, viresque mihi integræ essent,

sicut quando sub Trojam insidias duximus instructas:

470

ducesque-erant Ulyssesque et Atrides Menelaus;

cum-his vero una tertius dux-eram ego: ipsi enim jubebant.

Sed quando jam veneramus ad urbem, altumque murum,

nos quidem circa urbem per virgulta densa,

in arundinibus et palude sub armis prostrati,

475

jacebamus. Nox autem supervenit mala, Borea oborto,

glacialis; at superne nix facta-est veluti pruina,

frigida, et scutis cricum-accrescebat glacies.

Ibi ceteri omnes lænas habebant, et tunicas,

dormiebantque quieti, scutis cooperti humeros:

480

at ego lænam quidem profectus sociis reliqueram,

stulte, quoniam non putabam me frigus-passurum omnino:

sed sequebar, scutum solum habens et cingulum nitidum.

Sed quando jam tertia-pars noctis erat, et astra transierant,

tunc ego Ulyssem allocutus-sum, prope qui-erat,

485

cubito pungens; is vero promte auscultavit:

Nobilissime Laertiade, sollers Ulysse,

nequaquam amplius vivis interero; se me hiems

domat; non enim habeo lænam: decepit me deus,

sola-cum tunica ut-irem; nunc vero non-amplius effugium est.

490

Sic dixi; is autem dein mentem habebat hanc in animo,

qualis ille erat ad-consultandum et pugnandum:

locutus autem submissa voce, me sermone affabatur:

Sile nunc, ne-quis te Achivorum alius audiat.

Dixit; et in cubito caput tenuit, dixitque sermonem:

495

Audite, amici: divinum mihi in-somnis astitit somnium.

Valde enim a-navibus longe venimus: sed aliquis eat

nuntiatum Atridæ Agamemnoni, pastori virorum,

si plures a navibus excitare velit ut-veniant.

Sic dixit: surrexit autem deinde Thoas, Andræmonis filius,

500

confestim, ac lænam deposuit purpuream,

profectusque-est currens ad naves: ego vero in vestimento illius

jacui libenter; illuxit autem in-aureo-solio Aurora.

Ita utinam nunc pubescerem, viresque mihi integræ essent;

daret aliquis lænam in stabulis subulcorum,

505

utrumque, ex-amicitia ac reverentia viri boni:

nunc autem me despiciunt, mala corpore vestimenta habentem.

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

o senex, narratio quidem tibi bona, quam dixisti,

neque ullum præter decorum verbum inutile locutus-es:

510

ideo nec veste indigebis, neque ulla alia-re,

quarum decet supplicem miserum compotem-factum-esse,

nunc; at mane quidem tuos pannos manibus-excuties.

Non enim multæ lænæ, mutatoriæque tunicæ

hic sunt ad-induendum; una autem sola est viro cuique.

515

[At postquam venerit Ulyssis dilectus filius,

ipse tibi lænamque tunicamque vestimenta dabit,

deducetque, quo te cor animusque jubet.]

Sic locutus cito-surrexit; ponebat autem ei prope ignem

lectum; atque oviumque et caprarum pelles injiciebat.

520

Ibi Ulysses decubuit; injecit autem lænam ipsi

densam et magnam, quæ ei prope-jacebat mutatoria

ad-induendum, quando aliqua tempestas gravis oriretur.

Sic quidem tunc Ulysses decubuit; ac prope ipsum

viri cubuere juvenes; non-autem subulco

525

placuit illic lectus, a-suibus seorsum ut-cubaret:

sed is extra profectus armabat-se: gaudebat vero Ulysses,

quod sibi facultatum curam-habebat, ipse dum-abesset.

Primum quidem ensem acutum circa fortes suspendit humeros;

tum lænam sibi-circumdedit arcentem-ventos, valde densam;

530

ac pellem sumsit capræ bene-nutritæ, magnæ:

sumsitque acutum jaculum, canum propulsatorem et virorum.

Ivitque decubiturus, ubi quidem sues albis-dentibus

rupe sub cava dormiebant, Boream arcente-in-loco.

[TR1] "stabant," → "stabant."
[TR2] "in-posterum" → "in-posterum."
[TR3] "saturati;" → "saturati,"

Odysseæ XV.—Telemachi ad Eumæum adventus.

ARGUMENT: THE RETURN OF TELEMACHUS.

The goddess Minerva commands Telemachus in a vision to return to Ithaca. Pisistratus and he take leave of Menelaus, and arrive at Pylos, where they part: and Telemachus sets sail, after having received on board Theoclymenus the soothsayer. The scene then changes to the cottage of Eumaeus, who entertains Ulysses with a recital of his adventures. In the meantime Telemachus arrives on the coast, and sending the vessel to the town, proceeds by himself to the lodge of Eumaeus.

TEXT:

1

In spatiosam vero Lacedæmonem Pallas Minerva

ibat, Ulyssis magnanimi splendidum filium

de-reditu submonitura et hortatura ut-rediret.

Invenit autem Telemachum et Nestoris inclytum filium

5

cubantes in vestibulo-domus Menelai gloriosi:

Nestoriden quidem molli domitum somno;

Telemachum vero non somnus tenebat dulcis, sed eum in animo

noctem per divinam curæ de-patre excitabant.

Prope autem stans eum allocuta-est cæsiis-oculis Minerva:

10

Telemache, non-amplius bene a tua domo procul vagaris,

possessionibusque relictis, virisque in tuis ædibus

ita insolentibus; cave ne tibi omnia comedant,

possessionibus divisis, tu vero inane iter feceris.

Sed hortare citissime bello strenuum Menelaum

15

ut-dimittat te: ut adhuc domi eximiam matrem invenias.

Jam enim paterque fratresque eam jubent

Eurymacho nubere; is enim superat omnes

procos donis, et nimium-auxit sponsalia:

ne quid, te invito, ex ædibus bonum efferatur.

20

Scis enim, qualis animus in pectoribus est mulieris:

illius vult domum augere, qui se duxerit,

filiorum autem priorum, et mariti cui-virgo-nupserat dilecti,

non-amplius recordatur, quando-mortuus-est, neque inquirit.

Sed tu ubi-veneris ipse, committas singula

25

famularum ei quæcunque tibi optima videatur esse;

donec tibi ostenderint dii illustrem uxorem.

Aliud autem tibi verbum dicam; tu vero repone animo.

Procorum tibi studiose principes insidiantur

in freto Ithacæque Samique asperæ,

30

cupientes te occidere, antequam in-patriam terram perveneris.

Sed ea non futura puto: prius etiam aliquem terra habebit

virorum procorum, qui tibi victum devorant.

Sed longe ab-insulis abstine bene-fabricatam navem,

cumque-nocte simul naviga: mittet autem tibi ventum-secundum a-tergo

35

immortalium quicunque te custoditque tueturque.

At ubi ad-primum litus Ithacæ perveneris,

navem quidem in urbem mitte et omnes socios:

ipse vero omnium-primum subulcum adi,

qui tibi suum custos est, simulque in-te benevolo animo-est.

40

Illic autem noctem perage; ipsum vero mitte in urbem

nuntium laturum prudenti Penelopæ,

quod ei salvus sis, et ex Pylo veneris.

Hæc quidem sic locuta abiit ad magnum Olympum.

At ille Nestoriden ex dulci somno excitavit

45

[illato pede motum; et ei verbum dixit:]

Surge, Nestoride Pisistrate, solidis-ungulis equos

junge sub currum ducens, ut conficiamus iter.

Hunc autem Nestorides Pisistratus contra allocutus-est:

Telemache, nequaquam licet, deproperantes licet iter,

50

noctem per tenebrosam aurigare; cito vero aderit aurora.

Sed mane, dum dona ferens in-curru posuerit

heros Atrides, hasta-inclytus Menelaus,

et verbis placidis compellatum dimiserit.

Etenim hospes recordatur dies omnes

55

viri hospitalis, qui amicitiam exhibuerit.

Sic dixit: statim autem in-aureo-solio venit Aurora.

Prope autem ad-eos venit bello strenuus Menelaus,

ubi-surrexit e lecto, ab Helena pulcris-comis.

Hunc autem postquam animadvertit Ulyssis dilectus filius,

60

festinans inde tunicam circa corpus splendidam

induit, et magnum pallium fortibus injecit humeris

heros: ivit autem foras, astansque eum allocutus-est:

[Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini:]

Atride Menelae, Jovis-alumne, princeps civium,

65

jam nunc me dimitte dilectam in patriam terram:

jam enim mihi animus cupit domum ire.

Huic autem respondit deinde bello strenuus Menelaus:

Telemache, non te equidem in-longum tempus hic detinebo,

cupientem reditus: succenseo autem et alii

70

viro hospitali, qui immoderate quidem diligat,

immoderate autem oderit; meliora vero sunt æqua omnia.

Æquale sane malum est, qui et nolentem redire

hospitem impellat, et qui ire-festinantem detineat.

[Oportet hospitem præsentem amice-tractare, volentemque dimittere.]

75

Sed mane, dum dona ferens in-curru posuero

pulcra; tu autem oculis videris: dicam vero mulieribus

jentaculum in ædibus ut-parent abunde ex-intus repositis:

utrumque, gloriaque et splendor, et utilitas est,

pastos ire multam super immensam terram;

80

sin vero vis divertere in Helladem, et medium Argos:

ut te ipse sequar, subjungam autem tibi equos,

ad-urbesque hominum ducam; nec quisquam nos

sic remittet; sed dabit aliquid unum saltem ferendum,

aut aliquem tripodum bene-æratorum, aut lebetum,

85

aut duos mulos, aut aureum poculum.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Atride Menelae, Jovis-alumne, princeps civium,

volo jam redire ad nostra; non enim post me

custodem discedens reliqui apud possessiones meas:

90

ne patrem deo-parem quærens, ipse peream,

aut aliquod mihi ex ædibus supellectile-præstans pereat.

Ac postquam hoc audierat bello strenuus Menelaus,

statim suam uxorem et famulas jussit

jentaculum in ædibus parare abunde ex-intus repositis.

95

Prope autem ipsi venit Boethoides Eteoneus,

ubi-surrexerat e lecto; quippe non procul habitabat ab ipso;

hunc ignem accendere jussit bello strenuus Menelaus,

assareque carnes; is vero non inobsequens-fuit, ubi-audierat.

Ipse autem in thalamum descendit odoratum,

100

non solus; simul cum-ipso Helena ivit et Megapenthes.

Sed quando jam eo pervenerant, ubi ei bona-recondita jacebant,

Atrides quidem deinde poculum cepit duplex,

filium autem cratere portare Megapenthem jussit

argenteum: Helena vero astitit arcis,

105

ubi erant ei pepla omni-artificio-varia, quæ elaborarat ipsa.

Horum unum sublatum Helena ferebat, divina mulierum,

qui pulcerrimus erat ornatu-versicolori, et maximus,

ut stella autem resplendebat: jacebat vero ultimus omnium.

Iveruntque inde ulterius per domum, donec pervenirent

110

ad-Telemachum: hunc autem affatus-est flavus Menelaus:

Telemache, sane reditum, ut animo tuo cupis,

sic tibi Jupiter perficiat, altitonans maritus Junonis.

Donorum autem, quotquot in mea domo recondita jacent,

dabo quod optimum et pretiosissimum est.

115

Dabo tibi craterem elaboratum; argenteus autem

est totus, auro vero labra munita sunt;

opus est Vulcani: donavit autem eum mihi Phædimus heros,

Sidoniorum rex, quando ejus domus suscepit

illic me in-reditu-profectum: tibi autem volo hoc præbere.

120

Sic locutus, in manibus ei ponebat poculum duplex

heros Atrides: ille vero craterem splendidum

posuit ante ipsum ferens, fortis Megapenthes,

argenteum: Helena autem astitit pulcris-genis,

peplum habens in manibus, verbumque dixit et elocuta-est:

125

Donum tibi et ego, fili dilecte, hoc do,

monumentum Helenæ manuum, optabilium in nuptiarum tempus

tuæ uxori gestandum: interim vero dilectam apud matrem

jaceat in domo: tu vero mihi gaudens pervenias

ad-domum bene ædificatam, et tuam in patriam terram.

130

Sic locuta in manibus ei posuit: hic autem accepit gaudens.

Et hæc quidem in sirpea posuit Pisistratus heros

accepta, et omnia suo admiratus-est animo.

Hos autem duxit ad domum capite flavus Menelaus:

sederuntque deinde in sedibusque soliisque.

135

Aquam autem famula gutturnio defudit ferens,

pulcro, aureo, super argenteum lebetem,

ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.

Panem vero veneranda proma apposuit ferens:

[fercula multa imponens, gratificans de-præsentibus;]

140

juxtaque Boethoides carnes dividebat et distribuebat portiones;

sed vinum-fundebat filius Menelai inclyti.

Hi autem ad[TR1] cibos paratos appositos manus extendebant.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

tum vero Telemachus et Nestoris illustris filius

145

equosque junxerunt, currusque variegatos conscenderunt;

exegerunt autem e-vestibulo et porticu sonora.

Post hos vero Atrides ivit flavus Menelaus,

vinum habens in manu dulce dextra,

aureo in poculo, ut, ubi-libassent, proficiscerentur;

150

stetit autem ante equos, propinquans eos allocutus-est:

Valete, o juvenes, et Nestori pastori virorum

dicite salutem; certe enim mihi, ut pater, benignus erat,

quamdiu in Troja pugnabamus filii Achivorum.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

155

et omnino illi, Jovis-alumne, sicut dicis,

omnia hæc profecti narrabimus: utinam enim ego sic,

reversus in-Ithacam, ubi-advenero, Ulyssi in domo

dixerim, ut a te potitus amicæ-exceptionis omnigenæ

veniam, atque afferam opes multas et bonas.

160

Sic igitur ei locuto supervolavit dextera avis,

aquila album anserem ferens unguibus ingentem,

mansuetum e chorte: ac clamantes sequebantur

viri et mulieres: hæc vero ipsos prope quum-venisset,

dextera emicuit ante equos: hi autem conspicati

165

gavisi-sunt, et omnibus in mentibus animus exhileratus-est.

His autem Nestorides Pisistratus orsus-est sermonem:

Considera jam, Menelae Jovis-alumne, princeps virorum,

an nobis hoc ostenderit deus portentum, an tibi ipsi.

Sic dixit; cogitabat autem Marti-carus Menelaus,

170

quomodo ei rite responderet meditatus.

Hunc autem Helena lato-peplo præveniens dixit verbum:

Audite me; at ego vaticinabor, sicut in animo

immortales mihi suggerunt, et sicut perfectum-iri puto.

Sicut hæc anserem rapuit, nutritum in domo,

175

profecta ex monte, ubi ei genusque partusque:

sic Ulysses mala multa passus, et multum vagatus,

domum redibit, et ulciscetur; aut jam

domi est; quin-etiam procis malum omnibus serit.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

180

sic nunc Jupiter faciat, altitonans maritus Junonis;

ita tibi et illic, deo tanquam, vota-fecerim.

Dixit, et equis scuticam incussit: hi autem valde celeriter

ruerunt ad-campum per urbem promti;

iique toto-die quatiebant jugum utrinque habentes.

185

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:

ad Pheras autem pervenere Dioclei ad domum,

filii Orsilochi, quem Alpheus genuit filium.

Illi vero noctem dormierunt: is vero eis hospitalia apposuit.

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

190

equosque junxere, currusque variegatos conscenderunt;

exegeruntque e-vestibulo et porticu sonora;

et scutica-percussit Pisistratus, ut-currerent; hi autem non inviti volarunt.

Statim vero inde venerunt ad Pyli altam urbem;

et tunc Telemachus allocutus-est Nestoris filium:

195

Nestoride, quomodo mihi pollicitus perfeceris

verbum meum? hospites autem penitus nos profitemur esse

ex patrum amicitia; atqui et æquales-ætate sumus;

hoc autem iter etiam magis concordia nos conciliabit.

Ne me præter navem agas, Jovis-alumne, sed relinque illic;

200

ne me senex invitum detineat sua in domo,

cupiens amice-tractare; mihi autem opus est cito pervenire.

Sic dixit: Nestorides autem suo consultabat animo,

quomodo ei hoc rite pollicitus perficeret.

Sic vero ei cogitanti visum-est satius esse:

205

vertit equos ad navem velocem et ad litus maris:

navis autem in puppim depromebat pulcra dona,

vestes, aurumque; quæ ei Menelaus dederat:

et ipsum adhortans verbis alatis allocutus-est:

Festinanter nunc conscende, jubeque inscendere omnes socios,

210

priusquam ego domum ivero, renuntiaveroque seni.

Bene enim ego hoc novi in mente et in animo:

qualis est illius animus vehemens, non te dimittet,

sed ipse invitaturus huc veniet; neque eum puto

retro iturum vacuum (sine te); valde enim irasceretur omnino.

215

Sic igitur locutus impulit pulcris-jubis equos

retro Pyliorum in urbem, celeriterque domum pervenit.

Telemachus vero sociis hortans præcepit:[TR2]

Ordinate armamenta, socii, in-nave nigra;

ipsique conscendamus, ut perficiamus iter.

220

Sic dixit: illi autem ei maxime auscultarunt et paruere.

Statim vero ingrediebantur, et in transtris consedere.

Atque is quidem hæc properabat et supplicabat; sacrificabatque Minervæ

navis ad puppim; prope autem ad-eum venit vir

longinquus, fugiens ex Argo, viro interfecto,

225

vates; at genere Melampodis proles erat,

qui olim quidem aliquando habitarat in Pylo, matre ovium,

dives inter-Pylios valde egregias ædes habitans:

tum vero aliorum ad-populum pervenit, patriam fugiens,

Neleumque magnanimum, clarissimum viventium,

230

qui ei opes multas integrum in annum

tenebat vi. Is vero tamdiu quidem in ædibus Phylaci

vinculo in duro ligatus-erat, vehementes dolores patiens,

Nelei gratia filiæ, noxæque gravis,

quam ei in mente posuit dea horrenda Erinnys.

235

Sed is quidem effugit mortem, et abegit boves valde-mugientes

in Pylum ex Phylace, et ultus-est factum indignum

in-deo-pari Neleo, fratrique uxorem

duxit ad domum. Ipse vero aliorum venit ad-populum,

in Argos equos-pascens: ibi enim ei fatale erat

240

habitare, multis imperantem Argivis:

ibi autem duxit uxorem et altam posuit domum,

genuitque Antiphaten et Mantium, filios fortes.

Antiphates quidem genuit Oicleum magnanimum;

at Oicleus populi-concitatorem Amphiaraum,

245

quem ex animo diligebat Jupiterque ægidem-tenens et Apollo

omnigeno amore: nec pervenit is ad-senectutis limen;

sed periit in Thebis, muliebrium gratia donorum.

Huic autem filii nati-sunt Alcmæon, Amphilochusque.

Mantius rursum genuit Polyphidemque, Clitumque:

250

sed Clitum quidem aureo-solio-insidens rapuit Aurora,

pulcritudinis gratia ipsius, ut immortalibus interesset;

sed magnanimum Polyphidem vatem Apollo

reddidit mortalium longe optimum, postquam obierat Amphiaraus:

qui in-Hyperesiam migravit, patri iratus;

255

ubi ille habitans vaticinabatur omnibus mortalibus.

Hujus quidem filius advenit, Theoclymenus autem nomen ei erat,

qui tunc prope Telemachus stetit: hunc vero invenit

libantem supplicantemque velocem apud navem nigram;

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

260

O amice, quoniam te sacrificantem invenio hoc in loco,

oro per sacra et per deum, ac deinde

per tuumque ipsius caput, et socios, qui te comitantur,

dic mihi interroganti vera, neu celes:

quis et unde es hominum? ubi tibi urbs et parentes?

265

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

etenim ego tibi, hospes, hæc valde accurate dicam.

Ex Ithaca genere sum, pater autem mihi est Ulysses,

si quando erat: nunc vero jam periit tristi interitu.

Propterea nunc sociisque assumtis et nave nigra,

270

veni interrogaturus de-patre diu absente.

Hunc autem rursus allocutus-est Theoclymenus deo-similis:

sic tibi et ego ex patria exii, viro interfecto

tribule: multi vero fratresque sodalesque sunt,

Argos per equos-pascens, multumque pollent inter-Achivos:

275

horum elapsus cædem et fatum nigrum

fugio: quippe mihi fatale est inter homines vagari.

Sed me navi impone, quia tibi in-fuga supplicavi,

ne me interficiant: persequi enim eos me puto.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

280

non quidem jam te conscendere volentem depellam a-navi æquali:

sed sequere; at illic amice-excipieris ex eiis qualia habemus:

Sic igitur locutus, ejus accepit æream hastam;

et hanc super tabulata extendit navis utrinque-recurvæ:

conscendit autem et ipse navem pontum-transeuntem.

285

In puppi vero deinde consedit, juxtaque se ipsum

sedere-fecit Theoclymenum: illi autem rudentes solverunt.

Telemachus vero socios hortatus jussit

armamenta capessere: illi autem festinanter obedierunt.

Malum autem abiegnum concava in basi

290

statuerunt erectum; ac pedibus navis astrinxerunt;

traxeruntque vela alba bene-tortis loris.

His autem secundum ventum misit cæsiis-oculis Minerva,

acrem ingruentem per aerem, ut citissime

navis emetiretur currens maris salsam aquam.

295

[Præteriere vero Crunos et Chalcidem pulcre-fluentem.]

Occiditque sol, obumbrabanturque omnes viæ:

illa autem Pheas appellebat, impulsa Jovis vento-secundo;

et apud Elidem divinam, ubi dominantur Epei.

Hinc vero rursus insulis immisit eam Acutis,

300

cogitans, utrum mortem fugeret, an caperetur.

Illi autem in casa, Ulysses et divinus subulcus,

cœnabant; apud ipsos vero cœnabant et viri alii.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

inter-eos Ulysses locutus-est, subulcum tentans,

305

utrum ipsum amplius studiose curaret, manereque juberet

illic in stabulo, an hortaretur ad-urbem ire:

Audi nunc, Eumæe, ceterique omnes socii;

mane ad urbem cupio discedere

mendicaturus, ut ne te atteram et socios.

310

Sed me bene mone, et simul ductorem bonum præbe,

qui me illuc ducat: per urbem autem ipse necessitate

vagabor, si forte quis poculum et panis-frustum porrexerit.

Et profectus ad ædes Ulyssis divini,

nuntium dixero prudenti Penelopæ,

315

et procis insolentibus me-immiscuero,

si mihi cœnam dederint, cibum infinitum habentes.

Statim bene perfecero inter ipsos, quicquid voluerint.

Etenim tibi dicam; tu vero attende, et mihi ausculta.

Mercurii voluntate internuntii, qui utique omnium

320

hominum operibus gratiam et gloriam præbet,

officio-servili non mihi contenderit mortalis alius,

ad-ignemque bene cumulandum, ac ligna sicca discindenda,

carnesque dividendas, et ad-assandum, et ad-vinum-infundendum;

qualia optimatibus præstant inferiores.

325

Hunc autem valde indignatus allocutus-es, Eumæe subulce:

hei mihi, hospes, cur tibi in mente hoc cogitatum

fuit? certe tu omnino cupis illic perire,

si revera procorum vis ingredi cœtum,

quorum injuriaque violentiaque ad-ferreum cœlum pervenit.

330

Nequaquam tales sunt ministri illorum;

sed juvenes, lænas bene induti ac tunicas,

semperque nitidi capitibus et pulcris vultibus,

qui ipsis subministrant: bene-politæ autem mensæ

pane, et carnibus, et vino oneratæ sunt.

335

Sed mane; non enim quisquam te molestatur præsente,

neque ego, nec quisquam alius sociorum, qui mihi sunt.

At postquam venerit Ulyssis dilectus filius,

ille te lænaque tunicaque vestimentis induet,

deducetque eo quo te cor animusque jubet.

340

Huic autem respondit deinde audens divinus Ulysses:

utinam sic, Eumæe, dilectus Jovi patri fieres,

ut mihi, quod me cessare-fecisti a-vagando et ærumna gravi.

Vagatione vero non est pejus aliud mortalibus:

sed propter perditum ventrem malas curas habent

345

viri, quemcunque invaserit vagatio, calamitasque, et dolor.

Nunc vero quoniam detines, manereque me illum jubes,

dic, age, mihi de matre Ulyssis divini,

de-patreque, quem reliquit, profectus, in senectutis limine,

sicubi adhuc vivant sub radiis solis,

350

an jamjam mortui-sint, et in Plutonis ædibus.

Hunc autem rursus allocutus-est subulcus, princeps virorum:

etenim ego tibi, hospes, hæc valde accurate narrabo.

Laertes quidem adhuc vivit, Jovi autem supplicatur semper,

ut-anima sibi a membris pereat suis in ædibus:

355

vehementer enim de-filio dolet absente,

deque-ingenua uxore, prudente; quæ ipsum maxime

tristitia-affecit obiens et in præmatura senectute posuit.

Illa autem dolore de-suo filio periit glorioso

lugenda morte: sic ne moriatur, quicunque mihi

360

hic habitans amicus sit, et amica faciat.

Quamdiu illa igitur quidem erat, dolens quantumvis,

tamdiu aliquid mihi dilectum erat sciscitari et interrogare,

quoniam me ipsa nutrivit, una-cum Ctimena peplum-trahente,

filia eximia, quam minimam-natu peperit liberorum:

365

cum-hac simul nutriebar, paulo autem meminus honorabat.

Ac postquam ad-pubertatem optabilem perveneramus ambo,

hanc quidem postea in-Samum nuptum-dedere, et infinita acceperunt:

at me lænaque tunicaque vestimentis illa

pulcris valde ubi-induerat, pedibusque calceamenta dederat,

370

in-agrum emisit; diligebat autem me corde magis.

Nunc vero jam his indigeo; sed mihi ipsi

opus incremento-augent beati dii, in-quo versor:

ex-his comedique, bibique, et venerandis hospitibus dedi.

Ex domina autem haud dulce licet audire

375

nec verbum, neque aliquod opus: quoniam malum incidit domui,

viri insolentes: valde vero famuli indigent

coram domina loqui, et singula interrogare,

et edere, bibereque: deinde autem et aliquid portare

in-agrum, qualia quidem animum semper famulis lætificant.

380

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

dii boni! ut parvulus adhuc, Eumæe subulce,

multum jactatus-es seorsum a-tua patria ac parentibus.

Sed age mihi hoc dic et accurate enarra,

utrum vastata sit urbs virorum viis-latis,

385

in qua habitabat pater et veneranda mater;

an te solum-relictum apud oves, vel apud boves,

viri hostiles navibus ceperint, et vendiderint

hujusce viri in ædes, hic autem dignum pretium dederit.

Hunc autem rursus allocutus-est subulcus, princeps virorum:

390

hospes, quoniam jam hæc me percontaris et interrogas,

silentio nunc attende et delectare, bibeque vinum,

sedens; hæ autem noctes immensæ: licet quidem dormire,

licet etiam sese-oblectantibus audire; nec te oportet,

ante horam cubitum-ire: nocumentum est etiam multus somnus.

395

Ceterorum autem quemcunque cor et animus jubet,

decumbat egressus: simul autem cum-aurora illucescente

jentaculo-sumto, una sues heriles sequatur.

Nos autem in casa bibentesque edentesque,

doloribus alter-alterius delectemur tristibus,

400

recordantes; namque etiam doloribus delectatur vir,

qui-quidem valde multa passus-fuerit, et multum erraverit.

Hoc autem tibi dicam, quod me percontaris et interrogas.

Insula quædam Syria vocatur, si forte audisti;

Ortygiam supra, ubi sunt conversiones solis,

405

non ita valde-magna; sed bona quidem,

fertilis-boum, fertilis-ovium, vino-abundans, tritici-ferax.

Fames vero nunquam populum invadit, neque ullus alius

morbus odiosus ibi incidit miseris mortalibus;

sed quando senescunt in urbe gentes hominum,

410

veniens argenteum-arcum-gestans Apollo cum Diana,

suis lenibus telis aggrediens interficit.

Illic duæ urbes; bifariam autem ipsis omnia divisa-sunt:

in-his vero ambabus pater meus imperabat,

Ctesius Ormenides, assimilis immortalibus.

415

Illuc autem Phœnices re-nautica-inclyti venerunt viri,

veteratores, innumeras ducentes merces-ludicras nave nigra.

Erat autem patris mei mulier Phœnissa in domo,

pulcraque magnaque, et splendida opera sciens:

hanc autem Phœnices percallidi decipiebant:

420

cum-ea-lavante quidam primum mixtus-est, cavam apud navem,

concubitu et amore: quæ quidem mentes decipiunt

imbecillis mulieribus, etiam tali quæ frugi fuerit.

Interrogabat autem postea, quænam esset, et unde venisset:

hæc autem cito admodum patris indicavit altam domum:

425

Ex Sidone quidem abundante-æris me-glorior esse;

filia vero sum Arybantis ego abunde divitis:

sed me abripuerunt Taphii, latrones viri,

ex-agro venientem; vendideruntque me huc deductam

hujusce viri ad-ædes; hic autem dignum pretium dedit.

430

Hanc autem rursus allocutus-est vir, qui ei coierat clam:

numquid jam retro rursus una nos domum sequereris,

ut videas patris et matris altam domum,

ipsosque? certe enim etiamnum sunt, et divites vocantur.

Hunc vero rursus allocuta-est mulier, et respondit sermone:

435

fieri-possit et hoc, si mihi velitis, nautæ,

jurejurando fidem dare, vos incolumem me domum abducturos.

Sic dixit: illi autem omnes jurabant, sicut jussit.

Ac postquam jurarantque peregerantque jusjurandum,

inter-eos rursus locuta-est mulier, et respondit sermone:

440

Tacite agatis nunc, ne quis me alloquatur verbis

vestrorum sociorum, obviam-factus vel in via,

vel alicubi ad fontem: ne-quis ad domum seni

profectus aperiat; is autem suspicatus liget me

vinculo in duro, vobis vero moliatur interitum.

445

Sed retinete in mente verbum, et properate emtionem viaticorum.

Sed quando jam navis plena victu fuerit,

nuntius mihi deinde celeriter ad ædes veniat:

afferam enim et aurum, quodcunque sub-manus venerit;

et vero aliud naulum ego volens sane dedero.

450

Filium enim viri boni in ædibus nutrio,

astutum jam talem, simul-cursitantem foras;

hunc duxero in navem; hic vero vobis infinitum pretium

compararit, quocunque vendendum-vexeritis ad alienos homines.

Hæc quidem sic fata, abiit ad ædes pulcras.

455

Illi autem per-annum totum apud nos ibidem manentes

in navi cava facultates multas emebant;

sed quando jam cava navis onerata-erat ipsis ad-redeundum,

tunc nuntium miserunt, qui nuntiaret mulieri.

Venit vir sollers mei ad ædes patris,

460

aureum monile habens, quod electris intersertum erat:

hoc quidem in domo famulæ et veneranda mater

manibusque tractabant, et oculis spectabant,

pretium pollicitæ: ille autem huic innuit tacite.

Atque ille postquam-innuerat, cavam ad navem ivit;

465

hæc autem me manu prehensum ædibus eduxit foras;

invenit vero in vestibulo et poculum et mensas

virorum convivarum, qui circa-meum patrem versabantur,

(illi quidem in consessum processerant, populique cœtum):

hæc autem statim tria pocula abscondita sub sinu

470

efferebat; at ego sequebar stultitia.

Occidebatque sol, obumbrabanturque omnes viæ:

nos vero in portum inclytum venimus celeriter vadentes,

ubi Phœnicum virorum erat velox-per-mare navis.

Hi quidem deinde nave conscensa navigabant humidas vias,

475

nobis navi impositis: ac Jupiter ventum-secundum mittebat.

Sex-diebus quidem simul navigabamus noctesque et dies;

sed quando jam septimum diem Jupiter induxit Saturnius,

deinde mulierem quidem feriit Diana sagittis-gaudens:

in-sentinamque ea insonuit delapsa, sicut marina fulica;

480

et hanc quidem phocis et piscibus escam futuram

ejecerunt: at ego relictus-sum, dolens corde.

Hos autem Ithacæ appulit ferens ventusque et aqua;

ubi me Laertes emit possessionibus suis.

Sic hancce terram ego vidi oculis.

485

Huic autem rursus nobilis Ulysses respondit sermone:

Eumæe, certe valde jam mihi in mente animum commovisti,

hæc singula dicens, quantos jam passus-sis dolores animo.

Verum enimvero tibi quidem etiam ad-malum bonum apposuit

Jupiter, quippe in-viri ædes pervenisti, multa perpessus,

490

mitis, qui jam tibi præbet cibumque potumque

sedulo; degis autem bonam vitam: at ego

multas hominum per urbes vagans huc veni.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur:

dormierunt vero non multum in tempus, sed paululum;

495

statim enim Aurora venit in-pulcro-solio. Verum ad terram

Telemachi socii solvebant vela; demiseruntque malum

confestim; ipsamque navem in stationem subduxere remis:

ancoras autem ejecerunt, et retinacula alligarunt:

atque ipsi egrediebantur in litus maris,

500

cœnamque parabant, miscebantque nigrum vinum.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

his Telemachus prudens exorsus-est sermones.

Vos quidem nunc ad-urbem agite navem nigram;

at ego agros adibo, et pastores;

505

vespertinus vero in urbem, visis meis operibus, revertar.

Mane autem vobis viaticum-epulum apposuero,

convivium bonum carniumque et vini dulcis-potu.

Hunc autem rursus allocutus-est Theoclymenus deo-similis:

quonam ego, dilecte fili, ibo? cujus ædes accedam

510

virorum, qui in aspera Ithaca dominantur?

an recta tuam matrem adibo et tuam domum?

Hunc autem Telemachus prudens contra allocutus-est:

alias quidem te ego et nostram-ad domum juberem

ire: haud enim ibi ulla hospitalium inopia est; sed tibi ipsi

515

pejus esset: quoniam tibi ego quidem abero, nec te mater

videbit; nequaquam enim frequenter procis in domo

apparet, sed seorsum ab-his in-cœnaculo telam texit.

At tibi alium virum indicabo, quem adeas,

Eurymachum, Polybi prudentis inclytum filium,

520

quem nunc instar dei Ithacenses suspiciunt:

etenim longe optimus vir est, cupitque maxime

matrem meam ducere-uxorem, et Ulyssis munus habere.

Sed hæcce Jupiter novit Olympius, in-æthere habitans,

an ipsis ante nuptias perficiat malum diem.

525

Sic igitur ei locuto supervolavit dextera avis,

accipiter, Apollinis velox nuntius; in pedibus autem

vellebat columbam tenens, ac pennas defundebat ad-terram,

in-medio inter-navemque et ipsum Telemachum.

Illum autem Theoclymenus a-sociis seorsum ubi-vocarat,

530

inhæsitque ei manu, verbumque dixit et elocutus-est:

Telemache, nequaquam sine deo volavit dextera avis;

cognovi enim ipsam, contra intuitus, alitem-auguralem esse.

Vestro autem non est genere regalius aliud

in populo Ithacæ; sed vos potentes eritis semper.

535

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

utinam enim hoc, hospes, verbum perfectum sit;

ita cito cognoveris amicitiamque et acceperis multa dona

ex me, adeo-ut aliquis te occurrens beatum-diceret.

Dixit, et Piræum allocutus-est, fidum socium:

540

Piræe Clytide, tu vero mihi ceteris in rebus maxime

obsequeris meorum sociorum, qui me in Pylum comitati-sunt:

etiam nunc mihi hunc hospitem ducens in ædibus tuis

sedulo amice-tracta et honora, donec ipse venero.

Hunc autem rursus Piræus hasta-inclytus contra allocutus-est:

545

Telemache, etiamsi tu multo tempore hic maneas,

hunc ego curabo; hospitalium autem ei desiderium non erit.

Sic locutus, navem conscendit, jussitque socios

ipsosque ascendere, et retinacula solvere.

Hi autem statim inscendebant, et in transtris consedere.

550

Telemachus vero sub pedibus ligavit pulcros calceos,

sumsitque validam hastam, præfixam acuto ære,

navis a tabulatis: illi autem retinacula solverunt.

Hi quidem navem in-altum-agentes navigabant in urbem, ut jusserat

Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini.

555

Hunc autem celeriter progredientem pedes ferebant, donec venit in-caulam,

ubi ei erant sues perplurimæ, apud-quas subulcus,

bonus ut-erat, dormiebat, dominis bene cupiens.

[TR1] "ab" → "ad"
[TR2] "præcepit;" → "præcepit:"

Odysseæ XVI.—Telemachi agnitio Ulyssis.

ARGUMENT: THE DISCOVERY OF ULYSSES TO TELEMACHUS.

Telemachus arriving at the lodge of Eumaeus, sends him to carry Penelope the news of his return. Minerva appearing to Ulysses, commands him to discover himself to his son. The princes, who had lain in ambush to intercept Telemachus in his way, their project being defeated, return to Ithaca.

TEXT:

1

Hi autem in casa, Ulysses et divinus subulcus,

parabant jentaculum simul-cum aurora, accenso igne,

emiseruntque pastores cum congregatis suibus:

Telemachum vero circum-adulabantur canes latratores,

5

neque illatrabant advenienti. Vidit autem divinus Ulysses

adulantesque canes, circumvenitque eum sonus pedum:

statim vero Eumæum verbis alatis allocutus-est:

Eumæe, certe omnino aliquis tibi veniet huc socius,

vel et notus alius; quoniam canes non latrant,

10

sed circum-adulantur; pedum vero subtus sonum audio.

Nondum totus dictus-erat sermo, quando ei dilectus filius

stetit in vestibulo. Attonitus autem exsiliit subulcus;

atque ei e-manibus cecidere vasa, quibus utebatur,

miscens nigrum vinum: ipse vero obvius ivit hero,

15

osculatusque-est ipsi caputque et ambo lumina pulcra,

manusque ambas; uber autem ei excidit lacrima.

Sicut vero pater suum filium amanti animo amplectitur,

reversum e longinqua terra decimo anno,

unicum, in-senectute-genitum, super quo dolores multos passus-sit:

20

sic tunc Telemachum deo-similem divinus subulcus

totum osculatus-est circumhærens, tanquam e morte elapsum:

et ejulans eum verbis alatis allocutus-est:

Venisti, Telemache, dulce lumen? non te amplius ego

me visurum putabam, postquam ivisti navi in-Pylum;

25

sed age, nunc ingredere, dilecte fili, ut te animo

delecter aspiciens, recens aliunde intro advenientem.

Nequaquam enim frequenter agrum adis, nec pastores,

sed in-urbe-manes: sic enim tibi placebat animo,

virorum procorum aspicere exitiosum cœtum.

30

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:

erit sic, pater: tui vero causa huc venio,

ut teque oculis videam, et sermonem audiam,

si mihi adhuc in ædibus mater maneat, an aliquis jam

virorum alius eam duxerit; Ulyssis autem fere cubile

35

inopia stragularum malas araneas jacet habens.

Hunc autem rursus allocutus-est subulcus, princeps virorum:

et perquam illa manet patienti animo

tuis in ædibus: luctuosæ vero ei semper

pereunt noctesque et dies lacrimas-fundenti.

40

Sic igitur locutus, ejus accepit æream hastam:

atque is introibat, et transivit lapideum limen.

Ei autem suam sedem ingresso pater cesserat Ulysses;

Telemachus vero ex-altera-parte prohibebat, dixitque:

Sede, o hospes; nos autem et alibi inveniemus sedem

45

tugurio in nostro: adest vero vir, qui talem ponet.

Sic dixit: ille autem retrogressus inde consedit: huic autem subulcus

substravit viridia virgulta, et pellem insuper;

ibi consedit deinde Ulyssis dilectus filius.

Illis autem carnium lances apposuit subulcus

50

assarum, quas quidem priori die reliquerant comedentes;

panem autem festinanter accumulabat in canistris,

atque inde in poculo miscebat dulce vinum:

ipse vero e-regione sedit Ulyssis divini.

Hi autem ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

55

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

tum vero Telemachus allocutus-est divinum subulcum:

Pater, unde tibi hospes hic venit? quomodo autem ipsum nautæ

duxerunt in Ithacam? quosnam se esse profitebantur?

nequaquam enim ipsum pedibus puto huc venisse.

60

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

enimvero ego tibi, fili, vera omnia dicam.

Ex Creta quidem genere se-profitetur esse lata:

dicit autem se multis hominum in urbibus versatum-esse

errantem; sic enim ei destinavit hæc deus.

65

Nunc autem Thesprotorum virorum e nave elapsus

venit meum ad stabulum, ego vero tibi eum in-manus-tradam:

fac quomodo vis; supplicem vero tibi se profitetur esse.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Eumæe, certe valde hoc verbum animum-tristans dixisti:

70

quomodo enim jam hunc hospitem ego suscipiam domi?

Ipse quidem juvenis sum, et nondum manibus confisus-sum

virum ut-propulsem, quando aliquis prior lacessiverit;

matri autem meæ bifariam animus in mente cogitat,

utrum illic apud me maneat et domum curret,

75

torumque reverens mariti, populique famam;

an jam una sequatur Achivorum eum, quicunque optimus

ambit eam in ædibus vir, et plurima dederit.

Verum enimvero hospitem, quoniam tuam advenit domum,

induam ipsum lænaque tunicaque, vestimentis pulcris;

80

dabo autem ensem ancipitem, et pedibus calceamenta:

dimittamque, quo ipsum cor animusque jubet.

Sin vero velis, tu curato eum, in stabulis detentum;

vestimenta autem huc ego mittam et cibum omnem,

ad-edendum, ut ne te atterat et socios.

85

Illuc vero non ipsum equidem inter procos siverim

ire; valde enim petulantem insolentiam habent,

ne ipsum conviciis-proscindant, mihi autem dolor fiat gravis.

Efficere vero difficile est aliquid inter plures unum

virum, etiam fortem; quoniam multo potentiores sunt.

90

Illum autem rursus affatus-est audens divinus Ulysses:

o amice, quoniam sane mihi etiam respondere fas est,

certe valde meum corroditur audientis carum cor,

de iis qualia dicitis procos injusta moliri

in ædibus, invito te, talis quum-sis.

95

Dic mihi, utrum sponte succumbas, an te cives

oderint in populo, obsequentes dei voci:

an aliquid fratribus succenseas; quibus-quidem vir

pugnantibus confidit, etiam si magna contentio orta-sit.

Utinam enim ego sic juvenis essem hoc cum animo,

100

vel filius ex Ulysse eximio, vel etiam ipse

[venerit errans: adhuc enim et spei copia est:]

ilico deinde mihi caput abscinderet alienus vir,

si non ego illis malum omnibus fierem,

profectus in domum Laertiadæ Ulyssis:

105

sin vero rursus me multitudine domarent, solus quum-essem,

mallem in meis interfectus ædibus

mori, quam hæc quidem semper indigna opera videre,

hospitesque male-tractatos, famulasque mulieres

illos violantes indigne in ædibus pulcris,

110

et vinum exhaustum, et cibum comedentes

temere sic, in-infinitum, nunquam-perfecto in opere.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

enimvero ego tibi, hospes, hæc valde accurate dicam.

Nec quicquam mihi universus populus invisus irascitur,

115

nec fratribus succenseo: quibus-quidem vir

pugnantibus confidit, etiam si magna contentio orta-sit.

Ita enim nostrum genus per-unicos-demisit Jupiter;

unicum Laerten Arcesius filium genuit,

unicum autem rursus Ulyssem pater genuit; at Ulysses

120

unicum me in ædibus genitum liquit, nec me fruitus-est.

Ideo nunc inimici valde multi sunt in domo.

Quotquot enim insulis dominantur optimi,

Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,

et quot per asperam Ithacam dominantur,

125

tot matrem meam ambiunt, atteruntque domum.

Illa autem neque abnegat odiosas nuptias, nec finem

facere potest; hi autem absumunt comedentes

domum meam: cito vero me perdent et ipsum.

Sed enim hæc quidem deorum in genibus posita-sunt.

130

Pater, tu vero vade ocyus, prudenti Penelopæ

dic, quod ei salvus sum, et ex Pylo veni.

At ego hic manebo, tu autem huc redi,

soli ubi-nuntiaris; ceterorum vero nullus Achivorum

audiat: multi enim mihi mala moliuntur.

135

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

cognoscio, sapio; hæc sane intelligenti imperas.

Sed age mihi hoc dic et accurate præcipe,

an et Laertæ eadem via nuntius eam

infelici; qui eousque quidem ob-Ulyssem valde dolens,

140

operaque inspiciebat, et cum famulis in domo

bibebat et edebat, quando animus in pectoribus juberet;

at nunc, ex quo tu abiisti navi in-Pylum,

nondum ipsum dicunt edisse et bibisse sic ut solebat,

neque opera inspexisse; sed suspirioque fletuque

145

sedet lamentans; tabescit autem circum ossa corpus.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

tristius est, sed nihilominus ipsum sinemus, dolentes licet.

Si enim ullo-pacto essent proprii-arbitrii omnia mortalibus,

primum mei patris eligeremus reditus diem.

150

Sed tu ubi-nuntiaveris, revertere; neu per agros

vagare ad illum: at matri dic,

ut-famulam œconomam ire-jubeat quam citissime

clam; illa etenim nuntiaverit seni.

Dixit, et excitavit subulcum: hic autem cepit manibus calceos,

155

ligatisque iis sub pedibus ad-urbem ibat. Nec Minervam

latebat a stabulo profectus Eumæus subulcus;

sed ea prope venit: corpore vero assimilata-est mulieri

pulcræque magnæque, et splendida opera scienti.

Stetit autem e-regione-ostii casæ Ulyssi apparens;

160

nec Telemachus eam vidit coram, neque advertit:

(nequaquam enim omnibus dii apparent manifesti:)

sed Ulyssesque, canesque viderunt, atque non latrarunt,

cum gannitu vero aliorsum per stabulum trepidaverunt.

Illa autem superciliis innuit; animadvertit vero divinus Ulysses;

165

exivitque domo extra magnum murum caulæ,

stetitque ante ipsam: eum vero allocuta-est Minerva:

Generose Laertiade, sollers Ulysse,

jam nunc tuo filio verbum dic, neu cela;

ut procis mortem et fatum ubi-composueritis,

170

eatis ad urbem inclytam: neque ego ipsa

diu a vobis abero, promta ad-pugnandum.

Dixit, et aurea virga tetigit eum Minerva:

vestem quidem ei primum bene-lotam et tunicam

posuit circa pectora; corpusque auxit et vigorem.

175

Rursus autem nigro-colore factus-est, genæque distentæ-sunt,

cæruleique facti-sunt pili circa mentum.

Illa quidem, ita quum fecisset, recessit: at Ulysses

ivit in casam: stupuit vero ipsum dilectus filius;

territusque aliorsum vertit oculos, veritus ne deus esset,

180

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

Alius mihi, hospes, apparuisti modo, quam ante,

alia autem vestimenta habes, et tibi corpus haud-amplius simile.

Certe omnino aliquis deus es eorum qui cœlum latum tenent:

sed propitius-esto, ut tibi grata demus sacra,

185

et aurea dona, arte-elaborata: parce vero nobis.

Huic autem respondit inde audens divinus Ulysses:

neutiquam deus sum; cur me immortalibus assimilas?

sed pater tuus sum, cujus gratia tu suspirans

pateris dolores multos, injurias sustinens virorum.

190

Sic igitur locutus, filium osculatus-est, a genisque

lacrimam mittebat humi: ante autem continuerat-se indesinenter usque.

Telemachus vero (nondum enim credebat suum patrem esse)

rursus ipsum verbis respondens allocutus-est:

Haud tu Ulysses es, pater meus; sed me deus

195

decipit, ut adhuc magis lugens suspirem.

Nequaquam enim mortalis vir hæc machinatus-esset

suo ipsius quidem animo; nisi quando deus ipse aggressus,

facile volens faceret juvenem aut senem.

Certe enim modo eras senex, et turpiter vestitus-eras;

200

nunc vero diis similis-es, qui cœlum latum tenent.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

Telemache, non te decet dilectum patrem, intus quum-sit,

neque mirari supra-modum nec stupere.

Nequaquam enim tibi amplius alius veniet huc Ulysses:

205

sed ille ego talis, passus mala, multumque vagatus,

veni vicesimo anno in patriam terram.

Verum tibi hoc opus est Minervæ prædatricis

quæ me talem fecit, uti vult; potest enim;

alias quidem mendico similem, alias autem rursus

210

viro juveni, et pulcra circa corpus vestimenta habenti.[TR1]

Facile vero est diis, qui cœlum latum tenent,

et illustrem-facere mortalem hominem, et vilem-reddere.

Sic igitur locutus consedit: Telemachus vero

circumfusus patrem bonum lugebat, lacrimas stillans.

215

Ambobus autem ipsis desiderium subortum-est fletus:

plorabant vero stridule, abundantius quam aves,

aquilæ, vel vultures unguibus-aduncis, quibus pullos

rustici abstulerint, antequam volatiles facti-sint:

sic igitur illi miserabiliter sub superciliis lacrimam fundebant.

220

Et sane ejulantibus occidisset lumen solis,

nisi Telemachus allocutus-fuisset suum patrem subito:

Quali nam nunc huc, pater, navi te nautæ

duxerunt in Ithacam? quosnam se esse profitebantur?

nequaquam enim te pedibus puto huc venisse.

225

Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:

enimvero ego tibi, fili, verum enarrabo.

Phæaces me duxerunt re-nautica-inclyti, qui et alios

homines deducunt, quicumque ad-ipsos venerit:

et me dormientem in navi veloci super pontum vehentes

230

deposuerunt in Ithaca: dederunt autem mihi splendida dona,

æsque aurumque abunde, vestimentaque texta:

et hæc quidem in speluncis deorum consilio jacent.

Nunc autem huc veni admonitionibus Minervæ,

ut inimicorum de cæde consultemus.

235

Sed age mihi procos enumera-et recense,

ut sciam, quotque et quinam viri sint:

et meo in animo eximio habita-deliberatione,

considerem, si nos possimus contra-eos-stare,

soli sine aliis, an et conquiremus alios.

240

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

o pater, sane tuam magnam gloriam semper audiebam,

manibusque te bellatorem esse, et prudentem consilio:

sed nimis magnum dixisti; stupor me tenet: nec liceret

viros duos cum-multis et fortibus pugnare.

245

Procorum autem nec sane decas una, nec duæ solæ,

sed multo plures sunt; cito autem scies hic numerum.

Ex Dulichio quidem duo et quinquaginta

juvenes selecti, sex vero eos famuli comitantur:

ex Samo autem quatuorque et viginti viri sunt;

250

et ex Zacyntho sunt viginti juvenes Achivorum;

ex ipsa vero Ithaca duodecim omnes optimi,

et cum ipsis simul est Medon præco, et divinus cantor,

et duo ministri, periti epulas-instruendi.

His si omnibus nos-offeramus intus versantibus,

255

vereor ne perquam-amare et graviter eorum injurias ulciscaris reversus.

Sed tu, si possis aliquem adjutorem excogitare,

considera, qui nobis auxilietur lubenti animo.

Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:

enimvergo ego dicam; tu vero attende et me audi,

260

et considera, si nobis Minerva cum Jove patre

sufficiat, an aliquem alium adjutorem excogitem.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

boni sane isti sunt adjutores, quos memoras,

alte quidem in nubibus sedentes; qui utique et aliis

265

viris dominantur, et immortalibus diis.

Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:

haud quidem illi multo tempore seorsum aberunt

a-pugna forti, quando procis et nobis

in ædibus meis robur decernetur Martis.

270

Sed tu quidem nunc vade, simul cum-aurora illucescente,

domum, et cum-procis insolentibus versare:

at me ad urbem subulcus postea ducet,

mendico misero similem, et seni.

Si autem me ignominia-afficiant in domo, tuum tamen carum cor

275

tolerato in pectoribus, male patiente me.

Etiamsi vel per domum pedibus me trahant foras,

vel telis percutiant: tu tamen inspiciens tolerato.

At sane cessare jube ab-inspientia,

lenibus verbis compellans; illi vero tibi nequaquam

280

parebunt; jam enim ipsis adest fatalis dies.

[Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente repone tua:

quando abundans-consiliis in mente mihi ponet Minerva,

innuam quidem tibi ego capite; tu autem deinde, quum-intellexeris,

quæcunque tibi in ædibus Martia arma jacent,

285

in secessum alti thalami depone sublata,

omnia prorsus: at procos blandis verbis

palpare, quando te percontentur arma desiderantes;

dicens, Ex fumo deposui quoniam non-amplius illis similia-sunt,

qualia quondam ad-Trojam proficiscens reliquit Ulysses;

290

sed fœdata-sunt, quantum ignis attigit vapor.

Insuper autem mihi hoc majus in mente posuit Saturnius,

ne qua vino-gravati, contentione concitata inter vos,

vos-invicem vulneretis, fœdetdisque convivium,

et nuptiarum-ambitum; ipsum enim allicit virum ferrum.

295

Nobis vero solis duos enses, et duas hastas

relinque, et duo scuta-bubula manibus sumenda,

ut impetu-facto capiamus; illos autem postea

Pallas Minerva demulcebit, et providus Jupiter.]

Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente repone tua;

300

si vere meus es, et sanguinis nostri,

ne-quis postea Ulyssem audiat intus esse,[TR2]

neque etiam Laertes sciat hoc, nec subulcus,

nec quisquam domesticorum, neque ipsa Penelope:

sed soli, tuque egoque, mulierum cognoscamus ingenium:

305

et aliquem famulorum virorum etiam tentemus;

tam ubi aliquis nos honoret et timeat animo,

quam qui non curet, teque parum-honoret, talis quum-sis.

Hunc autem respondens allocutus-est splendidus filius:

o pater, sane meum animum et postea, opinor,

310

cognosces; nequaquam enim animi-remissio me tenet:

sed neutiquam hoc emolumento ego fore puto

nobis ambobus; te vero considerare jubeo.

Diu enim sic vades unumquemque tentans

opera ipsorum adiens; illi autem in ædibus quieti

315

opes devorant præter-modum, nec superest parsimonia.

Sed sane te mulieres ego explorare hortor,

quæque te parum-honorent, et quæ inculpatæ sint:

viros autem non ego per stabula vellem

nos explorare, sed postea hæc curare,

320

si modo vere aliquod nosti Jovis signum ægidem-tenentis.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

At deinde in-Ithacam deducebatur navis bene-fabricata,

quæ tulerat Telemachum a-Pylo, et omnes socios:

hi vero quum jam portum valde-profundum intrassent,

325

navem quidem ii nigram in terram traxerunt,

arma autem ipsis avexerunt magnanimi ministri;

statimque ad Clytii domum ferebant perpulcra dona.

At præconem præmiserunt domum ad Ulyssis,

nuntium dicturum prudenti Penelopæ,

330

quod Telemachus quidem in agro maneat, navem autem jusserit

ad-urbem inde-navigare; ut ne verita in animo

præstans regina teneras lacrimas defunderet.

Atque occurrerunt-sibi-invicem præco et divinus subulcus,

ejusdem gratia nuntii, dicturi mulieri.

335

Sed quando jam pervenerant in domum divini regis,

præco quidem medias inter ancillas dixit:

Jam tibi, regina, dilectus filius venit.

Penelopæ autem dixit subulcus prope astans

omnia, quæcunque ei dilectus filius ipsum jusserat loqui.[TR3]

340

Ac postquam omne præceptum renuntiarat,

profectus-est ire ad sues; liquit autem septaque et domum.

Proci vero tristati-sunt, dolueruntque in animo:

exiverunt autem domo præter magnum murum atrii,

atque illic ante januas sedebant.

345

His vero Eurymachus, Polybi filius, incipiebat loqui:

O amici, certe magnum opus superbe perfectum-est

Telemacho, iter hoc: putabamus autem ei non perfectum-iri.

Sed agite, navem nigram trahamus, quæ sit optima;

inque eam remiges marinos congregemus, qui citissime

350

illis nuntient ocyus ut-domum redeant.

Nondum totum dictum-erat, quando Amphinomus vidit navem,

conversus ex loco suo, portum profundum intra,

velaque contrahentes, remosque manibus tenentes.

Suaviter autem ridens locutus-est inter-suos sodales:

355

Ne quem amplius nuntium jubeamus-ire; hi enim jam sunt intus:

vel aliquis eis hoc dixit deorum, vel viderunt ipsi

navem prætervehentem, eam autem non potuerunt assequi.

Sic dixit: illi autem ubi-surrexere, iverunt ad litus maris;

statim vero navem nigram in terram traxerunt,

360

arma autem ipsis avexerunt magnanimi ministri.

Ipsi vero in concilium iverunt conferti, nec quemquam aliorum

sinebant, nec juvenum una-considere, nec senum.

Inter-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:

Dii boni! ut hunc virum dii a-malo liberarunt!

365

Die quidem speculatores sedebant in cacuminibus ventosis,

semper alii-post-alios; simul autem cum-sole occidente,

nunquam in terra noctem peregimus, sed in ponto

navi veloci navigantes, exspectabamus Auroram divinam,

Telemacho insidiantes, ut interficeremus captum

370

ipsum: hunc autem tunc quidem abduxit domum deus.

Nos vero hic ei consultemus gravem interitum,

Telemacho; neque nos subterfugiat: non enim puto,

eo quidem vivente, perfectum-iri hæc opera.

Ipse enim peritus est consilioque menteque:

375

cives autem non-amplius omnino nobis gratificantur.

Sed agite, antequam ille congregarit Achivos

in concionem; (nequaquam enim remisse-acturum ipsum puto,

sed iram fovebit, dicetque inter omnes, exsurgens,

quod ei cædem gravem struebamus, neque assecuti-sumus:

380

illi autem non laudabunt audientes mala opera:

metuoque, ne-quod malum faciant et nos expellant

terra nostra, alium vero adeamus populum:)

sed prævertamus eum interficiendo in agro procul ab-urbe,

vel in via: victum autem ipsi et possessiones habeamus,

385

divisas æqualiter inter nos; ædes vero demum

illius matri dederimus habendas et ei quicunque eam duxerit.

Sin autem vobis hic sermo displicet, sed mavultis

ipsumque vivere et habere paterna omnia,

ne ei deinceps opes affatim animo-gratas comedamus,

390

hic congregati, sed ex domo sua unusquisque

ambiat eam sponsaliis petens; illa vero deinde

nupserit ei, qui plurima dederit, et fatalis venerit.

Sic dixit: hi autem omnes muti facti-sunt silentio.

His vero Amphinomus concionatus-est et dixit,

395

Nisi splendidus filius, Aretiadæ regis:

qui quidem ex Dulichio tritici-feraci, herbosa,

dux-erat procis, maxime autem Penelopæ

placebat sermonibus; mente enim utebatur bona:

qui ipsis bene-cupiens concionatus-est, et dixit:

400

O amici, non equidem interficere velim

Telemachum; grave vero genus regium est

interficere: sed primum deorum interrogemus consilia.

Si quidem probent Jovis magni jura,

ipseque interficiam, aliosque omnes jubebo:

405

sin vero avertant dii, quiescere suadeo.

Sic dixit Amphinomus; illis autem placebat sermo.

Statim deinde quum-surrexissent, iverunt in domum Ulyssis:

advenientesque, considebant in politis sedibus.

At rursus aliud cogitavit prudens Penelope,

410

procis ut-se-ostenderet violentam insolentiam animis habentibus.

Resciverat enim de-sui filii in ædibus patranda cæde;

præco enim ei dixit Medon, qui audierat consilia.

Profectaque-est ire ad-domum cum famulis mulieribus.

Sed quando jam ad procos pervenit divina inter-mulieres,

415

stetit ad postes domus affabre structæ,

genis obtendens nitida redimicula;

Antinoum vero increpabat, verbumque dixit et elocuta-est:

Antinoe, insolentiam habens, mali-machinator; atqui te dicunt

in populo Ithacæ inter æquales esse optimum

420

consilio et verbis; tu vero nequaquam talis eras.

Insane, cur autem tu Telemacho fatumque mortemque

struis, nec supplices curas, quibus utique Jupiter

testis est injuriarum? non vero fas est mala suere sibi-invicem.

An non nosti, quando huc pater tuus venit fugiens,

425

populum veritus? jam enim irati-erant valde,

quoniam prædones comitatus Taphios

malo-affecerat Thesprotos; hi vero nobis amici erant:

illum inde volebant occidere, et perdere ejus carum cor,

et victum consumere sufficientem magnum:

430

verum Ulysses inhibebat et retinebat, cupientes licet.

Hujus nunc domum ignominiose comedis, ambisque uxorem,

filiumque interficis, meque magno dolore-afficis:

sed te cessare hortor et jubere alios cessare.

Hanc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:

435

filia Icarii, prudens Penelope,

confide, ne tibi hæc in mente tua curæ-sint.

Non est hir vir, neque erit, neque fuerit,

qui Telemacho tuo filio manus inferat,

vivente quidem me et super terra vidente.

440

Sic enim edico, et sane perfectum erit:

statim ei sanguis ater fluet circum hastam

nostram; quoniam et mihi urbium-vastator Ulysses

sæpe, genibus suis me imponens, carnem assam

in manibus posuit, præbuitque vinum rubrum.

445

Ideo mihi Telemachus omnium multo carissimus est

virorum: nec quicquam ipsum mortem timere jubeo

a procis certe; divinitus autem evenientem non est effugere.

Sic dixit animum-addens; ei autem struebat ipse mortem.

Illa autem quum-ascendisset in-cœnaculum splendidum,

450

flebat inde Ulyssem, dilectum maritum, donec ei somnum

dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

Vespertinus autem Ulyssi et filio divinus subulcus

advenit: hi vero inde cœnam scite parabant,

sue mactato anniculo. At Minerva,

455

prope astans, Laertiaden Ulyssem

virga percussum, iterum fecit senem,

turpiaque vestimenta induit circa corpus; ne eum subulcus

cognosceret coram intuitus, et prudenti Penelopæ

iret nuntiatum, neque mente contineret.

460

Ad hunc Telemachus prior sermonem dixit:

venisti, divine Eumæe. Quænam jam fama est per urbem?

num jam proci eximii intus sunt reversi

ex insidiis? an adhuc me denuo observant domum euntem?

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

465

non curæ-erat mihi hæc inquirere et interrogare,

per-urbem incedenti: citissime me animus jussit,

nuntio dicto, rursus huc redire.

Occurrit autem mihi a sociis nuntius velox,

præco, qui jam primus verbum tuæ matri dixit.

470

Aliud vero utique hocce novi: hoc enim vidi oculis.

Jam super urbem, ubi Mercurialis collis est,

eram profectus, quando navem velocem vidi descendentem

in portum nostrum; multi autem erant viri in ipsa:

gravataque-erat scutis, et hastis utrinque-acutis:

475

et ipsos putavi illos esse; neque-vero quicquam scio.

Sic dixit; subrisit autem sacra vis Telemachi,

patrem oculis intuitus; vitabat autem subulcum.

Hi vero ubi jam cesserant ab-opere, appararantque convivium,

convivati-sunt; nec quicquam animus indigebat convivio æquo.

480

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

de-lectoque cogitarunt, et somni donum cepere.

[TR1] "habenti," → "habenti."
[TR2] "esse." → "esse,"
[TR3] "loqui," → "loqui."

Odysseæ XVII.—Telemachi reditus Ithacam.

ARGUMENT:

Telemachus returning to the city, relates to Penelope the sum of his travels. Ulysses is conducted by Eumaeus to the palace, where his old dog Argus acknowledges his master, after an absence of twenty years, and dies with joy. Eumaeus returns into the country, and Ulysses remains among the suitors, whose behaviour is described.

TEXT:

1

Quando autem mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

tum jam inde sub pedibus ligavit pulcros calceos

Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini:

sumsit autem validam hastam, quæ ei manibus apta-erat,

5

ad-urbem iturus, et suum allocutus-est subulcum:

Pater, nempe ego vadam in urbem, ut me mater

videat; non enim ipsam ante cessaturam puto

a-ploratuque tristi, fletuque lacrimoso,

quam ipsum me aspexerit; sed tibi-quidem sic præcipio:

10

hospitem infelicem duc in urbem, ut illic

victum mendicet: dabit autem ei, quicunque voluerit,

panem et poculum: mihi vero haudquaquam licet omnes

homines sustinere, habenti quidem dolores animo.

Hospes autem si valde irascatur, gravius hoc ipsi

15

erit: certe enim mihi gratum est vera loqui.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o amice, neque sane ipse detineri cupio:

mendico melius est in urbe, quam in agris,

cibum mendicare; dabit autem mihi, quicunque voluerit.

20

Non enim, apud stabula ut-maneam, amplius ea-ætate, sum

quo imperanti hero in-omnibus paream.

Sed vade; me vero ducet vir hic, quem tu jubes,

statim, postquam igne caluero, teporque factus-fuerit;

valde enim hæc vestimenta habeo mala: cavendum ne me conficiat

25

frigus matutinum; procul autem urbem dicitis esse.

Sic dixit: Telemachus vero per stabulum ivit,

velociter pedibus progrediens; mala autem procis serebat.

Sed postquam pervenerat ad-ædes habitantibus-commodas,

hastam quidem statuit ad columnam inclinans,

30

ipse autem intro ibat, et transgressus-est lapideum limen.

Hunc vero longe prima vidit nutrix Euryclea,

pelles sternens sedibus in artificiosis.

Lacrimans autem deinde recta ad eum ivit; circumque aliæ

ancillæ Ulyssis audentis-animi congregabantur,

35

et osculabantur ei amplectantes caputque et humeros.

Atque egrediebatur e thalamo prudens Penelope,

Dianæ similis, aut aureæ Veneri:

circum vero filium dilectum jecit brachia lacrimans;

osculataque-est ipsi caputque et ambo lumina pulcra,

40

et ejulans verbis alatis eum allocuta-est:

Venisti, Telemache, dulcis lux! Non te amplius ego

visuram me putabam, postquam iveras nave in-Pylum

clam, me invita, dilecti ad-quærendam patris famam.

Sed age mihi narra, quemadmodum tibi-contigit videre.

45

Illam autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:

mater mea, ne mihi fletum excita, neu mihi cor

in pectoribus commove, elapso licet grave exitium:

sed lota, puris corpori vestimentis sumtis,

[in cœnaculum ubi-ascenderis cum famulis mulieribus,]

50

vove omnibus diis perfectas hecatombas

te sacrificaturam, sicubi Jupiter vindictæ opera perfecerit.

At ego ad-forum transibo, ut vocem

hospitem, qui me illinc una secutus-est huc venientem.

Illum quidem ego præmisi cum eximiis sociis;

55

Piræum autem ipsum jussi ad domum ducentem

cum-cura amice-tractare et honorare, donec ipse venissem.

Sic igitur locutus-est; huic vero non-evolans erat sermo (i.e. tacuit).

Ipsa vero lota, puris corpori vestimentis sumtis,

vovebat omnibus diis perfectas hecatombas

60

se sacrificaturam, sicubi Jupiter vindictæ opera perficeret.

Telemachus autem deinde per domum transiens exivit,

hastam habens: unaque eum canes pedibus veloces sequebantur.

Divinam autem gratiam in-eum defudit Minerva;

eumque inde omnes populi advenientem admirabantur.

65

Circa vero ipsum proci illustres congregabantur,

bona prædicantes, mala autem mentibus profunde-cogitabant.

Atque ille horum quidem inde declinabat magnum cœtum,

sed, ubi Mentor sedebat, et Antiphus, et Halitherses,

qui-quidem ei a principio paterni erant amici,

70

illic consedit adiens: illi autem interrogabant singula.

Ad-hos vero Piræus hasta-inclytus prope venit,

hospitem ducens ad-concionem per urbem: neque adhuc diu

Telemachus ab-hospite procul aversus-erat, sed ei astitit.

Hunc et Piræus prior sermone allocutus-est:

75

Telemache, statim jube-ire meam ad domum mulieres,

ut tibi dona remittam, quæ tibi Menelaus dedit.

Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

Priæe, non enim scimus, quomodo erunt hæc opera.

Si forte me proci illustres in ædibus

80

clam interfecto, paterna omnia diviserint,

ipsum habentem te malo iis frui, quam aliquem horum:

sin autem ego his cædem et mortem struxero,

tum demum mihi gaudenti fer ad ædes gaudens.

Sic locutus, hospitem ærumnosum duxit in domum.

85

Ac postquam pervenerant ad-ædes habitantibus-commodas,

lænas quidem deposuerunt in soliisque sedibusque;

inque balnea ingressi bene-polita lavati-sunt.

Hos autem postquam famulæ laverant et unxerant oleo,

circum eos deinde lænas villosas jecerunt et tunicas;

90

e balneoque ipsi egressi in soliis consedere.

Aquam autem ancilla gutturnio infundebant ferens,

pulcro, aureo, super argenteum lebetem,

ad-lavandum; juxtaque politam extendit mensam.

Panem autem verecunda proma apposuit ferens,

95

ferculis multis impositis, largiens de-præsentibus.

Mater vero ex-adverso sedebat ad postes domus

solio inclinata, tenuia pensa versans.

Hi autem ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

Ac postquam potus et cibi desiderium exemerant,

100

illis sermones exorsa-est prudens Penelope:

Telemache, sane ego in-cœnaculum ubi-ascendero,

decumbam in lectum, qui mihi luctuosus factus-est,

semper lacrimis meis imbutus, ex quo Ulysses

abiit cum Atridis ad Ilium: nec mihi sustinuisti,

105

antequam venirent proci illustres in hanc domum,

reditum tui patris aperte dicere, sicubi audivisti.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

enimvero ego tibi, mater, verum enarrabo.

Ivimus inque Pylum, et ad Nestorem, pastorem virorum;

110

exceptum autem me ille in excelsis ædibus

cum-cura amice-tractabat, tanquam pater suum filium,

reversum sero recens aliunde: sic me ille

sedulo curabat, ipse cum filiis gloriosis.

At de-Ulysse audentis-animi minime dicebat,

115

nec vivo nec mortuo, terrestrium ex-ullo se audivisse:

sed me ad Atriden, hasta-inclytum Menelaum,

cum-equis demisit et curribus coagmentatis.

Illic vidi Argivam Helenam, cujus gratia multa

Argivi Trojanique deorum voluntate laborarunt.

120

Interrogabat vero statim deinde bello strenuus Menelaus,

cujusnam rei indigens venissem Lacedæmonem divinam:

at ego ei omnem veritatem enarravi:

et tunc me verbis respondens allocutus-est:

Dii-boni! profecto valde fortis viri in lecto

125

voluerunt cubare, imbelles ipsi quum-sint.

Sicut autem quando in lustro cerva fortis leonis

hinnulos ubi-cubare-fecerit recens-natos, lactentes,

saltus investigat et valles herbosas

pascens, hic vero statim suum ingressus-est cubile,

130

ambobusque illis sævam mortem infert:

ita Ulysses illis sævam mortem inferet.

Utinam enim, Jupiter pater, et Minerva, et Apollo,

talis existens, qualis olim bene-ædificata in Lesbo

ex contentione cum-Philomelide luctatus-est surgens,

135

prostravitque eum fortiter, gavisi-sunt autem omnes Achivi;

talis existens cum-procibus versaretur Ulysses;

omnes et brevis-ævi fierent et amaris-nuptiis.

Ista vero, quæ me interrogas et precaris, non ego

alia præter verum dixero declinando, nec te decipiam:

140

sed quæ quidem mihi dixit senex marinus verax,

horum nullum tibi ego celabo verbum, neque occultabo.

Dixit ipsum is in insula se vidisse duros dolores habentem,

Nymphæ in ædibus Calypsus, quæ ipsum necessitate

detinet: ille vero non potest suam in-patriam terram venire:

145

non enim ei adsunt naves remigio-instructæ et socii,

qui ipsum devehant super lata dorsa maris.

Sic dixit Atrides, hasta-inclytus Menelaus.

His peractis redii: dederunt autem mihi ventum-secundum

immortales, qui me celeriter dilectam in patriam misere.

150

Sic dixit: illi autem animum in pectoribus commovebat.

Inter-hos vero et locutus-est Theoclymenus deo-similis:

O uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,

nempe ille non clare novit; meo autem attende sermoni:

vere enim tibi vaticinabor, neque occultabo.

155

Sciat nunc Jupiter primum deorum, hospitalisque mensa

focusque Ulyssis eximii, ad-quem veni,

quod sane Ulysses jam in patria terra

sedens, vel reptans, hæc audiens mala opera,

est, at procis malum omnibus serit:

160

talem ego avem bonis-transtris-instruca in navi

sedens observavi, et Telemacho nuntiavi.

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

utinam enim hoc, hospes, verbum perfectum esset:

ita cito sentires amicitiamque, multaque dona acciperes

165

ex me, ut aliquis te occurrens beatum-diceret.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Proci autem ante Ulyssis domum

discis delectabantur et hastilibus jaculantes,

in fabrefacto pavimento, ubi pridem insolentiam exercebant.[TR1]

170

Sed quando jam cœnæ-tempus erat, et advenerunt pecudes

undique ex agris (ii autem agebant eas, qui et antea):

tum vero ipsis dixit Medon; hic etenim maxime

placebat præconum, et ipsis aderat in-convivio:

Juvenes, postquam-jam omnes delectati-estis animo certaminibus,

175

ite ad ædes, ut paremus convivium:

nequaquam enim malum est in tempore cœnam capere.

Sic dixit: illi autem surgentes abibant, parebantque sermoni.

Ac postquam venerant in-ædes habitantibus-commodas,

lænas quidem deposuerunt in sedilibusque soliisque;

180

ipsi autem mactabant oves magnas et pingues capras,

mactabantque sues pingues, et bovem armentalem,

convivium parantes. Illi vero ex agro ad-urbem

properabant-ire, Ulyssesque et divinus subulcus.

Inter-eosque sermones exorsus-est subulcus, princeps virorum:

185

Hospes, quia jam subinde ad-urbem ire cupis

hodie, sicut jussit dominus meus (certe te ego

hic mallem stabulorum custodem relictum-esse:

sed illum vereor, et timeo, ne me postea

objurget: graves vero dominorum sunt increpationes):

190

sed age nunc eamus: jam enim præteriit maxima-ex-parte

dies; at cito tibi ad vesperam frigidius erit.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

cognosco, sapio; hæc jam intelligenti præcipis.

Sed eamus; tu autem deinde perpetuo præi.

195

Da vero mihi, sicubi baculum tibi cæsum est,

ad-innitendum; quoniam dicitis valde-lubricam esse viam.

Dixit, et circum humeros turpem sibi-jaciebat peram

crebris-locis laceram; inerat vero tortile lorum-ad-suspendendum.

Eumæus autem inde ei baculum animo-gratum dedit.

200

Hi iverunt: stabulum vero canes et pastores viri

custodiebant, pone manentes; ipse autem in urbem ducebat regem,

mendico misero similem et seni,

baculo innitentem: turpia autem circa corpus vestimenta indutus-erat.

Sed quando jam vadentes viam per asperam

205

urbem prope erant, et ad fontem pervenerant

structum, pulcre-fluentem, unde aquabantur cives,

quem fecit Ithacus, et Neritus, ac Polyctor;

circum vero alnorum aquis-nutritarum erat nemus,

undique rotundum, defluebatque frigida aqua

210

alte ex petra: ara autem supra facta-erat

Nympharum, ubi omnes sacra-faciebant viatores:

illic ipsos assecutus-est filius Dolii Melantheus,

capras agens, quæ omnibus antecellebant gregibus,

cœnam procis; duo autem una sequebantur pastores.

215

Illos autem conspicatus increpuit, verbum dixit et elocutus-est,

vehementer et indigne: commovebat ver cor Ulyssis:

Nunc quidem sane cum-maxime malus malum ducit:

adeo semper similem ducit deus ad similem.

Quonam jam hunc voracem ducis, nihili subulce,

220

mendicum molestum, conviviorum contaminatorem?

qui multis postibus astans atteret humeros,

petens frusta, non tripodas, neque lebetas;

hunc si mihi dares stabulorum custodem ut-relinquam,

chortisque-curator ut-sit, frondemque hædis ferat;

225

tum serum bibens, magnum sibi femur efficeret.

Sed quandoquidem sane opera mala didicit, non volet

opus-rusticum obire, sed mendicans per populum

mavult petendo pascere suum ventrem insatiabilem.

Verum tibi edico, hoc vero et perfectum erit:

230

si iverit ad ædes Ulyssis divini,

multa ei circum caput jacta scabella virorum e manibus

latera deterent per domum percussi.

Sic dixit, et accedens ei calce insultavit per-insipientiam

in-coxam; nec-tamen ipsum a-semita deturbavit,

235

sed is manebat firme; ac deliberabat Ulysses,

utrum irruens baculo animum ei eriperet,

an ad terram dejiceret caput, circa-solum sublato.

Sed pertulit, animoque cohibuit-se; illum vero subulcus

increpuit contra intuitus; valdeque precatus-est, manibus sublatis:

240

Nymphæ fontanæ, filiæ Jovis, si-unquam Ulysses

vobis femora combussit, cooperta pingui adipe,

agnorum et hædorum, hoc mihi perficite votum,

ut veniat quidem ille vir, adducat autem ipsum deus:

ita tibi fastus utique dissiparit omnes,

245

quos nunc contumeliosus fers, vagans semper

per urbem; at pecudes mali perdunt pastores.

Hunc autem rursus allocutus-est Melanthius, pastor caprarum:

dii boni! quale dixit canis, exitiosa sciens!

quem aliquando ego in navi bonis-transtris nigra

250

agam longe ab-Ithaca, ut mihi opes multas venditus paret.

Utinam enim Telemachum interficeret argenteo-arcu-Apollo

sic hodie in ædibus, vel a procis domaretur,

sicut Ulyssi quidem procul periit reditus dies.

Sic locutus, hos quidem liquit illic, lente euntes,

255

at ipse abivit; valde autem celeriter ad ædes pervenit regis.

Statim autem introivit, et inter procos consedit,

e-regione Eurymachi; hunc enim diligebat maxime.

Ei quidem carnium partem apposuerunt ii qui ministrabant;

panem autem verecunda proma apposuit ferens,

260

ad-comedendum. Prope vero Ulysses et divinus subulcus

steterunt venientes; circumvenit autem ipsos sonus

citharæ cavæ: nam illis incipiebat canere

Phemius: atque ille manu prehensum allocutus-est subulcum:

Eumæe, certe omnino hæ sunt ædes pulcræ Ulyssis:

265

facile autem dignoscendæ sunt etiam inter multas visu.

Ex aliis aliæ ædes sunt: instructa-est autem ei aula

muro et septis: januæ vero bene-obseptæ sunt

bifores; haud-quisquam eam vir insultaverit.

Cognosco autem, quod multi in ipsa convivia instruunt

270

viri; quoniam nidor quidem ascendit, intus autem cithara

sonat, quam utique convivio dii fecerunt sociam.

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

facile nosti; quippe neque in-aliis quidem rebus es stultus.

Sed age jam consultemus, quomodo futura-sint hæc opera.[TR2]

275

Vel tu primus ingredere ædes habitantibus-commodas,

inferque-te procis; ego autem relinquar hic:

si vero vis, mane, egoque ibi præ:

neu tu morare, ne-quis te extra conspicatus

vel percutiat, vel pellat; hæc te considerare jubeo.

280

Huic autem respondit deinde audens divinus Ulysses:

cognosco, sapio; hæc jam intelligenti præcipis.

Sed i præ, ego autem relinquar hic.

Non enim omnino plagarum inscius sum, neque ictuum:

patiens mihi animus, quoniam mala multa passus-sum

285

undis et bello; cum illis et hoc quoque fiat.

Ventrem autem haudquaquam licet abscondere avidum,

perditum, qui multa mala hominibus dat:

cujus gratia et naves bonis-transtris-instructæ armantur,

pontum super infructuosum, mala inimicis ferentes.

290

Sic hi quidem talia inter se dicebant.

Atque canis caputque et aures jacens erexit,

Argus, Ulyssis audentis-animi, quem quondam ipse

nutrivit quidem, neque eo fruitus-est; prius vero ad Ilium sacrum

abiit. Hanc autem antea ducere-solebant juvenes viri

295

capras in silvestres, et cervos, et lepores:

tum vero jacebat neglectus, absente domino,

in multo stercore, quod ei antes fores

mulorumque boumque abunde fusum-erat; donec auferrent

servi Ulyssis prædium magnum stercoraturi:

300

illic canis jacebat Argus, plenus ricinorum.

Tunc vero, ut agnovit Ulyssem prope stantem,

cauda quidem iste adulatus-est, et aures dejicit ambas;

prope autem non-amplius tum potuit suum dominum

venire: at hic seorsum conspicatus abstersit lacrimam,

305

facile latens Eumæum; statim autem interrogabat sermone:

Eumæe, certe omnino mirandum, canis hic jacet in fimo;

pulcer quidem corpore est, at hoc non clare scio,

si utique et velox fuerit cursu cum forma hac,

an sic, quales quidem mensales canes virorum

310

sunt; deliciarum vero gratia eos nutriunt domini.

Hunc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

et sane viri canis hic est procul mortui.

Si talis esset nunc et corpore, atque etiam operibus,

qualem ipsum Trojam profectus reliquit Ulysses,

315

statim admirareris, conspicatus velocitatem et robur.

Nequaquam enim effugiebat densæ in-profundis silvæ

bellua, quamcunque egisset; nam etiam vestigiis eas perquam-cognovit:

nunc autem tenetur malo: dominus vero seorsum a-patria

periit; hunc autem mulieres negligentes non curant.

320

Servi vero, quando non-amplius imperant domini,

non-amplius postea volunt justa operari.

Dimidium enim virtutis aufert late-sonans Jupiter

viro, quando ipsum servilis dies corripuerit.

Sic locutus, intravit ædes habitantibus-commodas;

325

ivit autem recta per-domum ad procos illustres.

Argum vero deinde fatum occupavit atræ mortis,

statim ut-viderat Ulyssem vigesimo anno.

Longe autem primus vidit Telemachus deo-similis

venientem per domum subulcum; cito autem deinde ei

330

innuit, ad se vocans: isque ubi-circumspexerat, cepit sellam

jacentem, ubi coquus insidere-solebat, carnes multas

distribuens procis, in domo convivantibus:

hanc deposuit ferens ad Telemachi mensam

ex-adverso; ibi vero ipse insedit: ei autem deinde præco

335

partem sumtam apposuit, e canistroque panem sublatum.

Proxime autem post illum ingressus-est ædes Ulysses,

mendico misero similis et seni,

baculo innitens; ac turpia circa corpus vestimenta indutus-erat.

Sedebat autem super fraxineum limen intra fores,

340

acclinatus posti cupresseo, quem quondam faber

poliverat scite et ad perpendiculum exegerat.

Telemachus vero ad se vocatum allocutus-est subulcum,

panemque totum ubi-sumserat perpulcro ex canistro,

et carnes, quantum ei manus capiebant comprehendenti:

345

Da hospiti hæc ferens, inquit, ipsumque jube

mendicare prorsus omnes obeuntem procos:

pudor autem non est bonus indigenti viro ut-adsit.

Sic dixit: ivit autem subulcus, postquam sermonem audierat;

prope vero stans verba alata Ulyssi dixit:

350

Telemachus tibi, hospes, dat hæc, et te jubet

mendicare, prorsus omnes obeuntem procos:

pudorem autem non bonum dicit esse vero mendico.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Jupiter rex, fac Telemachum mihi inter viros beatum esse;

355

et ei omnia fiant quæcunque mente sua agitat.

Dixit, et ambabus manibus accepit, et deposuit

ibidem, ante pedes, turpi super pera.

Comedebat autem, quamdiu cantor in ædibus canebat.

Quando ille cœnaverat, tum cessavit divinus cantor;

360

proci vero tumultuati-sunt per-ædes. At Minerva,

prope astans, Laertiaden Ulyssem

concitavit, ut panes a procis colligeret,

cognosceretque, quinam essent justi, quique injusti:

sed neque sic quemquam exemtura-erat malo.

365

Profectusque-est ire petiturus dextrorsum a-viro quoque,

undique manum porrigens, tanquam si mendicus olim fuisset.

Hi vero miserantes dabant, et admirabantur ipsum;

inter-seque interrogabant, quisnam esset, et unde venisset.

His autem locutus-est Melanthius, pastro caprarum:

370

Audite me, proci inclytæ reginæ,

hoc super hospite; profecto enim ipsum antea vidi:

nempe ei huc subulcus dux-fuit:

ipsum autem non clare scio, unde se genere profiteatur esse.

Sic dixit: Antinous autem verbis objurgavit subulcum:

375

o notissime subulce, cur vero tu hunc in-urbem

duxisti? an non satis nobis errones sunt et alii,

mendici molesti, conviviorum contaminatores?

an parvis-pendis, quod tibi victum comedunt domini

hic congregati, tu vero etiam alicunde hunc vocasti?

380

Eum autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

Antinoe, non quidem bona, etiamsi strenuus sis, loqueris:

quis enim demum hospitem vocat aliunde ipse eum adiens,

alium scilicet, nisi eorum aliquem, qui artifices-sunt,

vatem, vel medicum malorum, vel fabrum lignorum,

385

vel etiam divinum cantorem, qui delectet canens?

hi enim vocati utique sunt hominum super immensa terra:

mendicum vero nemo vocarit, attriturum se ipsum.

Sed semper difficilis super omnes es procos

servis Ulyssis, præcipue vero mihi; at ego

390

non curo, quamdiu mihi prudens Penelope

vivit in ædibus, et Telemachus deo-similis.

Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:

tace, ne mihi huic responde multum verbis;

Antinous autem consuevit male irritare semper

395

verbis asperis, incitatque etiam alios.

Dixit, et Antinoum verbis alatis allocutus-est:

Antinoe, profecto me bene, pater sicuti filium, curas,

qui me hospitem jubes a domo pellere

verbo violento: ne hoc deus perfecerit!

400

Da ei aliquid sumtum; non tibi invideo; jubeo enim ego:

neu jam matrem meam verere hac-in-re, neu quemquam alium

servorum, qui in ædibus sunt Ulyssis divini.

Sed non tibi talis est in pectoribus cogitatio:

ipse enim comedere multo mavis, quam dare alii.

405

Illuma utem rursus Antinous respondens allocutus-est:

Telemache altiloque, animo indomite, quale dixisti!

Si ei tantum omnes præberent proci,

etiam ipsum tres menses procul-hinc domus detineret.

Sic igitur dixit; et scabellum prehensum ostendit-desub mensa,

410

jacens, cui quidem imponebat nitidos pedes epulans.

Ceteri autem omnes dabant impleveruntque inde peram

pane et carnibus: cito sane et erat Ulysses,

rursus ad limen profectus, dona gustaturus Achivorum:

stetit autem juxta Antinoum, etipsum sermone allocutus-est:

415

Da, amice; haud quidem mihi videris pessimus Achivorum

esse, sed optimus, quoniam regi similis-es.

Ideo te oportet dare, et melius, quam alii quidem,

de-pane; ego autem te laudabo per immensam terram.

Etenim ego aliquando domum inter homines habitam

420

beatus divitem, et sæpe dabam erroni

tali, qualiscunque esset, et cujuscunque rei indigens venisset:

erant autem mihi servi valde plurimi, aliaque multa,

quibus quidem bene vivunt homines, et divites vocantur.

Sed Jupiter pessumdedit Saturnius (voluit enim fere),

425

qui me cum latronibus multivagis impulit

in-Ægyptum ire, longum iter, ut perirem:

statui vero in Ægypto fluvio naves utrinque-recurvas.

Tunc quidem ego hortabar dilectos socios

illic apud naves ut-manerent et naves tuerentur;

430

speculatores autem ad speculas jussi ire.

Hi vero insolentiæ cedentes, obsecuti impetui suo,

cito admodum Ægyptiorum virorum perpulcros agros

populabantur, ac mulieres abducebant et infantes liberos,

ipsosque interficiebant: cito vero in-urbem pervenit clamor.

435

Illi autem clamorem audientes simul cum aurora apparente

venerunt; impletusque-est totus campus peditibusque et equis,

ærisque fulgore: Jupiter autem gaudens-fulmine

fugam meis sociis malam immisit; nec quisquam sustinuit

consistere contra; circùm enim mala undique stabant.

440

Ibi nostrûm multos quidem interfecerunt acuto ære,

alios vero abduxerunt vivos sibi operaturos necessitate.

At me in Cyprum hospiti dederunt obviam-facto,

Dmetori Iasidæ, qui Cypro potenter imperabat:

inde demum nunc huc venio, damna patiens.

445

Huic autem rursus Antinous respondit, dixitque:

quis deus hanc pestem adduxit, convivii molestiam?

sta sic in medium profectus, mea procul a mensa,

ne cito in-amaram Ægyptum et Cyprum venias:

adeo quidam audax et impudens es mendicus.

450

Ordine omnibus astas: hi autem dant

temere; quia nulla est parsimonia, nec miseratio

de-alienis largiendi; quoniam adsunt multa cuique.

Hunc autem retrogressus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

dii boni! haud ergo tibi cum forma etiam mens erat:

455

non tu-sane ex domo tuo supplici vel salem dares,

qui nunc alienis assidens, haud-quicquam mihi sustinuisti

de-pane delibatum dare; multa autem adsunt.

Sic dixit; Antinous vero iratus-est in-corde magis,

et ipsum torve intuitus verbis alatis allocutus-est:

460

Nunc jam te non-amplius bene ex domo certe puto

retro cessurum, quandoquidem jam et opprobria dicis.

Sic dixit; et scabello prehenso ei feriit dextrum humerum,

extimum in dorsum: is autem stetit tanquam rupes,

firmiter; nec sane ipsum commovit ictus Antinoi;

465

sed tacite movit caput, mala profunde-cogitans.

Rursus autem ad limen profectus desidebat, atque inde peram

deposuit bene-plenam: inter procos vero locutus-est:

Audite me, proci inclytæ reginæ,

ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.

470

Nequaquam quidem dolor est in mente, neque omnino luctus,

quando vir, pro suis pugnans possessionibus,

percutitur, vel pro bovibus, vel candidis ovibus:

at me Antinous percussit ventrem ob malum,

perditum, qui multa mala hominibus dat.

475

Sed sicubi mendicorum quidem dii et Erinnyes sunt,

Antinoum ante nuptias finis mortis deprehendat.

Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:

comede tranquillus, hospes, sedens, aut abi alio;

ne te juvenes per ædes trahant, qui-talia loquaris,

480

vel pede, vel etiam manu; lacerent autem totum.

Sic dixit: illi vero omnes vehementer indignati-sunt;

sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

Antinoe, non bene quidem percussisti infelicem erronem,

perdite; si forte quis cœlestis deus sit!

485

Etenim dii, hospitibus similes peregrinis,

omnimodos se-ferentes, versantur-per urbes,

hominum insolentiamque et æquitatem inspicientes.

Sic igitur dicebant proci: ille autem non curabat verba;

Telemachus vero in corde quidem magnum luctum alebat

490

de-percusso; nec tamen lacrimam humi demisit e palpebris,

sed tacite movit caput, mala profunde cogitans.

Hunc autem postquam audiverat prudens Penelope

percussum in domo, inter ancillas proinde dixit:

Utinam sic ipsum te percuteret inclytus-arcu Apollo.

495

Hanc autem rursus Eurynome œconoma sermone allocuta-est:

Si enim votis exitus nostris adesset,

haud quisquam horum ad-Auroram pulcro-solio perveniret.

Hanc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

nutrix, inimici quidem sunt omnes, quoniam mala machinantur;

500

Antinous vero maxime atræ morti similis-est.

Hospes quidem infelix vagatur per domum,

a-viris petens; egestas enim eum jubet;

ibi ceteri quidem omnes impleveruntque, dederuntque;

hic autem scabello ei extimum percussit dextrum humerum.

505

Hæc quidem sic loquebatur inter famulas mulieres,

sedens in thalamo; at cœnabat divinus Ulysses:

illa autem ad-se vocatum allocuta-est divinum subulcum:

Vade, divine Eumæe, profectus hunc hospitem jube

venire, ut aliquatenus ipsum conveniam et interrogem,

510

sicubi de-Ulysse audentis-animi vel audiverit,

vel eum viderit oculis: multivago enim similis-est.

Hanc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

utinam enim tibi, regina, tacerent Achivi:

qualia hic loquitur, his mulceretur tibi carum cor.

515

Tres enim jam ipsum noctes habui, tres autem dies detinui

in casa: primum enim ad-me venit, a-nave aufugiens;

sed nondum calamitatem absolvit suam narrans.

Sicut autem quando cantorem vir aspicit, qui ex diis

canit doctus carmina delectabilia mortalibus,

520

hunc autem insatiabiliter cupiunt audire, quando canit:

sic me ille mulcebat assidens in ædibus.

Dicit autem se Ulyssis hospitem paternum esse,

in-Creta habitantem, ubi Minois genus est.

Inde jam nunc huc venit ærumnas patiens,

525

supplex-provolutus: affirmat autem de-Ulysse se audivisse,

prope versante, Thesprotorum virorum in ubere populo,

vivo: multas autem ducit res-pretiosas suam ad-domum.

Hunc autem rursus-allocuta-est prudens Penelope:

vade, huc eum voca, ut coram ipse dicat.

530

Hi autem vel in-foribus sedentes delectentur,

vel illic in ædibus: quippe ipsis animus lætus est.

Ipsorum etenim possessiones integræ repositæ-sunt in domo cujusque,

panis et vinum dulce: ea quidem domestici ipsorum edunt:

ipsi vero in nostram domum divertentes dies omnes,

535

boves mactantes, et oves, et pingues capras,

epulantur, bibuntque nigrum vinum,

temere; plurima autem absumuntur. Non enim adest vir,

qualis Ulysses erat, malum a domo qui-arceat.

Sin autem Ulysses redierit et perveniret in patriam terram,

540

statim cum suo filio injurias ulciscetur virorum.

Sic dixit: Telemachus autem alte sternuit; circumque domus

horrendum resonuit: risit vero Penelope;

statimque deinde Eumæum verbis alatis allocuta-est:

Vade mihi, hospitem coram huc voca.

545

Nonne vides, quod mihi filius sternuit-ad omnia verba?

ideo etiam non imperfecta mors procis fuerit,

omnibus prorsus, nec quisquam mortem et fatum evitarit.

Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua:

si ipsum cognovero vera omnia dicentem,

550

induam ipsum lænaque tunicaque, vestimentis pulcris.

Sic dixit: ivit vero subulcus, postquam sermonem audiverat;

propeque stans verbis alatis Ulyssem allocutus est:

Hospes pater, vocat te prudens Penelope,

mater Telemachi; sciscitari aliquid ipsam animus

555

de marito jubet, quamvis dolores passa sit.

Si vero te cognoverit vera omnia dicentem;

induet te lænaque tunicaque, quibus tu maxime

indiges; panemque etiam petens per populum

ventrem pasces: dabit vero tibi quicunque voluerit.

560

Hunc autem rursus allocutus-est audens divinus Ulysses:

Eumæe, statim ego vera omnia dicam

filiæ Icarii, prudenti Penelopæ:

novi enim bene de illo, parem autem sustinuimus ærumnam.

Sed procorum difficilium subtimeo cœtum;

565

quorum injuriaque visque ad-ferreum cœlum pervenit.

Etenim nunc, quando me hic vir per domum euntem,

nihil mali quum-fecerim, percussum doloribus dedit,

neque omnino Telemachus hoc prohibuit, nec quisquam alius.

Ideo nunc Penelopen in ædibus hortare

570

ut-maneat, festinans licet, in solis occasum:

et tunc me interroget mariti de reditus die,

propius ubi-collocarit ad ignem; vestimenta etenim

mala habeo; nosti et ipse, quoniam te primum supplex-adii.

Sic dixit: ivit autem subulcus, ut hunc sermonem audierat.

575

Eum vero super limen profectum allocuta-est Penelope:

Non tu eum ducis, Eumæe? quid hoc in-animum-induxit erro?

utrum aliquem fere veritus supra-modum, an et aliter

verecundatur in domo? malus autem est verecundus mendicus.

Hanc autem respondens allocutus-es, Eumæe subulce:

580

loquitur apposite, quæ quidem existimaret etiam alius,

contumeliam vitans virorum superbientium.

Sed te manere hortatur in solis occasum.

Et vero tibi sic ipsi erit multo melius, o regina,

solam ad hospitem loqui verbum[TR3] et ei auscultare.

585

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

non insipiens hic hospes suspicatur, quicunque demum sit;

non enim usquam ulli sic mortalium hominum

viri insolentes injusta machinantur.

Illa quidem sic locuta-est; sed abibat divinus subulcus

590

procorum in cœtum, postquam dixerat omnia.

Statim autem Telemachum verbis alatis allocutus-est,

prope admodo capite, ut ne audirent ceteri:

O dilecte, ego quidem discedam, sues et illa custoditurus,

tuum et meum victum; tibi autem hic omnia curæ-sunto.

595

Ipsum quidem te primum serva, et considera in-animo,

ne quid patiaris; multi vero mala cogitant Achivorum:

quos Jupiter disperdat, antequam nobis calamitas fiat.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus est:

erit sic, pater: tu vero vade merenda-sumta:

600

mane autem veni et duc victimas pulcras;

at mihi hæc omnia et immortalibus curæ-erunt.

Sic dixit; ille vero rursus consedit bene-polita in sella;

atque ubi-repleverat animum cibo et potu,

profectus-est ire ad sues; liquitque septaque domumque,

605

plenam convivarum: hi autem saltatione et cantu

oblectabant-se: jam et enim advenit vespertinum tempus.

[TR1] "excercebant" → "exercebant"
[TR2] "opera" → "opera."
[TR3] "verbun" → "verbum"

Odysseæ XVIII.—Ulyssis et Iri pugilatus.

ARGUMENT: THE FIGHT OF ULYSSES AND IRUS.

The beggar Irus insults Ulysses; the suitors promote the quarrel, in which Irus is worsted, and miserably handled. Penelope descends, and receives the presents of the suitors. The dialogue of Ulysses with Eurymachus.

TEXT:

1

Advenit autem mendicus publicus, qui per urbem

mendicabat Ithacæ; excellebat vero ventre voraci,

indesinenter ut-comederet et biberet; neque ei erat vis,

nec robur; specie autem valde magnus erat intuitu.

5

Arnæus vero ei nomen erat: hoc enim imposuerat alma mater

ab ortu: Irum autem juvenes vocabant omnes,

quoniam nuntios referebat vadens, quando alicubi quis juberet:

qui ubi-venerat, Ulyssem pellebat sua domo,

et ipsum objurgans verbis alatis allocutus-est:

10

Recede, senex, a-vestibulo, ne jam cito et pede traharis:

non sentis, quod jam mihi innuunt omnes,

trahereque te jubent? ego autem verecundor nihilominus.

Sed surge, ne cito nobis contentio etiam manibus fiat.

Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

15

miser, neque aliquid tibi facio mali, nec dico,

neque aliquem invideo tibi dare, etiam multa si-sumserit.

Limen autem ambos hoc capiet: neque omnino te oportet

de-alienis invidere: videris autem mihi esse erro,

sicut ego; opulentiam vero dii solent præbere.

20

Manibus autem nequaquam valde provoca, ne mihi iram-moveas,

ne tibi, senex licet sim, pectus et labra fœdem

sanguine; quies vero mihi etiam magis adhuc esset

cras: nequaquam enim tum te reversurum puto

iterum in domum Laertiadæ Ulyssis.

25

Hunc autem iratus allocutus-est-Irus mendicus:

dii boni, ut hic vorax volubiliter loquitur,

vetulæ camino-assuetæ similis; cui mala molirer,

verberans ambabus manibus, humum autem omnes dentes

maxillis excuterem, suis sicut segetem-depascentis.

30

Accinge-te nunc, ut omnes cognoscant et hi nos

pugnantes: quomodo vero tu cum-juniori viro pugnaveris?

Sic hi quidem ante foras altas

limine in polito perquam-animose rixabantur.

Eos autem animadvertit sacra vis Antinoi,

35

suaviterque inde ridens allocutus-est procos:

O amici, haud quidem unquam aliud antea tale factum-est,

qualem nunc delectationem deus duxit in hanc domum.

Hospesque et Irus contendunt inter-se

adeo ut-manibus pugnaturi-sint: sed committamus eos ocyus.

40

Sic dixit: illi autem omnes surrexerunt ridentes,

circumque mendicos pannosos congregabantur.

Inter-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:

Audite me, proci illustres, ut aliquid dicam:

ventres isti caprarum jacent in igne; quos in cœnam

45

deposuimus, pinguedine et sanguine impletos:

uter vero vicerit, superiorque altero fuerit,

eorum quem voluerit, surgens ipse eligat:

semperque deinceps inter-nos convivabitur; nec quenquam alium

mendicum intus misceri nobis sinemus petiturum.

50

Sic dixit Antinous: illis autem placebat sermo.

Hos vero dolos-meditans allocutus-est ingeniosus Ulysses:

O amici, nequaquam æquum est cum-juniori viro pugnare

virum senem, calamitate labefactum; sed me venter

instigat maleficus, ut plagis domer.

55

Sed age nunc mihi omnes jurate firmum jusjurandum,

ne-quis Iro gratificans me manu robusta

percutiat prævaricans, huic autem me violenter domet.

Sic dixit: illi autem omnes abjurabant, sicut jubebat.

[Ac postquam jurarant, peregerantque jusjurandum,]

60

Inter-eos vero rursus locuta-est sacra vis Telemachi:

Hospes, si te jubet cor et animus generosus

istum propellere, fac; ceterorum autem neminem Achivorum

time, quoniam cum-pluribus pugnabit, qui te percutiat.

Hospitum-exceptor quidem ego sum; comprobant vero reges

65

Antinousque et Eurymachus, prudentes ambo.

Sic dixit: hi autem omnes comprobarunt; atque Ulysses

cinxit quidem se pannis circum genitalia, ostendebat vero femora

pulcraque magnaque; nudati-sunt autem ei lati humeri

pectoraque, robustaque brachia: ac Minerva

70

prope astans membra auctavit pastori virorum.

Proci vero omnes vehementer admirati sunt:

sic autem aliquis dicebat, intuitus propinquum alium:

Certe cito Irus non-Irus accersitum malum habebit,

quod-talem ex pannis senex coxam ostendit.

75

Sic igitur dixere: Iro autem male commovebatur animus.

Sed et sic famuli ducebant cinctum vi,

timentem; carnes vero tremebant-circum mebra.

Antinous autem increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

Nunc quidem neque sis, jactator, nec natus-fueris,

80

si profecto huncce tremis et times graviter,

virum senem, calamitate labefactum, quæ ipsum incessit.

Sed tibi edicam, hoc vero et perfectum erit:

si te hic vicerit, superiorque fuerit,

mittam te in-continentem, conjectum in navem nigram,

85

ad Echetum regem, hominum perniciem omnium,

qui nasum abscindat et aures sævo ære,

genitaliaque evulsa det canibus cruda discerpenda.

Sic dixit: ei vero adhuc magis tremor subiit membra:

in medium autem eum duxerunt: illi vero ambo manus elevarunt.

90

Tum vero deliberavit audens divinus Ulysses,

utrum feriret, adeo-ut ipsum anima linqueret illic lapsum;

an ipsum leviter feriret, extenderetque super terram.

Sic autem ei cogitanti visum-est satius esse,

leviter ferire, ut ne ipsum cognoscerent Achivi.

95

Tunc vero manibus elevatis, percussit ei dextrum humerum

Irus; ille autem ei cervicem percussit sub aure, ossaque intus

fregit: statim autem venit per os ruber sanguis:

decidit vero is in pulveribus extensus, collisitque dentes,

calcitrans pedibus terram: at proci illustres

100

manibus sublatis risu emoriebantur. Verum Ulysses

eum trahebat per vestibulum, prehensum pede, donec veniret ad aulam

porticusque fores; et ipsum ad septum aulæ

statuit reclinatum; baculum autem ei injecit manui,

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

105

Hic nunc sede, canesque suesque abarcens;

neu tu-sane hospitum et mendicorum dominus esto,

vilis quum-sis; necubi qod malum etiam majus accipias.

Dixit, et circum humeros turpem sibi-jaciebat peram

crebris-locis laceram; cui tortile inerat lorum.

110

Retro autem ipse ad limen profectus desidebat; illi autem iverunt intro

suaviter ridentes, et eum blande-compellabant verbis:

Jupiter tibi det, hospes, et immortales dii alii,

quodcunque maxime vis, et tibi gratum est animo;

qui hunc insatiabilem a-mendicando cessare-fecisti

115

in populo: cito enim ipsum ducemus in-continentem

ad Echetum regem, hominum perniciem omnium.

Sic igitur dixere; gaudebat autem omine divinus Ulysses:

Antinous vero ei magnum ventrem apposuit

plenum pinguedineque et sanguine: Amphinomus vero

120

panes ex canistro duos apposuit elevatos,

et poculo aureo propinabat, dixitque:

Salve, pater o hospes, adsit tibi in posterum certe

felicitas; at nunc quidem malis teneris multis.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

125

Amphinome, certe valde mihi videris prudens esse;

tali enim etiam patre es; quippe famam bonam audiebam,

Nisum Dulichiensem bonumque esse divitemque;

ex-hoc te dicunt natum-esse: diserto autem viro similis-es.

Propterea tibi dicam; tu vero attende, et me audi:

130

nihil imbecillius terra nutrit homine

omnium, quæquæ super terram spirantque et serpunt.

Nunquam enim putat malum passurum-esse se in-posterum,

quamdiu felicitatem præbent dii, et genua vigent:

sed quando demum et mala dii beati perficiunt,

135

etiam hæc fert nolens patienti animo.

Talis enim mens est terrestrium hominum,

qualem diem adducat pater hominumque deûmque.[TR1]

Etenim ego quondam debebam inter homines beatus esse;

multa autem injusta feci, viribus et robori obsequens,

140

patreque meo fretus, et meis fratribus.

Quare ne-quis unquam omnino vir injustus sit,

sed ille silentio dona deorum habeat, quodcunque dent.

Qualia video procos injusta machinantes,

possessiones consumentes, et dedecorantes uxorem

145

viri, quem non-amplius puto ab-amicis et patria terra

diu abfuturum; valde vero prope esse. Sed te deus

domum subducat, neque occurras illi,

quando redierit dilectam in patriam terram.

Non enim sine-cruore utique diremtum-iri puto

150

procos et illum, postquam domum subierit.

Sic dixit: et libatione-facta bibit dulce vinum;

iterumque in manibus posuit poculum principi virorum.

Verum is ivit per domum caro afflictus corde,

nutans capite; jam enim malum ei augurabatur animus.

155

Sed neque sic fugit mortem; impedivit vero et hunc Minerva,

Telemachi sub manibus et hasta fortiter ut-domaretur.

Iterum vero resedit in solio, unde surrexerat.

Illi autem in mente posuit dea cæsiis-oculis Minerva,

filiæ Icarii, prudenti Penelopæ,

160

procis se-ostendere, ut diffunderet (exhilararet) maxime

animum procorum, et honorata fieret

magis viroque et filio, quam antea erat.

Inaniter autem risit, verbumque dixit et elocuta-est:

Eurynome, animus mihi cupit, nequaquam antea quidem,

165

procis me-ostendere, invisis licet omnino:

filio vero dicam verbum, quod utilius fuerit,

ne plane procis cum-superbis versetur,

qui bene quidem loquuntur, male autem pone cogitant.

Hanc autem rursus Eurynome œconoma his verbis allocuta-est:

170

næ jam hæc quidem omnia, filia, apposite dixisti.

Sed i, et tuo filio verbum dic, neu cela,

corpus quum-tibi-laveris, et unxeris genas:

neu sic lacrimis fœdata circa faciem

vade: quoniam malum est lugere infinite semper.

175

Etenim jam quidem tibi filius ea-ætate est, quem tu maxime

supplicabas immortalibus in-puberate videre.

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

Eurynome, ne hæc suadeas, sollicita licet,

corpus ut-mihi-lavem, et me ungam unguento:

180

decorem enim mihi dii, qui Olympum habitant,

perdiderunt, ex quo ille abivit cavis in navibus.

Sed mihi Autonoenque et Hippodamiam jube

venire, ut mihi astent in ædibus:

sola vero non intrabo inter viros; verecundor enim.

185

Sic igitur dixit: vetula autem per domum transiens exivit,

nuntiatura hæc mulieribus, et hortatura ad-eundum.

Tum rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:

filiæ Icarii dulcem somnum infudit.

Dormiebat vero ea reclinata; solutæque-sunt ei artus omnes

190

ibidem in lecto-repositorio: interim vero nobilissima dearum

immortalia dona dabat, ut ipsam admirarentur Achivi:

pulcritudine quidem ei primum vultus pulcros expolivit

divina, quali quidem pulcre-coronata Cytherea

ungitur, quum adit Gratiarum chorum amabilem;

195

et ipsam proceriorem et habitiorem reddidit aspectu;

candidiorem autem ipsam fecit secto ebore.

Atque ita quum-fecisset, abiit nobilissima dearum.

Venerunt autem famulæ candidis-ulnis ex domo,

cum-strepitu advenientes: hanc autem dulcis somnus dimisit;

200

et abstersit-sibi manibus genas, et locuta-est:

Certe me valde ærumnosam mollis sopor cooperuit:

utinam mihi sic mollem mortem daret Diana casta

statim nunc, ut ne-amplius lugens in animo

ævum corrumpam, mariti desiderans dilecti

205

omnigenam virtutem: quoniam præstantissimus erat Achivorum.

Sic locuta, descendebat e-cœnaculo splendido,

non sola; simul hanc et famulæ duæ comitabantur.

Ac quando demum ad-procos pervenerat divina mulierum,

stetit inde ad postem domus firmiter structæ

210

genis obtendens nitida redimicula:

ancilla autem ei proba utrinque astitit.

Horum vero illic solvebantur genua, amore autem animo deliniti-sunt;

omnesque optabant apud eam in-lectis recumbere.

Hæc inde Telemachum affata-est, suum carum filium:

215

Telemache, non-amplius tibi mens integra nec cogitatio:

puer adhuc quum-esses, etiam magis in mente prudentia versabas:

nunc autem, quum jam magnus es et ad-pubertatis mensuram pervenisti,

et aliquis diceret filium te esse beati viri,

magnitudinem et pulcritudinem intuens, alienus vir:

220

non amplius tibi mens est justa nec cogitatio.

Quale jam hoc facinus in ædibus factum-est per te,

qui hunc hospitem sivisti indigne-tractari ita.

Quomodo nunc? si quid hospes, in nostris ædibus

sedens, sic pateretur vexatione ex gravi,

225

tibi dedecus opprobriumque inter homines foret.

Hanc vero rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

mater mea, id quidem non indigne-fero, quod-tu irata-sis:

at ego animo intelligo et novi singula,

bonaque et pejora: antea autem adhuc infans eram:

230

verum enim non possum prudentia omnia advertere;

nam me obtundunt, assidentes aliunde alius,

hi mala cogitantes; mihi autem non sunt auxiliatores.

Nequaquam tamen hospitis quidem et Iri pugna facta-est

procorum consilio; viribus autem hic potentior erat.

235

Utinam enim, Jupiterque pater, et Minerva, et Apollo,

ita nunc proci in nostris ædibus

nutarent capitibus, domiti, alii quidem in aula,

alii autem intra domum, solutaque-essent membra cujusque;

uti nunc Irus ille ad aulæ fores

240

sedet nutans capite, ebrio similis;

neque erectus stare potest pedibus, nec reverti

domum, qua ei reditus est, quoniam cara membra soluta-sunt.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Eurymachus autem verbis allocutus-est Penelopen:

245

Filia Icarii, prudens Penelope,

si omnes te viderent per Iasium Argos Achivi,

plures proci in vestris ædibus

a-mane convivarentur; quoniam præstas mulieribus,

formaque, staturaque, et mente intus æqua.

250

Huic autem respondit deinde prudens Penelope:[TR2]

Eurymache, profecto meam virtutem, formamque, corpusque,

perdiderunt immortales, quando ad-Ilium ascendebant

Argivi; cum iis autem meus maritus ivit Ulysses.

Si ille utique reversus meam vitam tueretur,

255

major gloria esset mea et melior ita.

Nunc vero tristor: tot enim mihi immisit mala deus.

Certe quidem, quando ibat relicta patria terra,

dextra in carpo prehensa me manu allocutus-est:

O mulier: non enim puto bene-ocreatos Achivos

260

ex Troja bene omnes incolumes redituros:

etenim Trojanos aiunt bellatores esse viros,

tam jaculatores, quam missores sagittarum,

equorumque velocium vectores; qui citissime

decreverint magnam contentionem omnibus-æque-gravis belli.

265

Ideo nescio, utrum me remittat deus, an capiar

illic in Troja: tibi autem hic omnia curæ-sint.

Memor-sis patris et matris in ædibus,

sicut nunc, vel adhuc magis, me absente.

At postquam jam filium in-pubertate constitutum videris,

270

nube, cui volueris, tua domo relicta.

Ille sic dicebat; quæ sane nunc omnia perficientur.

Nox autem erit, quando demum odiosæ nuptiæ obvenient

perditæ mihi, cujus utique Jupiter felicitatem abstulit.

Sed hic gravis dolor cor et animum incessit,

275

procorum non hic mos olim fuit;

qui præstantemque mulierem et divitis viri filiam

ambire velint, et inter-se contendant:

hi ipsi adducunt boves et pingues oves,

puellæ propinquis convivium, et splendida dona dant:

280

at non alienum victum impune absumunt.

Sic dixit: gavisus-est autem audens divinus Ulysses,

quod eorum quidem dona attrahebat, mulcebat autem animum

blandis verbis; mens vero ei alia agitabat.

Illam autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:

285

filia Icarii, prudens Penelope,

dona quidem quicunque voluerit Achivorum huc ferre,

accipe: non enim bonum recusare donationem est:

nos vero neque ad opera prius quidem ibimus, neque usquam alio,

quam tu ei nupseris Achivorum, quicunque optimus.

290

Sic dixit Antinous; illis autem placebat sermo:

donaque proinde allaturum miserunt præconem quisque.

Antinoo quidem tulit præco magnum perpulcrum peplum,

varium; inerant autem fibulæ duodecim omnes

aureæ, ansis bene-inflexis aptatæ.

295

Monile vero Eurymacho multa-arte-elaboratum statim tulit,

aureum, electris consertum solis instar.

Inaures autem Eurydamanti duo servi tulerunt,

trinis-ocellis, ægre-elaboratas; gratia autem inde effulgebat multa.

A Pisandro vero Polyctoride rege

300

collare tulit servus, perpulcrum ornamentum.

Aliud autem alius donum Achivorum pulcrum tulit.

Ipsa quidem deinde ascendebat in cœnaculum, divina mulierum;

cum-ea autem simul famulæ ferebant perpulcra dona.

Illi vero ad saltationemque et desiderabilem cantum

305

conversi delectabant-se; manebantque, vesper dum-superveniret.

His autem se-delectantibus niger versper supervenit.

Statim lampadas tres statuerunt in ædibus,

ut lucerent: circum autem ligna arida posuerunt,

sicca dudum, facile-ardentes, recens fissa ære;

310

et faces immiscuerunt: alternatim vero succendebant

famulæ Ulyssis audentis-animi: at inter-eas

ipse generosus locutus-est ingeniosus Ulysses:[TR3]

Famulæ Ulyssis, diu absentis regis,

ite ad conclavia, ubi est veneranda regina:

315

apud eam vero pensa versate; et delectate ipsam,

sedentes in domo, vel lanas carpite manibus:

at ego his lumen omnibus præbebo.

Si enim velint etiam usque ad Auroram pulcro-solio manere,

nequaquam me domabunt; multorum-patiens vero valde sum.

320

Sic dixit: hæ autem riserunt, et se-invicem intuebantur.

Eum autem turpiter objurgabat Melantho pulcris-genis,

quam Dolius quidem genuit, fovit autem Penelope,

filiamque velut enutriebat, dabatque oblectamenta animo:

sed ne sic quidem retinuit dolorem Penelopes in animo:

325

sed ea cum-Eurymacho miscebatur, et eum amabat:

hæc utique Ulyssem objurgabat contumeliosis verbis:

Hospes miser, tu-sane aliquis mente exturbatus-es;

neque vis cubare, æream in domum profectus,

vel aliquo in diversorium; sed hic multa prædicas.

330

[confidenter multos inter viros; neque aliquid animo

times: certe utique tibi vinum occupat mentem, vel tibi semper

talis mens est: quare et vana loqueris.]

An exsultas, quod Irum vicisti, erronem?

cave ne-quis tibi cito Iro melior alius insurgat,

335

qui te circum caput contusum manibus robustis

domo emittat, fœdatum sanguine multo.

Hanc autem torve intuitus affatus-est ingeniosus Ulysses:

certe cito Telemacho dicam, canis, qualia loqueris,

illuc profectus, ut te ibi membratim concidat.

340

Sic locutus, verbis perterruit mulieres.

Profectæque-sunt ire per domum; solutaque-sunt subtus membra cujusque

timore: putabant enim ipsum vera dixisse.

At is apud lampadas prælucens accensas

stetit, omnes intuens: alia vero ei cor

345

agitabat mente sua, quæ quidem non irrita facta-sunt.

Procos autem strenuos non omnino sinebat Minerva

contumelia abstinere acerba, ut adhuc magis

subiret dolor cor Laertiadæ Ulyssis.

Inter-hos vero Eurymachus, Polybi filius, incipiebat loqui,

350

incessens Ulyssem; risum vero sociis fecit:

Audite me, proci inclytæ reginæ,

ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet.

Non sine-deo hic vir Ulysseam in domum venit:

omnino mihi videtur facium splendor esse ipsius

355

et capitis: quoniam non ei insunt capilli ne pauci quidem.

Dixit, simulque allocutus-est Ulyssem urbium-vastatorem:[TR4]

hospes, nunquid vis mercede-servire, si te suscipiam,

agri in extremitate, (merces autem tibi sufficiens erit)

sepesque aggerens, et arbores proceras plantans?

360

Illic autem ego cibum quidem perennem tibi præberem,

vestimentaque induerem, pedibusque calceamenta darem.

Sed quandoquidem sane opera mala didicisti, non voles

opus adire, sed mendicare per populum

mavis, ut possis pascere tuum ventrem insatiabilem.

365

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Eurymache, si enim nobis contentio de-opere fieret

tempore in verno, quando quidem dies longi sunt,

in herba, falcem quidem ego bene-flexam haberem,

et vero tu talem haberes, ut experiremur opus,

370

jejuni usque penitus ad-tenebras, herba autem adesset;

sive rursus et boves essent agendi, qui sunt optimi,

rutili, magni, ambo saturati herba,

æquales-ætate, par-onus-sustinentes, quorum robur non imbecille,

arvumque-quatuor-jugerum esset, cederetque subtus gleba aratro:

375

tunc me videres, an sulcum continuum proscinderem.

Si vero et bellum alicunde moveret Saturnius

hodie, ac mihi scutum esset, et duæ hastæ,

et galea tota-ærea, temporibus apta:

tunc me videres primis in pugnatoribus congressum,

380

nec mihi ventrem exprobrans loquereris.

Sed valde contumeliose-agis, et tibi animus est inclemens:

et quidam fere videris magnus esse et fortis,

quoniam cum paucis et non bonis versaris.

Sin autem Ulysses rediret et perveniret in patriam terram,

385

statim tibi hæ portæ, etiamsi latæ admodum sunt,

fugienti arctarentur per vestibulum foras.

Sic dixit; Eurymachus vero iratus-est in-corde magis,

et ipsum, torve intuitus, verbis alatis allocutus-est:

Ah miser, certe cito tibi perficiam malum, quod-talia dicis

390

confidenter multos inter viros, nec quicquam animo

times: certe utique tibi vinum mentem occupat, vel tibi semper

talis mens est; quare et vana loqueris.

[An exsultas, quod Irum vicisti, erronem?]

Sic igitur locutus, scabellum sumsit; at Ulysses

395

Amphinomi ad genua desidebat Dulichiensis,

Eurymachum veritus: hic autem pocillatorem percussit ad manum

dextram; gutturnium vero humi sonuit lapsum:

at ille ejulatu-dato cecidit supinus in pulveribus.

Proci vero tumultuati-sunt per ædes obscuras;

400

sic vero aliquis dicebat, intuitus in propinquum alium:

Utinam hic hospes errans alibi periisset,[TR5]

antequam venisset: ita neutiquam tantum tumultum intulisset.

Nunc autem de mendicis contendimus: neque ulla convivii

boni erit voluptas; quoniam pejora vincunt.

405

Inter-hos autem et locuta-est sacra vis Telemachi:

mirifici, insanitis, et non-amplius continetis animo

cibum neque potum: deorum certe aliquis vos concitat.

Sed bene epulati decumbite domum profecti,

quando animus jubet: pello vero neminem ego.

410

Sic dixit: illi autem omnes mordicus labris compressis,

Telemachum admirabantur, quod audaciter loquebatur.

Ipsis vero Amphinomus concionatus-est et dixit:

[Nisi splendidus filius, Aretiadæ regis:]

O amici, haud jam quisquam super dicto æquo

415

contrariis verbis carpens sæviat:

neu omnino hospitem pulsate, neu quenquam alium

famulorum, qui in ædibus sunt Ulyssis divini.

Sed agite, pocillator quidem auspicator poculis,

ut, postquam-libaverimus, decumbamus domum profecti:

420

hospitem vero sinamus in ædibus Ulyssis

Telemacho curæ-esse; hujus enim dilectam venit ad-domum.

Sic dixit: illis autem omnibus gratum sermonem dixit.

Ipsis vero craterem miscuit Mulius heros,

præco Dulichiensis; famulus autem erat Amphinomi:

425

distribuit vero inde omnibus astando; illi autem diis

ubi-libarant beatis, biberunt dulce vinum.

Ac postquam libarantque et biberant, quantum volebat animus,

abiverunt decubituri suas ad domos quisque.

[TR1] "deumque" → "deûmque"
[TR2] "Penelope." → "Penelope:"
[TR3] "Ulyses:" → "Ulysses:"
[TR4] "urbium-vastatorem." → "urbium-vastatorem:"
[TR5] "periiset" → "periisset"

Odysseæ XIX.—Ulyssis et Penelopæ colloquium. Agnitio per Eurycleam.[TR1]

ARGUMENT: THE DISCOVERY OF ULYSSES TO EURYCLEA.

Ulysses and his son remove the weapons out of the armoury. Ulysses, in conversation with Penelope, gives a fictitious account of his adventures; then assures her he had formerly entertained her husband in Crete; and describes exactly his person and dress; affirms to have heard of him in Phaeacia and Thesprotia, and that his return is certain, and within a month. He then goes to bathe, and is attended by Euryclea, who discovers him to be Ulysses by the scar upon his leg, which he formerly received in hunting the wild boar on Parnassus. The poet inserts a digression relating that accident, with all its particulars.

TEXT:

1

At in domo relinquebatur divinus Ulysses,

procis cædem cum Minerva meditans:

statim autem Telemachum verbis alatis allocutus-est:

Telemache, oportet arma Mavortia deponere intus

5

omnia prorsus; at procos blandis verbis

palpare, quando te percontentur arma desiderantes:

«ex fumo deposui; quoniam non-amplius illis similia-sunt,

qualia quondam ad-Trojam proficiscens reliquit Ulysses,

sed fœdata-sunt, quantum ignis attigit vapor.

10

Insuper autem et hoc majus in mentem injecit deus,

ne qua vino-gravati, contentione instituta inter vos,

vos-mutuo vulneretis, deturpetisque convivium,

et nuptiarum-ambitum; ipsum enim ferrum allicit virum.»

Sic dixit: Telemachus vero dilecto obedivit patri;

15

evocatamque allocutus-est nutricem Eurycleam:

Nutrix, age jam mihi contine in ædibus mulieres,

dum in thalamo deponam arma patris

pulcra, quæ mihi in domo neglecta fumus corrumpit,

patre absente; ego vero adhuc infans eram:

20

nunc autem ea volo deponere, ubi non ignis attinget vapor.

Hunc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:

utinam enim jam tandem, fili, prudentiam susciperes,

domum ut-cures et possessiones omnes custodias.

Sed age, quænam tibi deinde, comitans, lumen portabit?

25

famulas vero non sinebas prodire, quæ præluceant.

Hanc vero rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

hospes hic; non enim otiosum tolerabo, qui meum sane

modium attingat, etiam longe qui-venerit.

Sic igitur dixit: huic vero non-evolans erat verbum (tacuit).

30

Clausit autem januas ædium habitantibus-commodarum.

Tum vero exsurgentes Ulysses et splendidus filius

intro-ferebant galeasque et scuta umbonibus-munita,

hastasque acutas; ante autem Pallas Minerva,

auream lucernam tenens, lumen perpulcrum faciebat.

35

Tunc vero Telemachus alloquebatur suum patrem subito:

O pater, profecto magnum miraculum hoc oculis video;

omnino mihi parietes ædium, pulcraque intercolumnia,

abiegnæque trabes, et columnæ in-altum erectæ,

lucent oculis, tanquam igne ardente.

40

Certe omnino aliquis deus est intus eorum qui cœlum latum tenent.

Hunc autem respondens affatus-est ingeniosus Ulysses:

tace, et in tua mente retine, neu interroga:

hic sane mos est deorum, qui Olympum habitant.

Sed tu quidem cubitum-eas; ego vero relinquar hic,

45

ut adhuc magis famulas et matrem tuam provocem;

hæc vero me lamentans interrogabit de singulis.

Sic dixit: Telemachus vero per domum discessit

cubiturus in cubiculum, facibus illucentibus,

ubi antea cubabat, quando ipsi dulcis somnus advenit:

50

ubi etiam tum cubuit, et Auroram divinam exspectabat.

At in domo relinquebatur divinus Ulysses,

procis cædem cum Minerva meditans.

Atque egrediebatur e thalamo prudens Penelope,

Dianæ similis aut aureæ Veneri.

55

Cui juxta ignem sedem posuerunt, ubi insidere-solebat,

tornatam ebore et argento; quam olim faber

fecerat Icmalius, et subtus scabellum pedibus posuerat,

aptum ex ipsa, ubi magna injiciebatur pellis.

Illic desidebat deinde prudens Penelope.

60

Venerunt autem famulæ candidis-ulnis ex domo;

eæque panem quidem multum auferebant, et mensas,

et pocula, unde viri superbientes biberant:

ignem vero a foculis ad-terram jecerunt; aliaque super ipsos

cumularunt ligna multa, lumen ut esset et calor.

65

At Ulyssem increpabat Melantho secundo rursus:

Hospes, adhuc et nunc hic molestus-eris per noctem

versans in domo, observabisque mulieres?

Sed exi foras, miser, et convivio contentus-sis:

aut cito et titione percussus ibis foras.

70

Hanc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

improba, cur in-me sic inveheris irato animo?

an quod non-niteo, mala autem corpore vestimenta indutus-sum,

mendicoque per populum? necessitas enim urget.

Tales mendici et errones viri sunt.

75

Etenim ego quondam domum inter homines habitabam

beatus divitem, et sæpe dabam erroni,

tali, qualiscunque esset, et cujuscunque rei indigens venisset

erant vero mihi servi valde plurimi, aliaque multa,

quibus bene vivunt homines, et divites vocantur.

80

Sed Jupiter hæc perdidit Saturnius (voluit enim fere):

ideo nunc cave ne-quando et tu, mulier, omnem amittas

decorem, quo nunc sane inter ancillas ornata-es;

ne forte tibi domina irata sæviat,

vel Ulysses venerit; adhuc enim et spei copia est.

85

Sin autem ille quidem ita periit, et non-amplius rediturus-est,

at jam filius talis adest, Apollinis quidem voluntate,

Telemachus; hunc autem nulla in ædibus mulierum

latet injurians: quoniam non-amplius tantillæ-ætatis est.

Sic dixit; eum vero audivit prudens Penelope;

90

ancillam autem objurgabat, verbumque dixit et elocuta-est:

Omnino, audax, canis intrepida, non me lates

perpetrans magnum facinus, quod tuo capite perlues.

Omnia bene nosti, quoniam ex me audivisti ipsa,

quod hunc hospitem eram in ædibus meis

95

de marito interrogatura; quoniam multum tristor.

Dixit, et Eurynomen œconomam sermone allocuta-est:

Eurynome, affer jam sedem, et pellem super ipsa:

ut sedens dicat verbum et audiat

hospes ex me; volo enim ipsum interrogare.

100

Sic dixit: illa vero valde festinanter deposuit ferens

sedem bene-politam, et ei pellem injiciebat;

illic consedit deinde audens divinus Ulysses.

Inter-eos autem sermones exorsa-est prudens Penelope:

Hospes, hoc quidem te primum ego percontabor ipsa,

105

quis et unde es virorum? ubinam tibi urbs et parentes?

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o mulier, nemo te hominum in immensa terra

vituperaret; certe enim tua gloria ad-cœlum latum pervenit,

sicut alicujus vel regis eximii, qui deo-similis

110

viris in multis et fortibus regnans,

justa-jura sustentet; ferat autem terra nigra

tritica et hordea, graventurque arbores fructu;

pariunt vero robustæ pecudes, ac mare præbet pisces,

ex prudenti-administratione; feliciterque degunt populi sub ipso.

115

Ideo me nunc cetera quidem percontare tua in domo;

ne-vero meum exquire genus et patriam terram,

ne mihi magis animum impleas doloribus

recordanti: valde enim sum ærumnosus. Neque omnino me oportet

domo in aliena flentemque et lugentem

120

sedere: quoniam malum est lugere infinite semper:

ne-qua mihi ancillarum succenseat, vel tu ipsa;

dicatque lacrimis-abundare gravatum me mentem vino.

Huic autem respondit deinde prudens Penelope:

hospes, nempe meam præstantiam formamque corpusque

125

perdiderunt immortales, quando ad-Ilium ascenderunt

Argivi, cum iisque meus maritus profectus-est Ulysses.

Si ille reversus meam vitam tueretur,

major gloria esset mea, et melior ita.

Nunc autem tristor: tot enim mihi immisit mala deus.

130

[Quotquot enim insulis dominantur optimi,

Dulichioque, Samoque, et nemorosæ Zacyntho,

quique ipsam Ithacam late-conspicuam incolunt,

hi me nolentem ambiunt, atteruntque domum.]

Ideo neque hospites curo, neque supplices,

135

neque omnino præcones, qui publici-ministri sunt:

sed Ulyssem desiderans,c aro contabesco corde.

Hi autem nuptias urgent; ego vero dolos struo.

Vestem mihi primum inspiravit in-mentem deus,

exorsa magnam telam, in ædibus ut-texerem,

140

subtilem et amplam: statim autem inter-illos dixi:

Juvenes, mei proci, quandoquidem mortuus-est divinus Ulysses,

manete urgentes meas nuptias, donec vestimentum

perfecero, (ne mihi vana fila pereant)

Laerti heroi sepulcrale, in illud tempus quando ipsum

145

fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis:

ne-qua mihi in populo Achivarum succenseat,

si sine vestimento jaceat, multa qui-possedit.

Sic dixi: illis autem persuasus-est animus generosus.

Tunc interdiu quidem texebam magnam telam,

150

noctu vero dissolvebam, postquam faces mihi-apposueram.

Sic triennium quidem latebam ego et persuadebam Achivis:

sed quum quartus venit annus, et advenerunt horæ,

[mensibus exeuntibus, ac dies multi circumacti-sunt,]

tum demum me, per famulas, canes non (nihil) curantes,

155

deprehenderunt proci supervenientes, et increpuere verbis.

Sic illud quidem perfeci, etiam nolens, ex necessitate.

Nunc vero neque effugere possum nuptias, neque ullum aliud

consilium amplius invenio; valde autem hortantur parentes

nubere; et ægre-fert filius victum devorantes,

160

cognoscens; jam enim vir est qui-valeat maxime

domum curare, cuique Jupiter gloriam præbeat.

Sed et sic mihi dic tuum genus, unde sis;

non enim a quercu es olim-fabulosa, neque a petra.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

165

o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,

nondum desines meum genus interrogare?

Sed tibi enarrabo; certe quidem me doloribus dabis

pluribus, quam quibus teneor: hic enim mos est, quando a patria

sua absit vir tanto tempore, quanto ego nunc,

170

multas hominum per urbes errans, dolores patiens:

sed etiam sic dicam, quod me percontaris et interrogas.

Creta quædam terra est, medio in nigro ponto,

pulcra et pinguis, circumflua; in ea autem homines

sunt multi, innumeri, nonaginta urbes:

175

alia autem aliorum lingua mixta: insunt quidem Achivi,

insunt vero indigenæ-Cretenses magnanimi, insunt et Cydones,

Doriensesque trifariam-divisi, divinique Pelasgi.

Inter has autem (urbes) est Cnossus, magna urbs: ubi Minos

per-novem-annos regnabat, Jovis magni confabulator,

180

patris mei pater, magnanimi Deucalionis.

Deucalion vero me genuit et Idomeneum regem:

sed ille quidem in navibus incurvis-puppibus ad Ilium

abiit una-cum Atridis: mihi vero nomen inclytum Æthon,

sumque junior natu; ille etenim prior et melior.

185

Illic Ulyssem ego vidi, et hospitalia dedi.

Etenim eum ad-Cretam deduxerat vis venti,

euntem ad-Trojam, quum-abegisset eum a-Maleis:

statuit autem naves in Amniso, ubi specus est Lucinæ,

in portibus difficilibus: vix tamen evasit procellas.

190

Statim vero Idomeneum quærebat, ad-urbem ascendens:

hospitem enim ipsum dicebat dilectumque esse, reverendumque.

Huic autem jam decima vel undecima erat aurora

digresso cum navibus incurvis-puppibus Ilium versus.

Illum quidem ego ad ædes ducens bene hospitio-excepi,

195

cum-cura amice-tractas, e-multis in domo suppetentibus;

et ei, ceterisque sociis, qui una ipsum comitabantur,

de-publico farinas dedi, et nigrum vinum collectum,

et boves ad-sacrificandum, ut explerent-sibi animum.

Illuc per-duodecim quidem manebant dies divini Achivi:

200

coercebat enim eos Boreas ventus magnus, neque in terra

sinebat stare; infestus vero aliquis excitavit deus:

tertio-decimo autem ventus cecidit: illi vero avehebantur.

Ita fingebat, mendacia multa dicens, veris similia:

illi autem audienti fluebant lacrimæ, liquefiebatque cutis.

205

Sicut autem nix liquescit in summis montibus,

quam Eurus liquefecit, postquam Zephyrus defuderit;

liquescente autem ea fluvii implentur labentes:

sic ejus liquefiebant pulcræ genæ lacrimas-fundentis,

flentis suum virum assidentem. At Ulysses

210

animo quidem flentem suam miserabatur uxorem,

oculi autem tanquam cornua stabant, aut ferrum,

immoti in palpebris: dolo vero ille lacrimas occultabat.

Illa autem postquam satiata-est lacrimoso fletu,

iterum ipsum verbis respondens allocuta-est:

215

Nunc quidem demum te, hospes, puto me experturam,

an vere profecto illic cum divinis sociis

hospitio-exceperis in ædibus meum maritum, sicut dicis.

Dici mihi, qualia quædam circa corpus vestimenta indutus-erat

ipseque qualis erat; et dic socios, qui eum comitabantur.

220

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o mulier, difficile est, tanto tempore seorsum quum-absim,

dicere; jam enim ei vigesimus annus est,

ex quo illinc abiit, et a-mea discessit patria:

verum etiam sic dicam, sicut mihi imaginatur cor.

225

Lænam purpuream villosam habebat divinus Ulysses,

duplicem; at ei fibula auro facta-erat

calamis geminis: antrorsum vero opus variegatum erat:

in anterioribus pedibus canis tenebat varium hinnulum,

palpitantem intuens; hoc autem admirabantur omnes,

230

quod hi aurei quum-essent, hic quidem intuebatur hinnulum suffocans;

at ille, effugere cupiens, palpitabat pedibus.

Etiam tunicam animadverti circa corpus splendidam,

qualem cepa tunicam de arida:

ita quidem erat mollis; splendida autem erat, solis instar:

235

profecto quidem multæ ipsam admiratæ-sunt mulieres.

Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua:

nescio utrum hæc indutus-fuerit circa corpus domi Ulysses,

an aliquis sociorum dederit in navi eunti,

aut aliquis alicubi etiam hospes: quoniam multis Ulysses

240

erat carus; pauci enim Achivorum ei erant similes.

Et ei ego æreum ensem, et duplicem dedi vestem

pulcram, purpuream, et talarem tunicam:

honorate autem dimittebam bene-tabulata in navi.

Et quidem eum præco paulo major-natu ipso

245

comitabatur: etiam hunc tibi dicam, qualis erat:

gibbosus in humeris, nigra-cute, crispo-capite;

Eurybates vero ei nomen erat: honorabat autem eum supra ceteros

suos socios Ulysses, quod sibi animo congrua sentiret.

Sic dixit: illi autem adhuc magis desiderium excitavit fletus,

250

signa agnoscenti, quæ ei certa dixit Ulysses:

Ea autem postquam satiata-est lacrimoso fletu,

tunc ipsum verbis respondens allocuta-est:

Nunc quidem demum mihi, hospes, antea quum esses miserandus,

in ædibus meis carusque eris, honoratusque:

255

ipsa enim ei hæc vestimenta ego præbui, qualia dicis,

plicata ex thalamo; fibulamque imposui splendidam,

illi ornamento ut-esset; eum autem non suscipiam rursus,

domum reversum, dilectam in patriam terram.

Ita malo fato cava in navi Ulysses

260

abiit, visurus malium-Ilium non nominandum.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,

ne-amplius nunc corpus pulcrum macera, neu quid animum

tabefac, maritum deflens; succenseo quidem nihil:

265

etenim quævis et aliusmodi luget virum amissum,

cui-virgo-nupserit, cui filios peperit amore mixta,

atque Ulyssem, quem aiunt diis similem esse.

Sed a-fletu quidem cessa, meum autem adverte sermonem:

vere enim tibi loquar, nec celabo,

270

quomodo jam Ulyssis ego de reditu audivi,

prope versantis Thesprotorum virorum in ubere populo,

vivi: atque vehit res-pretiosas multas et egregias,

petens per populum: at dilectos socios

perdidit, et navem cavam in nigro ponto,

275

Thrinacria ab insula veniens: irati-sunt enim ipsi

Jupiterque et Sol: hujus enim boves interfecerunt socii.

Illi quidem omnes perierunt fluctuoso in ponto:

hunc autem super carina navis ejecit unda in continentem,

Phæacum in terram, qui propinqui-diis sunt:

280

qui sane ipsum ex animo, deum veluti, honorabant,

et ei multa dederunt, deducereque eum volebant ipsi

domum incolumem. Et jam pridem hic Ulysses

esset; sed inde ei hoc utilius visum-est animo,

opes colligere multam super terram eunti:

285

adeo astutias multas præ mortalibus hominibus

novit Ulysses; nec quicquam cum-eo contenderet homo alius.

Sic mihi Thesprotorum rex dixit Phidon;

jurabat autem ad me ipsum, libans in domo,

navem ejus esse-deductam, et paratos esse socios,

290

qui jam ipsum deducent dilectam in patriam terram.

Sed me prius dimisit; contigit enim ut-iret navis

virorum Thesprotorum in Dulichium tritici-ferax.

Et mihi possessiones ostendit, quas collegerat Ulysses:

et sane in decimam generationem alium adhuc alerent:

295

tantæ ei res-pretiosæ jacebant in ædibus regis.

Ipsum autem in Dodonen dixit ivisse, ut dei

ex quercu alto-vertice Jovis consilium audiret,

quomodo rediret dilectam in patriam terram,

jam diu absens, utrum palam, an clam.

300

Sic ille quidem ita est salvus, et veniet jam

proxime; neque amplius longe ab-amicis et patria terra

diu aberit: omnino autem tibi jurajuranda dabo.

Sciat nunc Jupiter primum, deorum summus et optimus,

focusque Ulyssis eximii, ad-quem veni:

305

certe quidem hæc omnia perficientur, sicut dico.

Hoc ipso anno veniet huc Ulysses,

hoc quidem exeunte mense, illo autem ineunte.

Hunc autem rursus allocutus-est prudens Penelope:

utinam enim hoc, hospes, verbum perfectu sit;

310

ita cito cognosceres amicitiamque multaque dona accipienda

ex me, adeo ut aliquis te occurrens beatum-diceret.

Sed mihi sic in animo aliquid præsagit, sicut erit videlicet:

neque Ulysses amplius domum veniet, nec tu deductione

potieris; quoniam non tales rectores sunt in domo,

315

qualis Ulysses erat inter viros, si unquam fuit,

ad-hospites venerandos dimittendos et excipiendos.

Sed ipsum, famulæ, lavate, deponiteque cubile,

strata, et lænas, et integumenta splendida,

ut bene calens ad Auroram aureo-solio perveniat.

320

Mane autem valde mature lavateque ungiteque,

ut intus apud Telemachum de-jentaculo cogitet

sedens in domo: ei autem gravius erit, qui illorum

hunc molestia-afficiet perniciosus: neque ullum negotium

hic amplius ei faciet, valde licet iratus graviter.

325

Quomodo enim de-me tu, hospes, scies, ecquid mulieribus

aliis præstem mente, et prudenti consilio,

si squalidus, mala vestimenta indutus, in ædibus

conviveris? homines autem brevis-ævi sunt.

Qui quidem crudelis ipse sit, et crudelia sentiat,

330

huic imprecantur omnes homines dolores in-posterum

vivo; at mortuum probris-insequuntur cuncti.

Qui autem bonus ipse sit, et bona sentiat,

hujus quidem gloriam latam hospites perferunt

omnes ad homines; multique eum eximium dicere-solent.

335

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,

profecto mihi lænæ et integumenta splendida

odio-erant, quando primum Cretæ montes nivales

reliqui in navi proficiscens longis-remis instructa.

340

Cubabo autem, sicut antea quidem insomnes noctes ducebam.

Multas enim jam noctes sordido in cubili

requievi, et exspectavi pulcro-solio-insidentem Auroram divinam.

Neque omnino mihi lotio pedum grata animo

est; nec mulier pedem tanget nostrum

345

earum, quæ tibi in domo ministræ sunt,

nisi aliqua anus est antiqua, honesta sciens,

quæ toleraverit tanta mente, quanta ego:

hanc vero non ægre-tulerim pedes tangere meos.

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

350

hospes dilecte: nondum enim quisquam vir prudens adeo

hospitum longinquorum carorum meam advenit domum:

adeo tu valde scite prudentia omnia dicis:

est autem mihi anus, cata mente consilia habens,

quæ illum infelicem bene nutriebat, et educebat,

355

susceptum manibus, quando ipsum primum peperit mater;

quæ tibi pedes lavabit, debilis quantumvis sit.

Verum age nunc surgens, prudens Euryclea,

lava tui domini æqualem: et fere Ulysses

jam talis est pedibus, talisque manibus;

360

cito enim in malo homines consenescunt.

Sic igitur dixit: vetula autem operuit manibus vultum,

lacrimasque emisit calidas, verbumque luctuosum dixit:

Hei mihi, quod ego tui, fili, servandi impotens! certe te Jupiter præ

hominibus odit, deûm reverente animo instructum.

365

Nondum enim quisquam mortalium tot Jovi fulmine-gaudenti

pinguia femora combussit, neque tot eximias hecatombas,

quot tu ei dedisti, precans ut pervenires

ad-senectutem placidam, nutriresque splendidum filium;

nunc autem tibi soli omnino abstulit reditus diem.

370

Sic fere etiam illum probris-insequantur mulieres

hospitum longinquorum, quando alicujus inclytas ad ædes pervenerit,

sicut te, senex, canes hæ probris-insequuntur cunctæ,

quarum nunc contumeliamque et opprobria multa vitans,

non sinis eas te lavare; me vero non invitam jussit

375

filia Icarii, prudens Penelope.

Ideo tibi pedes lavabo, simulque ipsius Penelopes

et tui gratia; quoniam mihi commovetur intus animus

doloribus. Verum age nunc adverte verbum, quod dicam:

multi sane hospites ærumnosi hunc venerunt,

380

sed nondum quemquam dico similem sic vidisse me,

sicut tu corpore voceque pedibusque Ulyssi similis-es.

Hanc autem respondens allocutus est-ingeniosus Ulysses:

o vetula, sic dicunt quicunque viderunt oculis

nos ambos, valde similes nobis-invicem

385

esse; sicut tu ipsa animum-advertens dicis.

Sic igitur dixit: vetula vero lebetem sumsit splendentem,

in-quo pedes abluebant: aquam autem infudit multam

frigidam; deinde vero calidam insuper-fudit. At Ulysses

sedebat ad focum, ad tenebras autem convertit-se cito;

390

statim enim in animo suspicatus-est, ne ipsum attrectans

cicatricem animadverteret et manifestæ res fierent.

Lavabat autem ea inde propius accedens dominum suum; statim vero agnovit

cicatricem, quam aliquando ei aper inflixit albo dente,

in-Parnassum profecto, ad Autolycumque et filios,

395

matris suæ patrem strenuum, qui hominibus præcellebat

furtoque jurandoque (se nihil abstulisse); deus vero ei ipse dedit

Mercurius: huic enim grata femora adolebat

agnorum et hædorum; hic autem eum lubens una comitabatur.

Autolycus vero quum-venisset Ithacæ in opulentum populum,

400

filium recens natum invenit filiæ suæ:

hunc ei Euryclea caris genibus imposuit,

desinenti a-cœna; verbumque dixit et elocuta-est:

Autolyce, ipse nunc nomen inveni, quod imponas

filiæ filio dilecto; exoptatissimus autem tibi est.

405

Huic vero rursus Autolycus respondit, dixitque:

gener meus, filiaque, imponite nomen, quod dixero:

multis enim ego indignatus huc venio

viris et mulieribus super terram almam:

huic autem Ulysses nomen esto inditum. At ego,

410

quando puber-factus maternam in magnam domum

venerit in-Parnassum, ubi fere mihi possessiones sunt:

ex-his illi ego dabo, et ipsum gaudentem dimittam.

Horum gratia ivit Ulysses, ut sibi is præberet splendida dona.

Hunc quidem deinde Autolycusque et filii Autolyci

415

manibusque datis salutabant, verbisque blandis:

mater autem Amphithea matris, circumplexa Ulyssem

osculata-est ipsi caputque et ambo lumina pulcra.

Autolycus vero filios jussit gloriosos

cœnam parare: illi autem hortanti auscultarunt:

420

statim vero introduxerunt bovem masculam quinquennem,

eum excoriarunt, curaruntque, et ipsum diviserunt totum,

minutatimque-conciderunt scite, transfixerunt verubus,

assaruntque perite, diviseruntque portiones.

Sic tunc quidem per-totum diem ad solis occasum

425

epulabantur; nec quicquam animus indigebat convivio æquo.

Quando autem sol occidit, et tenebræ supervenere,

tunc demum decubuerunt, et somni donum ceperunt.

Quando vero mane-genita apparuit roseis-digitis Aurora,

profecti-sunt ire in venationem, et canes et etiam ipsi

430

filii Autolyci; cum his autem divinus Ulysses

ibat: altum vero montem ascenderunt indutum silva

Parnassi: cito autem pervenerunt ad-juga ventosa.

Sol quidem deinde recens percutiebat arva,

ex placide-fluente profundo Oceano.

435

Ipsi autem in vallem perveniebant, venatores; ante eos vero

vestigia scrutantes canes ibant; at pone

filii Autolyci: cum his autem divinus Ulysses

ibat prope canes, vibrans longæ-umbræ hastam.

Ibi vero in silva densa jacebat magnus aper;

440

quam quidem nec ventorum perflabat vis humidum spirantium,

neque ipsam Sol lucens radiis percutiebat,

neque imber penetrabat penitus: adeo quidem densa

erat: at foliorum inerat fusio affatim multa.

Hunc autem virorumque canumque strepitus circumsonuit-pedum,

445

ut venantes ingruebant: hic vero adversus ex arbusto,

erectis valde cervicis-setis, ignemque oculis spectans,

stetit prope ipsos: ac primus-omnium Ulysses

irruit, elevata longa hasta, manu robusta,

vulnerare cupiens: sed ipsum prævertens percussit aper

450

super genu; multum autem exhausit carnis dente

oblique adortus; nec-tamen ad-os pervenit viri.

Illum vero Ulysses vulneravit assecutus ad dextrum humerum;

penitus autem transiit splendidæ hastæ cuspis:

decidit vero is in pulveribus porrectus; avolavit autem animus.

455

Circa-hunc quidem deinde Autolyci filii dilecti occupabantur;

vulnus autem Ulyssis eximii, deo-paris,

ligaverunt scite; et incantatione sanguinem nigrum

cohibuere: statim autem pervenere cari ad ædes patris.

Illum quidem Autolycusque et filii Autolyci

460

bene postquam-sanarant, et splendida dona ei præbuerant,

cito gaudentem caram gaudentes dimiserunt

in Ithacam: eo quidem pater et veneranda mater

gaudebant reverso, et interrogabant singula

de-cicatrice, quid passus-esset: ille autem ipsis rite enarravit,

465

ut ipsum venantem percusserit aper albo dente,

ad-Parnassum profectum cum filiis Autolyci.

Hanc cicatricem anus manibus pronis prehensam,

agnovit attrectans; pedem autem dimisit ut-ei-excideret;

incidit vero lebeti tibia; resonuit autem æs,

470

retroque in-alteram-partem inclinatum-est; et in-terram effusa est aqua.

Ipsius vero simul gaudium et dolor invasit mentem; atque ei oculi

lacrimis impleti-sunt; clara vero ei hæsit vox.

Prehenso autem ejus mento, Ulyssem allocuta-est:

Profecto omnino Ulysses es, care fili: nec te ego

475

prius agnovi, quam plane herum meum contrectassem.

Dixit, et Penelopen intuita-est oculis,

indicare volens carum maritum intus esse.

Ea autem nec videre potuit e-regione, neque animadvertere;

ei enim Minerva mentem avertit; at Ulysses

480

manua admota guttur nutricis prehendit dextra;

altera vero ad-se propius traxit, dixitque:

Nutrix, cur me vis perdere? tu vero me nutrivisti ipsa

tuam ad mammam; nunc vero dolores multos perpessus

veni vigesimo anno in patriam terram.

485

Sed postquam animadvertisti, et tibi deus injecit animo,

tace, ne-quis alius in ædibus audiat.

Sic enim edico, hoc vero et perfectum erit:

si sub me deus domuerit procos illustres,

nec, nutrix licet-sis, a-te abstinebo, quando alias

490

famulas in ædibus meis interficiam mulieres.

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Euryclea:

fili mi, quale tibi verbum fugit ex septo dentium!

Nosti quidem qualis meus animus firmus, nec cedens:

tenebo vero sicut aliquis solidus lapis, aut ferrum.

495

Aliud vero tibi dicam, tu autem in mente reconde tua:

si sub te deus domuerit procos illustres,

tum vero tibi recensebo in ædibus mulieres,

et quæ te parum-honorent, et quæ inculpatæ sint.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

500

nutrix, cur vero tu eas indicabis? neque omnino te oportet.

Bene utique et ipse ego observabo, et cognoscam unamquamque:

sed tene silentio verbum, committe vero rem diis.

Sic igitur dixit: anus autem per domum exivit,

allatura pedum-lavacra; priora enim effusa-erant omnia.

505

Ac postquam laveratque eum et unxerat pingui oleo,

iterum propius ad-ignem traxit-sibi sedile Ulysses

calefacturus-se, cicatricem autem pannis cooperuit.

His vero sermones exorsa-est prudens Penelope:

Hospes, paulum quidem te amplius ego percontabor ipsa:

510

etenima jam cubitus cito erit placidi hora ei quidem,

quemcunque somnus ceperit dulcis, etiam dolentem:

sed mihi etiam dolorem immensum præbuit deus:

per-diem etenim delector lamentans, flens,

et mea opera inspiciens et ancillarum in domo:

515

at postquam nox venit, cepitque lectus omnes,

jaceo in lecto, crebræque mihi circa densum cor

acutæ curæ lugentem lacessunt.

Sicut autem quando Pandarei filia, viridans Aedon (luscinia),

pulcre canit, vere recens ineunte,

520

arborum in foliis sedens densis,

quæ frequenter versans fundit multisonam vocem,

filium lugens Itylum carum, quem quondam ære

interfecit per insipientiam, filium Zethi regis;

sic et mihi bifariam animus movetur huc et illuc,

525

utrum maneam apud filium, et integra omnia servem,

possessionem meam, famulasque, et altam magnam domum

torumque reverens mariti, populique famam;

an jam una sequar Achivorum eum quicunque optimus

ambit me in ædibus, quum-præbuerit infinita sponsalia.

530

Filius autem meus, donec quidem fuit adhuc infans et animi-impotens,

nubere non me sinebat mariti domum reliquentem:

nunc vero quando jam adultus est et ad-pubertatis mensuram pervenit,

jam me optat retro abire e domo

ob-possessionem indignans, quam ei consumunt Achivi.

535

Sed age mihi hoc somnium declara, et audi.

Anseres mihi in domo viginti triticum edunt

ex aqua, atque ipsis lætor, inspiciens:

profecta vero ex monte magna aquila adunco-rostro

omnibus cervices confregit, et interfecit; hi autem fusi-sunt

540

conferti in ædibus: illa vero in ætherem divinum elevata-est.

At ego flebam et ejulabam, etiam in somnio;

circum autem me congregabantur pulcris-comis Achivæ

miserabiliter lugentem, quod mihi aquila interfecerat anseres.

Reversa autem desidebat in prominenti tecto;

545

voceque humana me compescebat, dixitque:

Confide, Icarii filia longe-lateque-inclyti;

non somnium hoc-est, sed visio vera, quæ utique perfecta erit.

Anseres quidem, proci sunt; ego autem aquila avis

eram antea; nunc demum tuus maritus veni,

550

qui omnibus procis sævam mortem inferam.

Sic dixit: at me dulcis somnus dimisit.

Circumspectans autem anseres in ædibus animadverti,

triticum comedentes apud pelvim, ubi antea quidem.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

555

o mulier, nequaquam licet declarare somnium,

alio deflectentem: quandoquidem sane tibi ipse Ulysses

dixit, quomodo perfecturus-sit: procis vero apparet exitium

omnibus prorsus; neque ullus mortem et fatum effugiet.

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

560

hospes, profecto quidem somnia inscrutabilia, indiscriminatum-loquentia

sunt, neque plane perficiuntur hominibus.

Duæ etenim portæ debilium sunt somniorum:

nam altera quidem cornibus facta est; altera autem ebore:

horum quæ quidem venerint per sectum ebur,

565

hæc decipiunt, verba irrita ferentia;

quæ vero per polita cornua iverint foras,

hæc vera perficiunt, hominum quando aliquis viderit.

At mihi non hinc puto grave somnium

venisse: certe gratum mihi et filio foret.

570

Aliud autem tibi dicam, tu vero in mente reconde tua:

hæc jam aurora adveniet infausta, quæ me Ulyssis

a-domo amovebit: nunc enim deponam certamen,

secures, quas ille in ædibus suis

statuebat ordine, navium-statumina veluti, duodecim omnes:

575

stans autem ille valde procul, per omnia foramina trajiciebat sagittam.

Nunc vero procis certamen hoc imponam:

qui autem facillime intenderit arcum in manibus,

et jaculatus-fuerit per-secures duodecim omnes,

hunc una sequar, relicta hac domo

580

juventutis meæ, perpulcra, plena victu;

cujus aliquando recordaturam me-puto, vel in somnio.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o uxor veneranda Laertiadæ Ulyssis,

ne-amplius nunc differ in ædibus hoc certamen;

585

ante etenim ingeniosus veniet huc Ulysses,

quam isti hunc arcum bene-politum contrectantes,

nervumque intenderint, jaculatique-fuerint per-ferrum.

Hunc autem rursus-allocuta-est prudens Penelope:

si velles mihi, hospes, assidens in ædibus

590

me delectare, haud mihi somnus in palpebras funderetur.

Verum enim nequaquam licet insomnes esse semper

homines; namque singulis sortem imposuerunt

immortales mortalibus super almam terram.

Sed sane ego, in-cœnaculum ubi-ascendero,

595

decumbam in lecto, qui mihi luctuosus factus-est,

semper lacrimis meis imbutus, ex quo Ulysses

abiit, visurus malum-Ilium non nominandum.

Illic cubuero: tu vero cuba hac in domo,

vel humi ubi-straveris, vel famuli cubilia deponunto.

600

Sic locuta ascendit in-cœnacula splendida,

non sola; cum ea et famulæ iverunt aliæ.

In-cœnacula autem ubi-ascenderat cum famulis mulieribus,

flebat deinde Ulyssem, carum maritum; donec ei somnum

dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

[TR1] "XX" → "XIX"

Odysseæ XX.—Quæ ante cædem procorum facta.

ARGUMENT:

While Ulysses lies in the vestibule of the palace, he is witness to the disorders of the women. Minerva comforts him, and casts him asleep. At his waking he desires a favourable sign from Jupiter, which is granted. The feast of Apollo is celebrated by the people, and the suitors banquet in the palace. Telemachus exerts his authority amongst them; notwithstanding which, Ulysses is insulted by Caesippus, and the rest continue in their excesses. Strange prodigies are seen by Theoclymenus, the augur, who explains them to the destruction of the wooers.

TEXT:

1

Atque in vestibulo cubabat divinus Ulysses:

sub se quidem crudam bubulam pellem stravit, at superne

pelles multas ovium, quas sacrificabant Achivi:

Eurynome vero deinde lænam injecit ad-somnum-composito.

5

Illic Ulysses procis mala meditans in animo,

jacebat vigilans: sed ex domo mulieres

iverunt, quæ cum-procis miscebantur pridem,

sibi-invicem risumque et hilaritatem præbentes.

Hujus autem commovebatur animus in pectoribus caris:

10

multum vero deliberabat in mente et in animo,

utrum adortus mortem pararet unicuique,

an adhuc sineret cum-procis superbis misceri

extremo et ultimo: cor autem ei intus latrabat.

Sicut vero canis tenellos circa catulos gradiens,

15

in-virorum ignotum latrat ardetque pugnare;

sic hujus intus latrabat cor ægre-ferentis mala opera;

pectus autem percutiens, cor increpuit sermone:

Tolera jam, cor; et pejus aliud aliquando tolerasti,

die illo, quando tibi robore invictus comedebat Cyclops

20

fortes socios; tu vero sustinebas, donec te sollertia

eduxit ex antro, quum-putares te moriturum.

Sic dixit, in pectoribus increpans carum cor:

ei autem plane ut navis in retinaculo cor manebat tolerans

continenter: at ipse volvebatur huc et illuc.

25

Sicut autem quando ventriculum vir, multo igne ardenti,

plenum pinguedineque et sanguine, huc et illuc

varie-versat, valdeque cito cupit assatum-esse:

sic ille huc et illuc volvebatur, deliberans,

quomodo demum procis impudentibus manus inferret,

30

solus quum-esset, multis. Prope vero eum venit Minerva

de-cœlo delapsa: corpore autem assimilata-erat mulieri:

stetitque ei supra caput, et ipsum sermone allocuta-est:

Cur iterum vigilas, præ omnibus infelix viris?

domus quidem tibi hæc est, uxor autem tibi hæc in domo,

35

et filius, qualem fere aliquis cuperet esse sibi filium.

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

certe jam hæc omnia, dea, apposite dixisti;

sed nonnihil mihi hoc animus in mente cogitat,

quomodo demum procis impudentibus manus inferam,

40

solus quum-sim; hi autem semper frequentes intus sunt.

Insuper autem et hoc majus in mente cogito:

si enim eos interfecero, Jovisque tuaque voluntate,

quo subterfugiam? hoc te considerare jubeo.

Hunc autem rursus allocuta-est dea cæsiis-oculis Minerva:

45

miser, et quidem aliquis etiam pejori confidit socio,

qui-quidem mortalisque sit et non tanta consilia noverit:

at ego dea sum, perpetuo quæ te custodio

in omnibus laboribus; dicam autem tibi aperte:

si-vel quinquaginta agmina articulate-loquentium hominum

50

nos circumstarent, interficere cupientia Marte,

etiam horum abigeres boves et pingues oves.

Sed capiat te et somnus: molestum est etiam excubare

tota-nocte vigilantem; e-malis vero emerges jam-nunc.

Sic dixit; et inde ei somnum palpebris infudit:

55

ipsa autem retro in Olympum abiit nobilissima dearum,

quando hunc somnus capiebat, solvens curas animi,

membrorum-relaxator. Uxor vero experrecta-est honesta sciens:

flebatque inde in lectis sedens mollibus.

Ac postquam flens satiarat-se suo in animo,

60

Dianæ primum supplicavit divina mulierum:

Diana, veneranda dea, filia Jovis, utinam mihi jam

sagitta pectoribus immissa animum eximeres

statim nunc; vel postea me raptam procella

iverit portans per aereas vias,

65

et fluentis injiciat reflui Oceani.

Sicut autem quando Pandari filias sustulerunt procellæ;

quibus parentes quidem perdiderant dii; ipsæ autem relictæ-erant

orbæ in ædibus, curavit vero divina Venus

caseo, et melle dulci, et suavi vino:

70

Juno autem ipsis præ omnibus dedit mulieribus

speciem et prudentiam; proceritatem vero præbuit Diana casta;

opera autem Minerva docuit inclyta operari.

Quando Venus divina adiit magnum Olympum,

puellis petitura perfectionem floridarum nuptiarum,

75

ad Jovem gaudentem-fulmine (ille etenim bene scit omnia,

fortunamque infortuniumque mortalium hominum):

interea tamen puellas Harpyiæ abripuerunt,

et dederunt odiosis Erinnybus servituras:

sic me deleant Olympias domos habentes,

80

vel me pulcris-comis-prædita feriat Diana: ut Ulyssem

ob-oculos-habens, etiam terram odiosam subeam,

neu omnino pejoris viri lætificem mentem.

Sed hoc quidem et tolerabile habet malum, quando aliquis

per-dies quidem flet, perpetuo dolens corde,

85

per-noctes vero somnus eum habet (hic etenim oblivisci-facit omnium

bonorum et malorum, ubi palpebras obtexerit:)

at mihi et insomnia immittere-solet mala deus.

Hac enim rursus mihi nocte accubuit similis ipsi,

talis, qualis ivit cum exercitu; at meum cor

90

gaudebat, quoniam non putabam somnium esse, sed jam visionem-veram.

Sic dixit; statim vero in-aureo-solio venit Aurora.

Ilius autem flentis vocem intellexit divinus Ulysses:

cogitabatque deinde: visa vero est ei in animo

jam ipsum cognoscens astare capiti.

95

Lænam quidem ubi-collegerat et pelles, in-quibus cubabat,

in domum deposuit in sella: extra vero bubulam pellem

posuit foras ferens: Jovi autem supplicabat manibus sublatis:

Jupiter pater, sic me volentes super siccumque et humidum

duxistis meam in terram, postquam me malis-affecistis valde,

100

omen aliquis mihi emittat expergefactorum hominum

intus; extra autem Jovis portentum aliud ostendatur.

Sic dixit precans: eum vero exaudivit providus Jupiter;

statimque tonuit a splendido Olympo

ab-alto e nubibus; gavisus-est autem divinus Ulysses:

105

Omen vero e domo mulier emisit molitrix

prope, ubi quidem ei molæ erant, pastori virorum:

hi autem duodecim omnes sedulo-incumbebant mulieres,

farinas-hordeaceas conficientes et triticeas, medullam virorum.

Ceteræ quidem dormiebant, postquam triticum moluerant;

110

una vero nondum cessabat; debilissima autem erat:

quæ sane molam ubi-stiterat, verbum dixit, signum regi:

Jupiter pater, qui diis et hominibus imperas,

certe valde tonuisti a cœlo stellato,

neque usquam nubes est; portentum utique alicui hoc ostendis.

115

Perfice nunc et mihi miseræ verbum, quod dicam:

proci postremumque et ultimum die hoc

in ædibus Ulysses capiant convivium desiderabile;

qui jam mihi labore tristi genua solverunt,

farinas conficienti; nunc ultimo cœnent.

120

Sic igitur dixit: gaudebat autem omine divinus Ulysses

Jovisque tonitru: putabat enim se ulturum noxios.

Ceteræ vero famulæ in ædibus pulcris Ulyssis

congregatæ accendebant in foco indefessum ignem.

Telemachus autem e-lecto surrexit, deo-par vir,

125

vestes sibi-induens: atque ensem acutum suspendit-ab humero;

pedibusque sub nitidis ligavit pulcros calceos;

sumsitque validam hastam, præfixam acuto ære;

stetit autem super limen gradiens, et Eurycleam allocutus-est:

Nutrix dilecta, hospitem honorastis in domo

130

lecto et cibo? an sic jacet neglectus?

Talis enim mihi mater, prudens licet sit:

insane alterum honorat articulate-loquentium hominum,

deteriorem, alterum vero meliorem inhonoratum dimittit.

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Euryclea:

135

ne illam nunc, fili, insontem accuses.

Vinum enim bibebat ille sedens, quamdiu volebat ipse:

cibum autem non-amplius dixit se appetere; interrogabat enim ipsum.

Sed quando demum cubitus et somni meminerat,

illa quidem cubilia jussit ei substernere ancillas:

140

at is, tanquam aliquis ærumnosus et infortunatus,

non voluit in lectis et in stragulis dormire,

sed in cruda bubula pelle, et pellibus ovium

dormivit in vestibulo: lænam vero injecimus nos.

Sic dixit: Telemachus vero per domum transiens egressus-est,

145

hastam habens; una eum canes pedibus veloces sequebantur.

Profectus-est autem ire in concionem ad bene-ocreatos Achivos.

At ancillas inde hortabatur divina mulierum,

Euryclea, Opis filia Pisenoridæ:

Agite, aliæ quidem domum verrite festinantes,

150

aspergiteque; et in sedilibus fabrefactis tapetas

injicite purpureos: aliæ vero spongiis mensas

omnes abstergite, purgate autem crateras

et pocula duplicia fabrefacta: aliæ vero petituræ aquam

ite ad-fontem, et afferte cito euntes:

155

non enim diu proci aberunt a-domo;

sed valde mane venient; quoniam et omnibus est festus-dies.

Sic dixit: illæ autem ei perquam auscultarunt et paruerunt.

Viginti quidem iverunt ad-fontem nigris-aquis;

aliæ vero illic in ædibus scite operabantur.[TR1]

160

Ingressi-sunt autem famuli Achivorum: hi quidem deinde

bene et scite findebant ligna; sed mulieres

venerunt a fonte; illisque supervenit subulcus,

tres porcos deducens, qui erant inter omnes optimi.

Et hos quidem sivit per septa pulcra pasci,

165

ipse vero jam Ulyssem allocutus-est blandis verbis:

Hospes, jamne te magis Achivi respiciunt,

an te ignominia-afficiunt in ædibus, sicut antea quidem?

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

utinam enim jam, Eumæe, dii ulciscerentur contumeliam,

170

qua isti insultantes indigna machinantur

domo in aliena, nec pudoris portionem æquam habent.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Prope autem ipsos venit Melanthius, custos caprarum,

capras agens, quæ inter-omnes excellebant greges,

175

cœnam procis; duo autem una comitabantur pastores.

Et has quidem religavit sub porticu sonora;

ipse vero jam Ulyssem allocutus-est conviciis:

Hospes, adhuc etiam nunc hic molestus-eris in domo

a-viris petens? at non exibis foras?

180

omnino non-amplius nos diremtum-iri puto,

priusquam manus invicem gustaverimus; quia tute non decenter

petis: sunt autem et alia convivia Achivorum.

Sic dixit: hunc autem nihil allocutus-est ingeniosus Ulysses,

sed tacite movit caput, mala profunde-cogitans.

185

His autem tertius supervenit Philœtius, princeps virorum,

bovem sterilem procis agens, et pingues capras:

(portitores vero hos trajecerunt, qui etiam alios

homines deducunt, quicunque ipsis advenerit)

et has quidem bene religavit sub porticu sonora:

190

ipse autem jam interrogabat subulcum, prope astans:

Quis jam hic hospes nuper venit, subulce,

nostram ad domum? ex quibus vero se profitetur esse

viris? ubinam autem ei genus et patria terra?

infelix; certe similis-est corpore regi domino.

195

Sed dii malis-mergunt multivagos homines,

quando etiam regibus destinabunt ærumnam.

Dixit, et dextra complectebatur manu astans;

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

Salve, pater o hospes! adsit tibi in posterum saltem

200

felicitas; at nunc quidem malis teneris multis.

Jupiter pater, nullus te deorum crudelior alius:

non parcis viros, postquam jam eos generasti ipse,

miscere malo et doloribus exitiosis.

Sudavi, ut animadverti, lacrimisque-oppleti-sunt mihi oculi

205

recordanti Ulyssis; quoniam et illum puto

tales pannos habentem inter homines vagari,

sicubi adhuc vivit, et videt lumen solis.

Sin vero jam mortuus-est, et in Orci ædibus,

hei mihi inde ob-Ulyssem eximium; qui me bobus

210

præfecit, adhuc parvulum, Cephallenorum in populo.

Nunc autem hæ quidem fiunt innumeræ, neque aliter (melius)

cuipiam viro succresceret boum genus latis-frontibus:

has vero alii me jubent ducere sibi ipsis

ad-edendum; neque omnino filium in ædibus curant,

215

nec vindictam timent deorum; cupiunt enim jamdudum

possessiones dividere diu absentis regis.

At mihi hoc animus in pectoribus caris

multum volvit: valde quidem malum, filius quum-exstet,

aliorum populum adire, euntem cum-ipsis bobus,

220

viros ad alienos; hoc vero durius, hic manentem

bobus alienis assidentem dolores pati.

Et jam olim ad-alium magnanimorum regum

exivissem fugiens, quoniam non-amplius tolerabilia hæc sunt:

sed adhuc illum infelicem exspecto, sicunde reversus

225

virorum procorum dispersionem per ædes faciat.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

bubulce, quia nec malo neque insipienti viro similis-es,

(cognosco vero et ipse, quod tibi prudentia mentem intravit)

ideo tibi dicam et insuper magnum jusjurando jurabo:[TR2]

230

sciat nunc Jupiter primum deorum, hospitalisque mensa,

focusque Ulyssis eximii, ad-quem veni,

certe, te hic præsente, veniet domum Ulysses;

tuisque oculis videbis, si volueris,

interfici[TR3] procos, qui hic dominantur.

235

Hunc autem rursus allocutus-est boum bubulcus vir,

utinam enim hoc, hospes, verbum perficeret Saturnius!

cognosceres, qualis mea potentia et quales me manus comitentur.

Sic autem pariter Eumæus supplicavit omnibus diis,

ut-rediret Ulysses prudens suam domum.

240

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Proci autem Telemacho mortemque interitumque

struebant: at iis sinistra venit avis,

aquila altivolans, tenebat vero timidam columbam.

Illis autem Amphinomus concionatus-est, et dixit:

245

O amici, haud nobis continget hoc sane consilium,

Telemachi cædes: sed meminerimus convivii.

Sic dixit Amphinomus, illis vero placebat sermo.

Intrantes autem in ædes Ulyssis divini,

lænas quidem deposuerunt in sedilibusque soliisque;

250

ipsi autem mactabant oves magnas et pingues capras;

mactabant etiam sues porcos, et bovem armentalem;

viscera vero assata distribuebant: ac vinum in

crateribus miscebant: pocula autem distribuit subulcus.

Panem vero ipsis distribuit Philœtius, princeps virorum,

255

pulcris in canistris; vinumque-fundebat Melantheus.

Illi vero ad cibos paratos appositos manus porrigebant.

Telemachus autem Ulyssem sedere-fecit, astutias versans,[TR4]

intra bene-fundatam domum, apud lapideum limen,

sella turpi posita, parvaque mensa:

260

apposuit vero ei viscerum partes, et vinum infudit

in poculo aureo, et ipsum sermone allocutus-est:

Illic nunc sede inter viros vinum-bibens:

convicia vero tibi ipse ego et manus abarcebo

omnium procerum; quoniam nequaquam publica est

265

domus hæc, sed Ulyssis, mihi autem acquisivit ille.

Vos vero, proci, continete animum a-convicio,

et manibus violentis; ut ne qua lis et contentio oriatur.

Sic dixit: illi autem omnes mordicus labris compressis

Telemachum admirabantur, quod audacter loquebatur.

270

In-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:

Et molestus quantumvis sit, accipiamus sermonem, Achivi,

Telemachi; valde autem nobis minatus loquitur.

Non enim Jupiter sivit Saturnius: alioquin ipsum jam

compescuissemus in ædibus, argutus licet sit concionator.

275

Sic dixit Antinous; ille vero non curabat verba.

Præcones autem per urbem deorum sacram hecatomben

ducebant: congregabantur autem capite-comantes Achivi

luco sub umbroso longe-jaculantis Apollinis.

Hi autem postquam assarant carnes superiores, et igni extraxerant,

280

partibus divisis, convivabantur celebri convivio.

Inde Ulyssi partem apposuerunt ii qui ministrabant,

æqualem, sicut ipsi sortiebantur: sic enim jussit

Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini.

Procos autem illustres non omnino sinebat Minerva

285

contumelia abstinere acerba; ut adhuc magis

subiret dolor cor Laertiadæ Ulyssis.

Erat vero quidam inter procos vir, nefario animo,

Ctesippus autem nomen erat, in Sameque domos habitabat;

qui scilicet possessionibus fretus immensis

290

ambiebat Ulyssis diu absentis uxorem.

Is quidem tunc inter procos superbos dixit:

Audite me, proci illustres, ut aliquid dicam;

partem quidem jam hospes habet dudum, sicut decet,

æqualem; non enim honestum est privare, nec justum,

295

hospites Telemachi, quicunque ad-has ædes pervenerit.

Sed age, ei et ego dem hospitale donum: ut et ipse

vel balneatori det munus, vel alicui alii

famulorum, qui sunt in ædibus Ulyssis divini.

Sic locutus, projecit bovis pedem manu robusta,

300

jacentem, ex canistro sumtum: sed evitavit eum Ulysses,

leniter declinato capite; subrisit autem animo

Sardanium omnino risum talem: ille tamen bene-ædificatum feriit murum.

Ctesippum vero Telemachus increpuit sermone:

Ctesippe, certe omnino tibi hoc utilius fuit animo:

305

non percussisti hospitem; evitavit enim telum ipse.

Certe enim te medium percussissem hasta acuta,

et tibi pro nuptiis pater exsequias celebrasset

hic. Ideo ne quis mihi insolentias in domo

prodat: jam enim intelligo et novi singula,

310

bonaque, et quæ-sunt pejora: antea vero adhuc infans eram.

Sed tamen hæc quidem et toleramus inspicientes,

ovibus mactatis, vinoque potato,

et pane consumto: difficile enim cohibere unum multos.

Sed age, ne-amplius mihi mala facite infensi:

315

sin autem jam me ipsum interficere cupitis ære,

etiam hoc vellem, et multo satius esset

mori, quam hæc semper indigna opera videre,

hospitesque pulsatos, famulasque mulieres

vos violantes indigne per ædes pulcras.

320

Sic dixit: illi vero omnes muti facti-sunt silentio:

sero autem tandem inter-eos locutus-est Damastorides Agelaus:

O amici, haud jam quisquam super dicto æquo

contrariis verbis carpens sæviat:

neu amplius hunc hospitem pulsate, neu quenquam alium

325

famulorum, qui in ædibus sunt Ulyssis divini.

Telemacho autem verbum ego et matri dixerim

mite, si ipsis corde placeat ambobus.

Quamdiu quidem vobis animus in pectoribus sperabat

rediturum Ulyssem prudentem suam domum,

330

tamdiu minime indignum manereque erat et detinere

procos in ædibus; quoniam hoc satius erat,

si rediisset Ulysses, et redux venisset domum:

nunc vero jam hoc manifestum, quod non-amplius reditus-compos est.

Sed age, tuæ hæc matri assidens nuntia,

335

ut-nubat ei, quicunque optimus vir, et qui plurima præbuerit:

ut tu quidem gaudens paterna omnia possideas,

edens et bibens; illa vero alius domum curet.

Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

non per Jovem, Agelae, et dolores patris mei,

340

qui alicubi longe-ab Ithaca vel periit vel vagatur,

nequaquam remoror matris nuptias; sed jubeo eam

nubere, cuicunque velit, atque insuper multa dona dabo:

vereor autem invitam a domo pellere

verbo violento; ne istud deus perfecerit.

345

Sic dixit Telemachus: procis vero Pallas Minerva

inextinctum risum movit, errareque-fecit intellectum.

Hi autem jam maxillis ridebant alienis;

cruentatasque carnes comedebant; oculi vero ipsorum

lacrimis implebantur; fletumque præsagiebat animus.

350

Inter-hos autem et locutus-est Theoclymenus deo-similis:

Ah miseri, quod malum hoc patimini? nocte quidem vestra

obvoluta-sunt capitaque, faciesque, subtusque genua.

Ululatus autem exarsit, lacrimisque-oppletæ-sunt genæ:

sanguine vero conspersi-sunt parietes pulcraque intercolumnia;

355

simulacris autem plenum est vestibulum, plenaque et aula,

properantibus in-Erebum sub tenebras; sol vero

ex-cœlo deperiit; malaque incessit caligo.

Sic dixit: illi autem omnes super ipso suaviter riserunt.

His vero Eurymachus, Polybi filius, incipiebat loqui:

360

Desipit hospes nuper aliunde huc advectus.

Sed ipsum statim, juvenes, domo emittite foras,

in forum ut-eat; quoniam hæc nocti assimilat.

Hunc autem rursus allocutus-est Theoclymenus deo-similis:

Eurymache, nequaquam te jubeo mihi comites præbere;

365

sunt mihi oculique et aures et pedes ambo,

et mens in pectoribus facta nequaquam incongrua.

Horum-ope exibo foras, quoniam sentio malum vobis

ingruens, quod nemo subterfugere-possit neque evitare

procorum, qui per domum deo-paris Ulyssis

370

viros contumelia-afficientes injusta machinamini.

Sic locuta, exivit ædibus ad-habitandum-commodis:

ivit autem ad Piræum, qui ipsum lubens suscepit.

Proci vero omnes in se-invicem intuentes,

Telemachum irritabant, de hospitibus ridentes:

375

sic autem aliquis dicebat juvenum superbientium:

Telemache, nemo te pejorum-hospitum-exceptor alius;

qualem quidem quendam hunc habes mendicum erronem,

panis et vini indigentem, nec quicquam operum

scientem, nec fortitudinis, sed incassum pondus terræ.

380

Alius autem demum quidam hic surrexit ad-vaticinandum.

Sed si mihi parueris, quod multo satius fuerit:

illos hospites in navem multis-transtris-instructam conjectos

ad Siculos mittamus, unde quis dignum pretium-referat.

Sic dixerunt proci: ille vero non curabat verba;

385

sed tacite patrem intuebatur, exspectans semper,

quando demum procis impudentibus manus inferret.

At e-regione autem ubi-posuerat perpulcram sellam

filia Icarii, prudens Penelope,

virorum in ædibus uniuscujusque sermonem audiebat.

390

Prandium etenim illi ridentes fecerat,

suaveque et gratum, quippe valde multa mactarant:

cœna vero nequaquam injucundior alia fieri-possit,

qualem sane mox erant dea et fortis vir

facturi: priores enim proci indigna machinabantur.

[TR1] "operabantur" → "operabantur."
[TR2] "jurabo:]" → "jurabo:"
[TR3] "interfeci" → "interfici"
[TR4] "versans." → "versans,"

Odysseæ XXI.—Arcus in medio positus.

ARGUMENT: THE BENDING OF ULYSSES' BOW.

Penelope, to put an end to the solicitation of the suitors, proposes to marry the person who shall first bend the bow of Ulysses, and shoot through the ringlets. After their attempts have proved ineffectual, Ulysses, taking Eumaeus and Philaetius apart, discovers himself to them; then returning, desires leave to try his strength at the bow, which, though refused with indignation by the suitors, Penelope and Telemachus cause it to be delivered to his hands. He bends it immediately, and shoots through all the rings. Jupiter at the same instant thunders from heaven; Ulysses accepts the omen, and gives a sign to Telemachus, who stands ready armed at his side.

TEXT:

1

Huic autem in mente-posuit dea cæsiis-oculis Minerva,

filiæ Icarii, prudenti Penelopæ,

arcum procis ponere, canumque ferrum,

in ædibus Ulyssis, certamina et cædis principium.

5

Scalam vero altam ascendit suæ domus;

sumsitque clavam bene-flexam manu crassa

pulcram, æream; manubrium autem eboris inerat.

Profectaque-est ire in-thalamum, cum famulis mulieribus,

intimum; illic vero ei thesauri jacebant regis,

10

æsque, aurumque, valdeque-elaboratum ferrum:

Ibique arcus jacebat reflexus, et pharetra

sagittifera, multæque inerant luctuosæ sagittæ:

dona, quæ ei hospes Lacedæmone dedit obvius-factus,

Iphitus Eurytides, similis immortalibus.

15

Hi vero in Messena occurrerunt sibi-invicem,

in domo Orsilochi prudentis: nempe Ulysses

ivit ad-quærendum debitum, quod ei totus populus debebat:

oves enim ex Ithaca Messenii viri sustulerant

navibus multa-transtra-habentibus trecentas, et pastores.

20

Horum gratia in-legationem multam viam obiit Ulysses,

adolescens quum-esset: misit enim pater, aliique senes.

Iphitus autem venerat equas quærens, quæ ei perierant,

duodecim feminæ, sub iisque mulæ patientes-operum;

quæ sane ei et postea cædes et fatum factæ-sunt,

25

postquam ad-Jovis filium pervenit magnanimum

virum, Herculem, magnorum scientem operum;

qui ipsum, hospes quum-esset, interfecit sua in domo:

iniquus, nec deorum vindictam reveritus-est nec mensam,

quam ille jam ei apposuerat: postea autem occidit etiam ipsum:

30

equas vero ipse habuit solidis-ungulis in ædibus.

Has quærens Ulyssi obvius-factus-est; dedit autem arcum,

quem antea quidem gestabat magnus Eurytus; at is filio

eum reliquit moriens in ædibus excelsis.

Illi vero Ulysses ensem acutum et validam hastam dedit,[TR1]

35

principium hospitii necessarii: nec mensa

cogniti-sunt inter-se: prius enim Jovis filius interfecit

Iphitum Eurytiden, similem immortalibus,

qui ei arcum dedit. Hunc autem neutiquam divinus Ulysses,

proficiscens ad-bellum nigris in navibus,

40

capiebat; sed illic monumentum hospitis dilecti

jacebat in ædibus; gestabat vero is ipsum sua in terra.

Quando autem jam ad-thalamum hunc pervenit divina mulierum,

limenque quernum ascenderat, quod olim faber

polivit scite, et ad-perpendiculum exegit;

45

in eo vero postes aptavit, foresque apposuit splendidas:

statim deinde illa lorum cito resolvit annuli,

et clavem immisit, foriumque repulit pessulos,

ex-adverso eos aptans: hæ autem resonuerunt, velut taurus

pascens in-prato; tantum sonuerunt pulcræ fores,

50

pulsæ clavi, apertæque-sunt ei cito.

Ipsa vero altum tabulatum ascendit, ubi quidem arcæ

stabant; in his vero odoriferæ vestes jacebant.

Illinc manu-porrecta, a clavo cepit arcum

cum-ipsa theca, quæ ei circumdata-erat splendida.

55

Sedensque ibidem, caris genibus eum impositum-tenens,

flebat admodum stridule; eduxitque arcum regis.

Hæc autem postquam satiata-est lacrimoso fletu,

profecta-est ire in-domum ad procos illustres

arcum tenens in manu reflexum, ac pharetram

60

sagittiferam; multæ vero inerant luctuosæ sagittæ.

Cum-ea autem simul ancillæ portabant cistam; ubi ferrum

jacebat multum et æs, certamina regis.

Sed quando demum ad-procos pervenit divina mulierum,

stetit ad postem domus firmiter structæ,

65

genis obtendens nitida redimicula.

[ancilla vero ei proba utrinque astitit.]

Statim autem ea inter-procos locuta-est, et dixit sermonem:

Audite me, proci illustres, qui in-hanc domum

ingruistis ad-comedendum et bibendum assidue semper,

70

viro absente multo tempore; neque ullum alium

hujus rei facere prætextum potuistis,[TR2]

nisi me cupientes ducere, facereque uxorem.

Sed agite, proci, quoniam hoc apparet certamen;

deponam enim magnum arcum Ulyssis divini:

75

qui autem facillime intenderit arcum in manibus,

et sagittam-miserit per-secures duodecim omnes,

hunc una secuta-fuero, relicta hac domo

juventutis meæ, perpulcra, plena victu,

cujus aliquando recordaturam me puto, vel in somnio.

80

Sic dixit; et Eumæum jussit, divinum subulcum,

arcum procis deponere, canumque ferrum.

Lacrimans vero Eumæus eum accepit et deposuit;

flebat autem bubulcus ex-altera-parte, postquam vidit arcum regis.

Antinous vero eos increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

85

Stulti rustici, quæ-in-diem-sunt cogitantes;

ah miseri, cur jam lacrimas funditis, et mulieri

animum in pectoribus commovetis? cui etiam alioqui

jacet in doloribus animus, postquam carum perdidit maritum.

Sed tacite epulamini sedentes; vel foras

90

flete egressi, hic arcum relinquentes,

procis certamen difficile; non enim puto

facile hunc arcum bene-politum tensum-iri.

Non enim quisquam adest talis vir inter hosce omnes,

qualis Ulysses erat; ego vero eum ipse vidi

95

(etenim memor sum), puer autem adhuc infans eram.

Sic dixit: ipsi vero animus in pectoribus sperabat

nervum se tensurum, sagittamque-missurum per-ferrum.

Nempe sagittam quidem primus gustaturus erat

ex manibus Ulyssis eximii, quem olim contumelia-afficiebat

100

sedens in ædibus, incitabatque omnes socios.

Inter-hos vero et locuta-est sacra vis Telemachi.

Dii boni, certe valde me Jupiter dementem reddidit Saturnius:

mater quidem mea dicit cara, prudens quamvis sit,

alium una secuturam se, relicta hac domo;

105

at ego rideo, et delector vecordi animo.

Sed agite, proci, quoniam hoc apparet certamen de tali,

qualis nunc non est mulier per Achaicam terram,

nec Pyli sacræ, neque Argis, nec Mycenis;

[neque in-ipsa Ithaca, neque in-continente nigra;]

110

et vero ipsi hoc scitis; quid me oportet matrem laudare?

Sed agite, ne prætextibus rem protrahite, neu amplius arcus

diu aversamini tensionem, ut videamus.

Et vero ipse ego arcum experiar:

si autem tendero, sagittamque-misero per-ferrum,

115

non mihi dolenti has ædes veneranda mater

liquerit, una cum-alio profecta, quum ego pone relinquar,

valens jam patris certamina pulcra reportare.

Dixit, et ab humeris lænam deposuit purpuream,

erectus exsurgens; atque ensem acutum deposuit ab-humeris.

120

Primum quidem secures statuit, vallo perfosso

omnibus uno longo, et ad amussim direxit;

circumque terram ingessit: stupor vero cepit omnes, videntes

quam accurate statuit; antea autem nunquam viderat.

Stetit vero deinde ad limen profectus, et arcum tentabat.

125

Ter quidem ipsum pepulit, trahere cupiens;

ter autem destitit ab-impetu, sperans hoc animo,

nervum se tensurum, sagittamque-missurum per-ferrum.

Et jam demum tetendisset, vi quartum attrahens:

sed Ulysses nutu-prohibebat, et coercuit, cupientem licet.

130

Inter-hos autem rursus locuta-est sacra vis Telemachi:

Dii boni! certe vel etiam postea malusque ero et imbecillis,

vel junior sum, et nondum manibus confido,

virum ut-propulsem, quando aliquis prior lacessiverit.

Sed agite, qui-quidem me viribus præstantiores estis,

135

arcum tentate, et perficiamus certamen.

Sic locutus, arcum quidem a se deposuit humi,

acclinatum conglutinatis bene-politis[TR3] tabulis;

ibidemque velox telum pulcro acclinavit annulo:

iterum vero deinde resedit in sede, unde surrexerat.

140

Inter-hos autem Antinous locutus-est, Eupithei filius:[TR4]

Surgite ordine a-dextra omnes socii,

exorsi ab-eo loco, unde quidem vinum-fundit aliquis.

Sic dixit Antinous: illis vero placebat sermo.

Liodes autem primus surrexit, Œnopis filius,

145

qui ipsis haruspex erat; juxta craterem vero pulcrum

sedebat intimus semper; improbitates autem ei soli

invisæ erant, omnibusque succensebat procis.

Qui tunc primus arcum cepit et telum velox.

Stetit autem inde ad limen profectus, et arcum tentabat;

150

neque ipsum tetendit: prius enim fatigatus-est manibus attrahens,

haud-tritis, mollibus: inter procos vero dixit:

O amici, non quidem ego tendo; capiat vero et alius.

Multos enim hic arcus optimates privabit

animo et mente: quoniam multo melius est

155

mori quam vivos excidere ea re, cujus gratia semper

hic versamur, exspectantes dies omnes.

Nunc quidem aliquis et sperat in mente, et cupit

ducere Penelopen, Ulyssis uxorem:

at postquam arcum tentaverit et viderit,

160

aliam demum aliquam postea Achivarum pulcris-peplis-indutarum

ambiat sponsalibus petens: hæc autem deinde

nubat ei, qui plurima dederit, et fatalis venerit.

Sic igitur dixit; et a se arcum deposuit,

acclinatum conglutinatis bene-politis tabulis:

165

ibidemque velox telum pulcro acclinavit annulo:

iterum vero deinde resedit in sede, unde surrexerat.

Antinous autem eum increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

Liodes, quale tibi verbum fugit ex septo dentium,

graveque molestumque! indignor etenim audiens:

170

si demum hic arcus optimates privabit

animo et mente, quoniam non potes tu tendere.

Nequaquam enim te talem genuit alma mater,

qui tractator arcusque esses et sagittarum:

sed alii tendunt cito proci illustres.

175

Sic dixit; et jussit Melanthium, custodem caprarum:

Age jam, inquiens, ignem accende in ædibus, Melantheu,

juxta autem pone sellamque magnam et pellem super ipsa,

effer autem sevi magnum orbem, de eo quod-intus est,

ut juvenes calefacientes, inungentes unguine,

180

arcum tentemus, et perficiamus certamen.

Sic dixit: statim autem accendit Melanthius indefessum ignem;

juxtaque ferens sellam posuit et pellem super ipsa,

extulitque sevi magnum orbem, de eo quod-intus erat;

quo sane juvenes, calefacientes, tentabant: nec poterant

185

tendere, multum autem robore defecti erant.

Antinous vero adhuc abstinebat, et Eurymachus deo-similis,

principes procorum; viribus autem erant longe principes.

Illi autem e domo exivere una-profecti simul ambo

bubulcus et subulcus Ulyssis divini;

190

exivit autem ipse post illos domo divinus Ulysses.

Sed quando jam extra fores erant atque aulam,

locutus ipsos verbis affabatur blandis:

Bubulce, et tu, subulce, verbumne aliquod dicam,

an ipse celem? dicere autem me animus jubet.

195

Quales essetis Ulyssi auxiliando, sicunde veniret

huc valde derepente, et aliquis deus ipsum afferret?

utrum procis auxiliaremini, and Ulyssi?

dicite, quomodo vos cor animusque jubet.

Hunc autem rursus allocutus-est boum bubulcus vir:

200

Jupiter pater, utinam enim hoc perficeres votum,

ut veniret quidem ille vir, adduceretque ipsum deus:

cognosceres, qualis mea potentia sit et quales me manus comitentur.

Sic autem pariter Eumæus supplicabat omnibus diis,

ut-rediret Ulysses prudens suam domum.

205

Ac postquam horum ingenium verum cognovit,

iterum ipsos verbis respondens allocutus-est:

Intus quidem demum hic ipse ego, mala multa perpessus,

veni vigesimo anno in patriam terram.

Cognosco autem, quod vobis cupientibus venio,

210

solis servorum: ceterorum vero haud quenquam audivi

vota-facientem me iterum reducem domum venire.

Vobis autem, sicut erit quidem, veritatem dicam.

Si sub me deus domuerit procos illustres,

deducam ambobus uxores, et possessiones præbebo,

215

domosque prope me ædificatas; et mihi postea

Telemachi sociique fratresque eritis.

Eia age, jam et signum manifestum aliud quoddam ostendam,

ut me bene cognoscatis, fidatisque in animo;

cicatricem, quam quondam mihi sus inflixit albo dente,

220

ad-Parnassum profecto, cum filiis Autolyci.

Sic locutus, pannos magna diduxit a-cicatrice.

Illi autem postquam inspexerant, beneque cognorant singula,

flebant deinde, circa Ulyssem prudentem manibus conjectis,

et osculabantur amplectentes caputque et humeros.

225

Sic autem pariter Ulysses capita et manus osculatus-est.

Et jam lamentantibus occidisset lumen solis,

nisi Ulysses ipse eos cohibuisset, locutusque-fuisset:

Cessate a-ploratu fletuque; ne quis videat

egressus domo, at dicat et intus.

230

Sed alius-post-alium intrate, neu simul omnes:

primus ego, post autem vos; at hoc signum fiat.

Alii etenim omnes, quotquot sunt proci illustres,

non sinent mihi dari arcum et pharetram;

sed tu, divine Eumæe, ferens per ædes arcum,

235

manibus mihi impone; dicito autem mulieribus,

ut-claudant domus fores firmiter aptatas:

si vero aliqua vel gemitum vel strepitum intus audiat

virorum nostris in septis, nequaquam foras

prodeat, sed ibidem quite sit ad opus.

240

Tibi vero, Philœtie divine, fores mando aulæ

ut-claudas clavi, citoque vinculum indas.

Sic locutus, intravit domos habitantibus-commodas;

sedit deinde in sella, accedens, unde surrexerat:

ingressi-sunt autem deinde famuli divini Ulyssis.

245

Eurymachus vero jam arcum in manibus versabat,

calefaciens huc et illuc splendore ignis: sed ipsum neque sic

tendere potuit; valde autem gemebat glorioso corde:

ingemiscensque fatus-est, verbumque dixit et elocutus-est:

Dii boni! certe mihi dolor deque me ipso et de omnibus;

250

nequaquam nuptias tantum lugeo, dolens licet:

sunt et aliæ multæ Achivæ, tum in ipsa

circumflua Ithaca, tum aliis in-urbibus:

sed si demum tantopere viribus defecti sumus

præ-deo-pari Ulysse, ut non possimus tendere

255

arcum: probrosum vero hoc est et posteris auditu.

Hunc autem rursus Antinous allocutus-est, Eupithei filius:

Eurymache, non ita erit: intelligis vero etiam ipse.

Nunc etenim in populo festum est dei

sanctum; quis autem arcum tenderet? sed quieti

260

deponite: at secures etiamsi sinamus omnes

stare, bene erit; haud etenim quenquam sublaturum puto,

ingressum domum Laertiadæ Ulyssis.

Sed agite, pocillator quidem incipiat poculis,

ut libatione-facta deponamus curvos arcus.

265

Mane vero jubete Melanthium, custodem caprarum,

capras adducere, quæ in-omnibus longe præstantissimæ sint gregibus;

ut femoribus impositis in honorem Apollinis inclyti-arcu,

arcum tentemus, et perficiamus certamen.

Sic dixit Antinous: illis autem placebat sermo.

270

Ipsis vero præcones quidem aquam in manus fuderunt,

juvenes autem crateras coronarunt potu;

distribueruntque omnibus, auspicantes poculis.

Illi autem ut libarant biberantque, quantum volebat animus,

inter-eos dolos-meditans locutus-est ingeniosus Ulysses:

275

Audite me, proci inclytæ reginæ;

[ut dicam, quæ me animus in pectoribus jubet:]

Eurymachum autem maxime et Antinoum deo-similem

oro, quoniam et hunc sermonem apposite dixit:

nunc quidem dimittite arcum; et committite rem diis,

280

mane vero deus dabit robur, cui voluerit.

Sed[TR5] age, mihi date arcum bene-politum, ut inter vos

manus et robur experiar, si mihi adhuc sit

vis, qualis antea erat in flexilibus membris;

an jam mihi eam perdiderit vagatioque et curationis-defectus.

285

Sic dixit: illi vero omnes supra-modum indignati-sunt,

veriti, ne arcum bene-politum tenderet.

Antinous autem eum increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

Ah[TR6] miser hospitum, inest tibi mens ne exigua quidem:

non contentus-es, quod quietus superbos inter nos

290

epularis? neque omnino convivio privaris, atque audis

sermones nostros et colloquium? nec quisquam alius

nostros sermones hospes et pauper audit.

Vinum te sauciat dulce, quod-quidem et alios

lædit, quicunque ipsum avide ceperit, nec decenter biberit.

295

Vinum etiam Centaurum, inclytum Eurytionem,

læsit in domo magnanimi Pirithoi,

ad Lapithas profectum: is vero postquam mentem læserat vino,

insaniens mala patravit per domum Pirithoi:

heroas vero dolor cepit; per vestibulum autem foras

300

pertraxerunt in eum insurgentes, aures sævo ære

naresque amputantes: ille autem mente sua læsus,

ibat suum damnum portans dementi animo.

Ex quo Centauris et viris contentio facta-est,

sibique ipsi primo malum invenit is, vino gravatus.

305

Sic et tibi magnum damnum denuntio, si arcum

tenderis: non enim cujusquam favorem invenies

nostro in populo; statim vero te navi nigra

ad Echetum regem, hominum perniciem omnium,

mittemus: inde autem nequaquam salvus-evades: sed quietus

310

bibeque, neu contende cum viris junioribus.

Hunc autem rurus allocuta-est prudens Penelope:

Antinoe, non quidem honestum conviciari, neque justum

hospites Telemachi, quicunque ad has ædes pervenerit.

Putasne, si hic hospes Ulyssis magnum arcum

315

tetenderit, manibusque viribusque suis fretus,

domum eum me ducturum, et suam facturum uxorem?

Neque ipse, opinor, hoc in pectoribus sperat;

nec quisquam vestrum hujus gratia animo dolens

hic convivetur; quoniam nequaquam quidem decet.

320

Hanc autem rursus Eurymachus, Polybi filius, contra allocutus-est:

filia Icarii, prudens Penelope,

neutiquam te hunc ducturum putamus; neque decet:

sed verentes rumorem virorum et mulierum,

ne quando aliquis dicat deterior alius Achivorum:

325

Certe multo pejores viri eximii viri uxorem

ambiunt: quippe neque omnino arcum bene-politum tendunt;

sed alius quidam, pauper vir errans, qui-advenerat,

facile tetendit arcum, et sagittam misit per-ferrum.

Sic dicent; nobis vero probra hæc fierent.

330

Hunc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

Eurymache, non-potest fieri-ut bonæ-famæ per populum

sint ii, qui domum dedecorantes consumunt

viri optimi: cur vero probra hæc facitis?

hic autem hospes, valde quidem magnus et firmo-corpore est,

335

patreque ex bono genere se-profitetur esse filium:

verum age, ei date arcum bene-politum, ut videamus.

Sic enim edico, hoc vero et perfectum erit:

si eum tetenderit, dederitque ipsi gloriam Apollo,

induam eum lænaque tunicaque, vestimentis pulcris;

340

daboque acutum jaculum, canum propulsatorem et virorum,

et ensem ancipitem; dabo vero et sub pedibus calceamenta,

deducendumque-curabo, quo ipsum cor animusque jubet.

Hanc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

mater mea, arcum quidem Achivorum nullus me

345

potentior, cui velim, dandique et negandi;

nec quotquot in aspera Ithaca dominantur,

nec quotquot in insulis prope Elidem equos-pascentem,

horum nullus mihi invito vim-afferet, si velim

semel hospiti dare hunc arcum ferendum.

350

Sed in conclave profecta, tua ipsius opera cura,

telamque columque, et ancillas jube

opus obire: arcus autem viris curæ-erit

omnibus, maxime vero mihi; hujus enim imperium est in domo.

Illa quidem attonita, retro in conclave ivit;

355

filii enim sermonem prudentem posuit-in animo.

In cœnaculum autem quum-ascendisset cum famulis mulieribus,

flebat deinde Ulyssem, dilectum maritum, donec ipsi somnum

dulcem palpebris immisit cæsiis-oculis Minerva.

Atque arcum sumtum ferebat curvum divinus subulcus;

360

proci autem proinde omnes increpabant in ædibus:

sic vero aliquis dicebat juvenum superbientium:

Quonam demum curvum arcum fers, nihili subulce,

demens? cito tandem te apud sues canes veloces comedent

seorsum ab hominibus, quos (canes) nutrivisti; si Apollo

365

nobis propitius-sit, et immortales dii alii.

Sic dixerunt: at ille posuit ferens ipso in loco,

veritus, quoniam multi increpabant in ædibus.

Telemachus autem ex-altera-parte minatus clamabat:

Heus, ulterius fer arcum: cito non bene omnibus obedies;

370

ne te, et junior licet sim, in-agrum pellam,

percutiens saxis; viribus autem præstantior sum.

Utinam enim omnibus tantum, quotquot in ædibus sunt,

ita procis manibusque viribusque præstantior essem:

tunc statim graviter aliquem ego dimitterem ut-abeat

375

nostra ex domo, quoniam mala machinantur.

Sic dixit: atque omnes super ipso suaviter riserunt

proci; et jam remiserunt a-gravi ira

in-Telemachum: sed arcum ferens per domum subulcus

manibus Ulyssi prudenti imposuit astans.

380

Evocatam autem allocutus-est nutricem Eurycleam:

Telemachus jubet te, prudens Euryclea,

claudere domus fores firmiter aptatas;

si autem aliqua ancillarum vel gemitum vel strepitum intus audiat

virorum nostris in septis, nequaquam foras

385

prodeat; sed ibidem quiete sit apud opus.

Sic igitur dixit: illi autem non-avolabat verbum.

Clausit vero fores ædium habitantibus-commodarum.

Tacite autem ex domo Philœtius prosiliit foras,

clausitque deinde fores bene-munitæ aulæ.

390

Jacebat autem sub porticu funis navis utrinque-recurvæ

byblinus, quo quidem illigavit januas; et ingressus-est ipse;

sedebatque inde in sella, accedens, unde surrexerat,

inspiciens Ulyssem. Hic autem jam arcum tractabat,

omni-ex-parte versans, tentans huc et illuc,

395

veritus ne cornua vermes edissent, absente domino.

Sic vero aliquis dicebat, intuitus in propinquum alium:

Sane hic aliquis peritus et callidus est arcuum;

aut jam fere tales etiam ipsi domi jacent,

aut ille molitur facere: ita in manibus eum

400

versat huc et illuc malorum expertus erro.

Alius autem rursus dicebat juvenum superbientium:

utinam enim jam tantum utilitatis particeps-fieret,

sicut hic unquam hunc poterit tendere.

Sic igitur dixerunt proci: at ingeniosus Ulysses

405

statim postquam magnum arcum ponderavit, et vidit undique,

sicut quando vir citharæ peritus et cantus

facile extendit novo in clavo chordam,

ubi-nexuerit utrinque bene-tortum intestinum ovis;

sic utique sine nisu tetendit magnum arcum Ulysses.

410

Dextera autem inde manu prehensum tentavit nervum;

hic vero subtus clare sonuit, hirundini similis voce.

Procis autem inde dolor factus-est magnus, omnibusque color

mutatus-est; Jupiter vero valde tonuit, signa ostendens:

gavisus-est autem deinde audens divinus Ulysses,

415

quod jam sibi ostentum misisset Saturni filius versuti.

Sumsit vero velocem sagittam, quæ ei adjecebat mensæ

nuda; ceteræ autem cavam intra pharetram

jacebant, quas cito erant Achivi experturi.

Hanc inde ad-arcus-medium tenens, trahebat nervum crenasque,

420

indidem ex sella, sedens; misit autem sagittam

ex-adverso collimans: a-securibus vero non-aberravit omnibus,

a-primo-foramine ad ultimum, penitusque transivit foras

sagitta ære-gravis; ipse vero Telemachum allocutus-est:[TR7]

Telemache, non te hospes in ædibus dedecorat

425

sedens; neque omnino a-scopo aberravi, neque arcum

diu laboravi tendens; adhuc mihi robur integrum est;

non uti me proci ignominia-afficientes vituperant.

Nunc autem hora est et cœnam Achivis parandi

in luce; at postea et aliter delectandi-se

430

cantu et cithara; hæc etenim sunt ornamenta convivii.

Dixit, et superciliis innuit; ac circumposuit-sibi ensem acutum

Telemachus, dilectus filius Ulyssis divini;

ac manum caram circumdedit hastæ: prope vero ipsum

juxta sellam stetit, armatus splendido ære.

[TR1] "dedit." → "dedit,"
[TR2] "potuistis;" → "potuistis,"
[TR3] "bene-pelitis" → "bene-politis"
[TR4] "filius;" → "filius:"
[TR5] "sed" → "Sed"
[TR6] "ah" → "Ah"
[TR7] "allocutus-est;" → "allocutus-est:"

Odysseæ XXII.—Cædes procorum.

ARGUMENT: THE DEATH OF THE SUITORS.

Ulysses begins the slaughter of the suitors by the death of Antinous. He declares himself, and lets fly his arrows at the rest. Telemachus assists and brings arms for his father, himself, Eumaeus, and Philaetius. Melanthius does the same for the wooers. Minerva encourages Ulysses in the shape of Mentor. The suitors are all slain, only Medon and Phemius are spared. Melanthius and the unfaithful servants are executed. The rest acknowledge their master with all demonstrations of joy.

TEXT:

1

Ac sibi-exuit pannos ingeniosus Ulysses;

insiliitque in magnum limen, habens arcum et pharetram,

sagittis plenam; celeres autem effudit sagittas

ibidem ante pedes; inter procos vero dixit:

5

Hoc quidem demum certamen difficile perfectum est;

nunc denuo scopum alium, quem nondum quisquam feriit vir,

videbo, an consequar, præbeatque mihi gloriam Apollo.

Dixit, et in Antinoum dirigebat amaram sagittam.

Nempe is pulcrum poculum sublatum ibat

10

aureum, utrinque-ansatum; et jam in manibus tractabat,

ut biberet de-vino: cædes vero ei non in animo

curæ-erat: quis putaret inter viros convivas

solum inter plures, etiamsi valde fortis esset,

sibi structurum mortem malam et fatum nigrum?

15

Hunc vero Ulysses ad guttur assecutus feriit sagitta;

prorsusque teneram per cervicem ivit cuspis.

Inclinatus-est autem is in-alteram-partem, poculumque ei excidit manu,

icto: statim vero fistula per nares crassa venit

sanguinis humani; cito autem a se mensam

20

pepulit pede percussam; effudit vero cibos humi;

panisque carnesque assatæ fœdabantur. Ipsi autem tumultuati-sunt

proci per domos, ut viderunt virum cadentem:

e sedibusque surrexerunt, turbati per domum,

undique circumspectantes bene-structos ad parietes:

25

nusquam vero scutum erat, nec valida hasta, ad-capiendum.

Objurgabant autem Ulyssem iratis verbis:

Hospes, male in-viros sagittas-mittis: non-amplius certamina

alia aggredieris: nunc tibi certum est grave exitium.

Etenim jam nunc virum interfecisti, qui longe optimus

30

juvenum in Ithaca: ideo te hic vultures edent.

Conjectabat unusquisque vir, quia putabant non volentem

virum interfecisse: hoc autem stulti non adverterunt,

quod jam ipsis etiam omnibus mortis fines impenderent.

Eos autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

35

O canes, non me-amplius putabatis reducem domum venturum

populo a Trojanorum, quod mihi consumebatis domum,

cum-famulis vero mulieribus concumbebatis violenter,

ipsiusque mei viventis ambiebatis uxorem,

nec deos veriti, qui cœlum latum tenent,

40

neque ullam hominum indignationem in-posterum futuram credentes:

nunc vobis etiam omnibus mortis fines impendent.

Sic dixit: illos vero omnes pallidus timor cepit:

[circumspectavit autem unusquisque, qua effugeret grave exitium;

Eurymachus vero ipsum solus respondens allocutus-est:

45

Si quidem jam Ulysses Ithacensis venisti,

hæc quidem juste dixisti de iis quanta faciebant Achivi,

multa quidem in ædibus injusta, multa autem in agro.

Sed hic quidem jam jacet, qui causa erat omnium,

Antinous: hic enim immisit hæc opera

50

nequaquam nuptiarum tantopere indigens, nec cupiens,

sed alia cogitans, quæ ei non perfecit Saturnius:

ut Ithacæ in populo bene-cultæ regnaret

ipse, at tuum filium interficeret insidiatus.

Nunc autem ille quidem jure interfectus-est: tu vero parce civibus

55

tuis: at nos postea, ubi-placaverimus te, per populum,

quæcunque tibi epota et comesta-sunt in ædibus,

pretium separatim ducentes viginti-boum unusquisque,

æsque aurumque rependemus; donec tuum cor

exhilaratum-sit: prius autem nequaquam indignum te irasci.

60

Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Eurymache, nec si quidem mihi paterna omnia dederitis,

quæcunque nunc vobis sunt et sicunde alia adderetis,

ne sic quidem adhuc manus meas abstinerem a-cæde,

antequam omnem proci injuriam luerint.[TR1]

65

Nunc vobis optio adest, vel contra pugnare,

vel fugere, qui mortem et fatum evitaverit:

sed haud ullum evitaturum puto grave exitium.

Sic dixit: eorum vero ibidem soluta-sunt genua et carum cor.

Ipsos autem Eurymachus alloquebatur secundo rursus:

70

O amici, non enim abstinebit a nobis vir hic manus indomitas;

sed postquam cepit arcum bene-politum et pharetram,

limine a polito sagittabit, donec omnes

nos interfecerit; verum meminerimus pugnæ.

Ensesque stringite, et obtendite mensas

75

sagittis letiferis: in ipsum vero omnes ingruamus

conferti, si eum a-limine depellamus ac foribus,

eamusque per urbem, clamorque citissime fiat;

tunc cito hic vir nunc ultimo sagittaverit.

Sic igitur locutus, strinxit ensem acutum,

80

æreum, utrinque acutum; insiliitque in ipsum

terribiliter vociferans: eodem-tempore autem divinus Ulysses

sagitta emissa ei percussit pectus ad mammam,

et ei hepati infixit velox telum; e manu vero

ensem dimisit is humi: vertiginosus autem circa mensam

85

decidit contortus; ac cibos effudit humi,

et poculum duplex: ipse autem terram verberabat fronte,

animo dolens; pedibusque sellam ambobus

calcitrans concussit: ob oculos vero fusa-est caligo.

Amphinomus autem in-Ulyssem irruit gloriosum

90

ex-advero insurgens; strinxitque ensem acutum,

si qua is sibi cederet a-foribus. Sed jam ipsum prævertit

Telemachus a-tergo percutiens ærata hasta,

humeros inter, perque pectora eam transegit:

fragoremque-edidit is lapsus, terramque feriit tota fronte.

95

Telemachus autem abripuit-se, relicta longa hasta

illic in Amphinomo; pertimescebat enim, ne-quis Achivorum

se hastam retrahentem longam, vel feriret,

ense insurgens, vel prono adversum percutiens.

Ivit autem currens, valdeque cito dilectum ad-patrem pervenit;

100

prope vero stans verbis alatis eum allocutus-est:

O pater, jam tibi scutum afferam et duas hastas,

et galeam totam-æream, temporibus aptam,

ipseque me-induam profectus: dabo autem subulco

et bubulco alia arma: nam armatum-esse melius est.

105

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

affer currens, dum mihi ad-propugnandum adsunt sagittæ,

ne me amoveant foribus, solus quum-sim.

Sic dixit: Telemachus autem dilecto obedivit patri.

Profectusque-est ire in-thalamum ubi ei inclyta arma jacebant.

110

Inde quatuor quidem scuta desumsit, hastasque octo,

et quatuor galeas æratas setis-equinis-densas:

ivitque ferens; valde autem cito carum ad-patrem pervenit.

Ipse vero omnium-primum circa corpus sibi-induit æs;

sic autem pariter famuli sibi-induerunt arma pulcra;

115

steteruntque circum Ulyssem prudentem, versutum.

At ille, quamdiu quidem ipsi ad-propugnandum aderant sagittæ,

tamdiu procorum unum utique semper sua in domo

percutiebat collimans: illi vero conferti cadebant.

Ac postquam defecerunt sagittæ regem jaculantem,

120

arcum quidem ad postem bene-fundatæ domus

inclinavit ut-staret, ad parietes collucentes:

ipse vero circum humeros scutum posuit quadruplex:

capitique forti galeam fabrefactam imposuit

setis-equinis-comantem: terribiliter autem crista desuper nutabat;

125

sumsit autem validas hastas duas munitas ære.

Posticum vero quoddam erat bene-structo in pariete;

extremum autem ad limen bene-fundatæ domus

erat via in angiportum, tabulæ vero illam continebant bene aptatæ.

Hanc vero Ulysses custodire jussit divinum subulcum,

130

stantem prope ipsam: unus vero solus erat aditus.

Illis autem Agelaus dixit, verbumomnibus promulgans:

O amici, nonne jam aliquis ad posticum ascendat,

et dicat populis, clamorque citissime fiat?

tum cito hic vir nunc ultimo sagittaverit.

135

Hunc autem rursus allocutus-est Melanthius, custos caprarum:

nullo-modo licet, Agelae Jovis-alumne: prope enim valde

aulæ pulcræ fores, et difficile os angiporti;

et unus omnes arceret vir, qui-quidem strenuus esset.

Sed agite, vobis arma afferam ad-armandum,

140

e thalamo: intus enim, puto, neque usquam alibi

arma deposuerunt Ulysses et splendidus filius.

Sic locutus ascendit Melanthius, custos caprarum,

in thalamum Ulyssis, per forulas domus.

Inde duodecim quidem scuta desumsit, totidemque hastas,

145

et totidem galeas æratas setis-equinis-densas:

profectusque-est ire, valdeque cito ferens procis dedit.

Et tunc Ulyssis soluta-sunt genua et carum cor,

ut circumponentes-sibi vidit arma, manibusque hastas

longas vibrantes; magnum autem ipsis apparebat opus.

150

Statim vero Telemachum verbis alatis allocutus-est:

Telemache, certe omnino jam aliqua in ædibus mulierum

in-nos concitat bellum malum, vel Melantheus.

Hunc autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

o pater, ipse ego peccavi (nec quisquam alius

155

in-culpa-est), qui thalami januam firmiter aptam

reliqui acclinatam: horum vero speculator erat melior.

Sed ito, divine Eumæe; januam claude thalami,

et observa, si qua sit mulierum, quæ hæc faciat,

an filius Dolii, Melantheus, quem quidem puto.

160

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Ivit autem iterum ad-thalamum Melantheus, custos caprarum,

allaturus arma pulcra: animadvertit vero divinus subulcus,

statimque Ulyssem alloquebatur, prope stantem:[TR2]

Generose Laertiade, sollers Ulysse,

165

ille vero rursus perniciosus vir, quem putamus ipsi,

proficiscitur in thalamum; tu tamen mihi explicite dic,

utrum ipsum interficiam, si quidem superior fuero;

an tibi huc ducam, ut injurias luat

multas, quotquot hic molitus-est tua in domo.

170

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

ego quidem et Telemachus procos illustres

continebimus intra ædes, quantumvis incitatos.

Vos vero retortis pedibus et manibus desuper

in thalamum conjicite; fores autem astringite post vos:

175

catenam vero plexam ex ipso ubi-nexueritis,

columnam in altam trahite, et admovete trabibus;

ut diu vivus manens, graves dolores patiatur.

Sic dixit: illi vero ei omnino quidem auscultarunt et paruerunt:

iveruntque in thalamum; latuere vero ipsum, intus qui-erat.

180

Nempe is quidem thalami in recessu arma quærebat:

hi vero steterunt utrinque ad postes manentes.

Quando super limen ibat Melanthius, custos caprarum,

altera quidem manu ferens pulcram galeam,

altera vero scutum latum, antiquum, fœdatum situ,

185

Laertæ herois, quos juvenis is gestabat;

tunc vero jamdudum jacuerat; suturæ autem dissolutæ-erant lororum:

illi inde adorti prehenderunt traxeruntque ipsum intro

per-capillos; in pavimento vero humi dejecere dolentem corde,

pedes autem manusque colligarunt acerbo vinculo,

190

bene admodum retortos penitus, sicut jusserat

filius Laertæ, audens divinus Ulysses;

catenam vero plexam ex ipso ubi-nexuerant,

columnam in altam traxerunt, admoveruntque trabibus.

Eum autem aspere-deridens allocutus-es, Eumæe subulce:[TR3]

195

Nunc quidem demum prorsus, Melanthi, nocte vigilabis,

lecto in molli decumbens, uti te decet;

nec te-sane mane-genita Aurora ab Oceani fluentis

latebit adveniens in-aureo-solio, quando adducis

capras procis in domo, ad-convivium apparandum.

200

Sic is quidem illic relictus-est, tensus exitioso in vinculo:

illi autem arma induti, janua occlusa splendida,

iverunt ad Ulyssem prudentem, versutum.

Ibi robur spirantes constiterunt; qui quidem super limen,

quatuor; illi autem intra ædes multique et strenui erant.

205

His autem prope filia Jovis advenit Minerva,

Mentori assimilata tum corpore, tum etiam voce.

Hanc vero Ulysses gaudebat conspicatus et verbum dixit:

Mentor, propulsa malum, memorque-esto socii dilecti:

qui tibi bene sæpe-faciebam, eadem-ætate autem mecum es.

210

Sic dixit, suspicans populorum-concitatricem esse Minervam.

Proci vero ex-altera-parte eam increpabant in ædibus:

primus hanc objurgabat Damastorides Agelaus:

Mentor, ne tibi verbis persuadeat Ulysses,

procos ut-oppugnes, auxilierisque ei ipsi:

215

sic enim nostram mentem perfectum-iri puto:

quando hos interfecerimus, patrem atque etiam filium,

in iis et tu postea interficieris, quod-talia cogitas

facere in ædibus: tuo vero ipsius capite lues.

At postquam vestras vires abstulerimus ære,

220

possessiones, quotquot tibi sunt, quæque intus, et quæ foris,

cum-iis quæ sunt Ulyssis commiscebimus; nec tibi filios

vivere in ædibus sinemus, nec filias,

neque uxorem castam Ithacæ in urbe versari.

Sic dixit: Minerva vero irata-est in-corde magis;

225

objurgavitque Ulyssem iratis verbis:

Non-amplius tibi, Ulysse, robur integrum, nec ulla fortitudo,

qualis erat quando de Helena candidis-ulnis, nobili-patre-nata,

per-novem-annos cum-Trojanis pugnabas assidue semper;

multos autem viros interfecisti in gravi pugna,

230

tuoque capta-est consilio Priami urbs viis-spatiosis.

Quomodo demum nunc, quum tuas ad-ædes et possessiones venisti,

contra procos molliter-cessas fortis esse?

Sed age huc, amice, juxta me sta, et vide opus,

ut scias qualis tibi inter viros inimicos sit

235

Mentor Alcimides ad-beneficia rependenda.

Dixit, et nondum prorsus dabat variabilem victoriam;

sed adhuc sane roburque et fortitudinem experiebatur

et Ulyssis, et filii gloriosi.

Ips aveor splendidæ super domus tectum

240

consedit eo insiliens, hirundini similis aspectu.

Procos autem concitabat Damastorides Agelaus,

Eurynomusque, et Amphimedon, Demoptolemusque,

Pisanderque Polyctorides, Polybusque prudens:

hi enim procorum fortitudine erant longe optimi,

245

quotquot adhuc vivebant, et de animabus pugnabant:

ceteros autem jam domuerat arcus, et crebræ sagittæ.

Illis vero Agelaus dixit, verbum omnibus promulgans:

O amici, jam cohibebit vir hic manus indomitas:

ac jam ei Mentor quidem abiit, inanes jactationes locutus;

250

hi autem soli relicti-sunt in primis foribus.

Ideo nunc ne simul omnes emittite hastas longas:

sed agite, sex primum jaculamini, sicubi Jupiter

dederit Ulyssem percuti, et nos gloriam reportare.

De-ceteris autem non est sollicitudo, postquam hic cediderit.

255

Sic dixit: illi vero inde omnes jaculati-sunt, sicut jussit,

connixi; illa autem omnia irrita reddidit Minerva.

Eorum alius quidem postem bene-fundatæ domus

percussit, alius autem januam firmiter aptatam;

alius vero parieti faxinea-hasta incidit ære-gravis.

260

Ac postquam hastas evitaverunt procorum,

his sermonem exorsus-est audens divinus Ulysses:

O amici, jam quidem ego dixerim et nobis,

procorum in turbam ut-jaculemur, qui cupiunt

nos interficere, præter priora mala.

265

Sic dixit; hi autem omnes jaculati-sunt acutas hastas,

ex-adverso collimantes: Demoptolemum quidem Ulysses,

Euryaden autem Telemachus, Elatum vero subulcus,

Pisandrum autem interfecit boum bubulcus vir:

hi quidem deinde simul mordicus prehenderunt immensum solum.

270

Proci vero recessere domus in-penetrale:

illi autem irruerunt, et e cadaveribus hastas extraxere.

Rursus vero proci jaculati-sunt acutas hastas,

connixi: illa vero pleraque irrita reddidit Minerva.

Eorum alius quidem postem bene-fundatæ domus

275

percussit, alius autem januam firmiter aptatam;

alius vero parieti fraxinea-hasta incidit ære-gravis.

Amphimedon autem Telemacho percussit manum ad carpum

strictim, extremamque pellem læsit æs.

Ctesipus vero Eumæo super scutum hasta longa

280

humerum perstrinxit; ea autem supervolavit, ceciditque humi.

Illi vero ex-altera-parte circa Ulyssem prudentem, versutum,

procorum in turbam jaculati-sunt acutas hastas.

Tunc autem Eurydamantem feriit urbium-vastator Ulysses,

Amphimedontem Telemachus, Polybum vero subulcus;

285

Ctesippum autem deinde boum bubulcus vir

percussit ad pectus; et super-eo-glorians ipsum allocutus-est:

O Polytherside, conviciorum-amans, nunquam omnino

obsequens stultitiæ magnifice loquere, sed diis

sermonem committe: quoniam multo potentiores sunt.

290

Hoc tibi pro pede esto hospitale-munus, quem quondam dedisti

deo-pari Ulyssi, per domum vaganti.

Dixit boum camurorum bubulcus: at Ulysses

vulneravit Damastoriden cominus hasta longa:

Telemachus autem Euenoriden Liocritum vulneravit

295

hasta medio ventre, penitusque æs transegit:

cecidit vero is pronus, terramque feriit tota fronte.

Tunc demum Minerva mortalibus-exitiosam ægidem sustulit

alte ex fastigio: eorum autem mentes perterritæ-sunt.

Hique trepidabant per domum, boves tanquam armentales;

300

quas quidem pernix asilus adortus agitavit

tempore in verno, quando dies longi sunt.

Illi autem, sicut vultures curvis-unguibus, aduncis-rostris,

ex montibus profecti avibus insiliunt;

hæ quidem in campo retia timentes volitant,

305

illi autem eas perdunt insilientes; neque ulla resistendi-facultas

fit, neque effugium; gaudent autem et viri ea captura:

sic igitur hi procos irruentes per domum

feriebant quaqua-versum; illorum autem gemitus oriebatur fœdus,

capitibus percussis: pavimentum vero totum sanguine undabat.

310

Liodes autem Ulyssis advolans prehendit genua,

et ipsum precans verbis alatis allocutus-est:

Supplex-oro te, Ulysse; tu vero me respice et mei miserere:

nunquam enim cuiquam dico me mulierum in ædibus

dixisse neque aliquid fecisse iniquum: sed et alios

315

compescebam procos, quicunque talia quidem faceret.

Sed mihi non paruerunt, a malis manus ut-abstinerent:

quare et ob-iniquitates sævum fatum consecuti-sunt.

At ego inter hos haruspex, nihil qui-patravi,

jacebo: nam non est gratia in-posterum benefactorum.

320

Hunc autem torve intuitus allocutus-est ingeniosus Ulysses:

si quidem jam inter hos haruspicem profiteris te esse,

sæpe fere debes precatus-esse in ædibus,

longe mihi reditus finem dulcis fieri,

tibi autem uxoremque caram accedere, et filios parere:

325

quare non mortem tu inexorabilem effugies.

Sic igitur locutus, ensem cepit manu robusta

jacentem, quem Agelaus abjecerat humi

quum-interficeretur; eo hunc ad cervicem mediam feriit:

loquentis vero adhuc ejus caput pulveribus mixtum-est.

330

Terpiades autem cantor declinavit fatum atrum,

Phemius; qui canebat inter procos necessitate.

Stetit autem, in manibus tenens citharam argutam,

prope ad posticam: bifariam vero mente deliberabat;

utrum egressus domo, Jovis magni ad aram

335

domestici sederet fabrefactam, ubi multa

Laertes Ulyssesque boum femora comburebant;

an genibus-prehensis precaretur aggressus Ulyssem.

Sic autem ei cogitanti visum-est utilius esse,

genua prehendere Laertiadæ Ulyssis.

340

Nempe ille citharam cavam deposuit humi

medio inter craterem et sellam argenteis-clavis distinctam:

ipse autem demum Ulyssem aggressus prehendit genua,

et ipsum precans verbis alatis allocutus-est:

Supplex-oro te, Ulysse; tu vero me respice, et mei miserere:

345

ipsi tibi in-posterum dolor erit, si cantorem

interfeceris, qui diis et hominibus cano.

Ex-me-ipso-doctus sum; deus vero mihi in mente cantus

omingenos insevit; aptus-sum autem tibi accinere

tanquam deo: quare ne me cupias obtruncare.

350

Et Telemachus hæc utique dixerit, tuus dilectus filius,

quod ego neutiquam lubens in tuam domum, neque indigens,

veniebam procis cantaturus inter convivia;

sed multo plures et potentiores ducebant me necessitate.

Sic dixit: eum autem audivit sacra vis Telemachi;

355

statimque suum patrem alloquebatur prope stantem:

Contine-te, neu quicquam hunc insontem vulnera ære:

etiam præconem Medontem servabimus, qui me semper

domo in nostra curabat, puer dum-eram:

si jam non ipsum interfecerit Philœtius, vel subulcus,

360

vel tibi is occurrerit, ruenti per domum.

Sic dixit: eum vero audivit Medon, prudentia sciens:

stratus enim jacebat sub solio, circùm autem pellem

indutus-erat bovis recens-excoriati, vitans fatum atrum.

Statim vero a-solo surrexit, citoque exuit bubulam pellem;

365

Telemachum autem deinde aggressus prehendit genua,

et ipsum precens verbis alatis allocutus-est:

O care, ego quidem hic sum: tu vero contine-te; dic autem patri,

ne me ferociens lædat acuto ære,

de-viris procis iratus, qui ei attondebant

370

possessiones in ædibus; te autem stulti nihil honorabant.

Hunc vero subridens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

bono-esto-animo, quandoquidem te hic liberavit et servavit;

ut noscas ipse in animo, sed dicas etiam alii,

quod maleficio benficium est longe melius.

375

Sed egressi ex-ædibus, sedete foris

extra cædem in aula; tuque et valde-celebris cantor,

dum ego per domum operatus-fuero, quodcunque me oportet.

Sic dixit: hi autem exiverunt domo profecti,

sedebantque proinde Jovis magni ad aram;

380

undique circumspicientes, cædem exspectantes semper.

Circumspectavit vero Ulysses per suam domum, si quis adhuc virorum

vivus surriperet-se, vitans fatum atrum.

Illos autem vidit prorsus-omnes in sanguine et pulveribus

collapsos multos; sicut pisces, quos-quidem piscatores

385

cavum in litus, canum extra mare,

reti extraxerunt multiforo; hi vero omnes

undas maris desiderantes in arenis fusi-sunt,

et horum quidem Sol lucens abstulit animam:

sic tunc proci super alios-alii fusi-erant.

390

Tum demum Telemachum allocutus-est ingeniosus Ulysses:

Telemache, eia age, mihi advoca nutricem Eurycleam:

ut verbum ei dicam, quod mihi in-animo est.

Sic dixit: Telemachus vero dilecto obedivit patri;

motaque janua allocutus-est nutricem Eurycleam:

395

Huc jam move-te, anus antiqua, quæ mulierum

famularum inspectrix es in ædibus nostris:

veni; vocat te pater meus, ut aliquid tibi dicat.

Sic igitur locutus-est: illi autem non-evolavit verbum.

Aperuit vero fores ædium habitantibus-commodarum,

400

profectaque-est ire: at Telemachus ante præibat.

Invenit deinde Ulyssem inter cæsa cadavera,

sanguine et pulvere inquinatum: tanquam leonem,

qui quidem pastus de-bove venit agresti;

totum autem ei pectusque, genæque utrinque

405

cruentatæ sunt; terribilis vero est in vultum aspectu:

sic Ulysses inquinatus-erat pedibus et manibus superne.

Illa autem ubi cadaveraque et immensum inspexit sanguinem,

impetum-cepit ululandi, quoniam magnum vidit opus:

sed Ulysses cohibuit et retinuit, cupientem licet;

410

et ipsam compellans verbis alatis allocutus-est:

In animo, anus, gaude, et te-contine, neu ulula:

non est fas, interfectis super viris gloriari.

Hosce vero fatum domuit deorum et ipsorum iniqua opera:

neminem enim honorabant terrestrium hominum,

415

non malum, nec bonum quidem, quicunque ad-ipsos perveniret:

quare et ob-insolentiam fœdam mortem assecuti-sunt.

Sed age, mihi tu mulieres in ædibus recense,

et quæ me parum-honorant, et quæ culpæ-expertes sunt.

Illum autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:

420

enimvero ego tibi, fili, veritatem declarabo.

Quinquaginta tibi sunt in ædibus mulieres

famulæ, quas quidem opera docuimus operari,

lanasque carpere, et servitutem sustinere:

harum duodecim omnes ad-impudentiam processerunt,

425

nec me honorantes, neque ipsam Penelopen.

Telemachus vero recens quidem adolescebat, neque ipsum mater

imperare sinebat famulis mulieribus.

Sed age, ego conscenso cœnaculo splendido,

dicam tuæ uxori, cui aliquis deus somnum immisit.

430

Hanc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

nondum eam excita; tu vero huc dic mulieribus

ut-veniant, quæ-quidem antea indigna machinabantur.

Sic igitur dixit; anus autem per domum transiens exivit,

nuntiatura mulieribus, et hortatura ut-venirent.

435

At ille Telemachum et bubulcum ac subulcum,

ad se vocatos, verbis alatis allocutus-est:

Incipite nunc cadavera portare, et jubete ferre mulieres,

ac deinde solia perpulcra, et mensas,

aqua et spongiis multiforis purgare.

440

At postquam jam totam domum ordinaveritis,

famulas eductas e bene-fundata domo,

medio-inter tholumque et egregium septum aulæ,

ferite ensibus longa-acie, donec omnium

animas abstuleritis et oblitæ-fuerint Veneris,

445

quam sub procis habebant, et qua miscebantur clam.

Sic dixit; ac mulieres confertæ venerunt omnes,

graviter lamentantes, uberes lacrimas defundentes.

Primum quidem corpora portabant mortua;

sub porticu vero ponebant bene-septæ aulæ,

450

sibi-invicem innitentes: imperabat autem Ulysses,

ipse adsurgens: illæ vero exportabant etiam necessitate.

Ac deinde solia perpulcra et mensas,

aqua et spongiis multiforis purgabant.

At Telemachus et bubulcus ac subulcus

455

scopis pavimentum firmiter structæ domus

verrebant; exportabant vero famulæ, posueruntque foris.

Ac postquam totam domum ordinarant,

famulas eductas e-bene-fundata domo,

medio-inter tholumque et egregium septum aulæ

460

cogebant in angusto, unde nullo-modo licebat effugere.

Ad-hos autem Telemachus prudens incipiebat loqui:

Non quidem jam pura morte animum auferrem

harum, quæ dudum meo capiti opprobria offuderunt,

matrique meæ, cumque procis concumbebant.

465

Sic igitur dixit; et funem navis prora-cærulea-instructæ

ex-columna nexum magna tholi, iis circumjecit,

alte extensum, ne-qua pedibus solum attingeret.

Sicut autem quando vel turdæ patulis-alis, vel columbæ

reti impingunt, quod stabat in fruticeto,

470

septum intrantes, triste autem eas suscepit cubile:

sic hæ ordine capita habebant, circum autem omnia

colla laquei erant, ut miserrime morerentur:

palpitabant vero pedibus paululum, nequaquam valde diu.

Ac Melanthium educebant per vestibulumque et aulam;

475

ejus autem naresque et aures sævo ære

abscindebant, genitaliaque evulserunt, canibus cruda discerpenda;

manusque et pedes amputabant, irato animo.

Hi quidem deinde ut-sibi-abluerant manusque pedesque,

ad Ulyssem in-domum ivere; perfectum-erat autem opus.

480

Atque hic alloquebatur dilectam nutricem Eurycleam:

Affer thus, anus, malorum medelam, afferque mihi ignem,

ut suffiam domum; tu autem Penelopen

venire huc jube, cum famulis mulieribus:

omnes vero hortare ancillas per domum, ut-veniant.

485

Eum vero rursus alloquebatur dilecta nutrix Euryclea:

certe jam hæc, fili mi, apposite dixisti;

sed age, tibi lænamque tunicamque vestimenta afferam:

neve hoc-modo pannis tectus latos humeros

sta in ædibus; indignum vero hoc foret.

490

Eam autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

ignis nunc mihi omnium-primum in ædibus fiat.

Sic dixit: neque inobsequens-fuit cara nutrix Euryclea;

attulit vero ignem et thus: at Ulysses

bene suffivit ædes et domum et aulam.

495

Anus autem inde ascendit per ædes pulcras Ulyssis,

nuntiatura mulieribus, et hortatura ut-venirent:

illæ vero iverunt ex domo, facem in manibus tenentes.

Hæque inde circumfundebantur et salutabant Ulyssem,

et osculabantur ei amplectentes caputque et humeros

500

manusque prensantes; illum autem dulce desiderium cepit

fletus et suspirii: cognoscebat vero animo cunctas.

[TR1] "luerint," → "luerint."
[TR2] "stantem;" → "stantem:"
[TR3] "subulce;" → "subulce:"

Odysseæ XXIII.—Ulyssis a Penelope agnitus.

ARGUMENT:

Euryclea awakens Penelope with the news of Ulysses' return, and the death of the suitors. Penelope scarcely credits her; but supposes some god has punished them, and descends from her department in doubt. At the first interview of Ulysses and Penelope, she is quite unsatisfied. Minerva restores him to the beauty of his youth; but the queen continues incredulous, till by some circumstances she is convinced, and falls into all the transports of passion and tenderness. They recount to each other all that has passed during their long separation. The next morning Ulysses, arming himself and his friends, goes from the city to visit his father.

TEXT:

1

Anus vero in cœnaculum ascendit exsultans,

heræ dilectum maritum intus esse:

genua autem firmiter-se-movebant, pedesque subsultabant:

stetit vero deinde super caput, et ipsam sermone allocuta-est:

5

Surge, Penelope, cara filia, ut videas

oculis tuis, quæ desideras per-dies omnes:

venit Ulysses, et domum advenit, sero licet reversus.

Procos autem interfecit illustres, qui ipsi domum

contristabant et possessiones comedebant violenterque-tractabant filium.

10

Illam vero rursus allocuta-est prudens Penelope:

nutrix cara, insanam te dii reddidere, qui possunt

insipientem facere etiam eum qui vel prudentissimus sit;

atque alias mentis-impotentem sapientiæ admoverunt:

qui te sane læserunt; antea autem mente integra eras.

15

Cur me deludis, pertristem animum habentem,

hæc præter verum dicens, et ex somno me suscitas

dulci, qui mihi vinxerat caras palpebras complexus?

nondum enim taliter dormivi, ex quo Ulysses

ivit visurus malum-Ilium non nominandum.

20

Sed age nunc descende, et retro vade in-domum.

Si qua enim mihi alia mulierum, quæ mihi sunt,

hæc veniens nuntiasset et ex somno[TR1] me suscitasset,

ideo cito graviter ipsam ego dimississem ut-iret

rursus intra ædes: te vero in-hoc quidem senectus juvabit.

25

Hanc autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:

nequaquam te deludo, filia cara: sed vere tibi

venit Ulysses, et domum advenit, sicut dico;

ille hospes, quem omnes ignominia-afficiebant in ædibus.

Telemachus vero illum dudum noverat intus esse,

30

sed per-prudentiam consilia patris occultarat,

ut virorum ulcisceretur violentiam superborum.

Sic dixit: illa autem gavisa-est, et a lecto exsiliens

anum complexa-est; a-palpebris vero lacrimam demisit;

et ipsam compellans verbis alatis allocuta-est:

35

Eia age jam mihi, nutrix dilecta, verum dic,

si vere jam domum venit, ut dicis,

quomodo demum procis impudentibus manus intulerit,

solus quum-esset: hi vero semper frequentes intus manebant.

Illam autem rursus allocuta-est dilecta nutrix Euryclea:

40

non vidi, non didici, sed gemitum solum audiebam

eorum-qui-interficiebantur: nos vero in-recessu thalamorum bene-structorum

sedebamus turbatæ; foresque continebant nos bene-aptæ,

prius quidem quam tandem me tuus filius e domo vocaret

Telemachus: hunc enim pater emiserat vocaturum.

45

Inveni dein Ulyssem inter cæsa cadavera

stantem; illi vero circa ipsum solidum-pavimentum tenentes,

jacebant super alios-alii: videns tu animo exhilarata-fuisses.

[sanguine et cruore fœdatum, tanquam leonem.]

Nunc hi quidem jam omnes jacent ad atrienses fores

50

conferti: at ille domum suffit perpulcram,

igne magno accenso: te vero me emisit ut-vocarem.

Sed sequere, ut vobismet lætitiæ immittatis

ambo carum cor, quoniam mala multa passi-estis.

Nunc vero jam hoc longum desiderium perfectum-est:

55

venit quidem ipse vivus ad-focum, invenit autem et te

et filium in ædibus; mala vero qui ei faciebant

proci, hos omnes ultus-est sua in domo.

Hanc autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

nutrix dilecta, nondum magnopere gloriare exsultans.

60

Nosti enim quod gratus in domo appareret

omnibus, maxime vero mihique et filio, quem genuimus:

sed non est hic sermo verus, sicut dicis:

sed aliquis immortalium interfecit procos illustres,

injuriam eorum indignatus acerbam et mala opera.

65

Neminem enim honorabant terrestrium hominum,

non malum, nec bonum quidem, quicunque ad-ipsos pervenisset:

ideo ob iniquitates passi-sunt malum: at Ulysses

perdidit reditum longe ab-Achaia, periitque ipse.

Ei autem respondit deinde dilecta nutrix Euryclea:

70

filia mea, quale tibi verbum fugit ex septo dentium!

quæ maritum, intus dum-est apud focum, nunquam dicis

domum esse-venturum: animus vero tibi semper incredulus.

Sed age tibi et signum manifestum aliud quoddam dicam,

cicatricem, quam olim ei aper inflixit albo dente:

75

hanc eum abluens agnovi; volebam autem tibi ipsi

dicere: sed me ille prehensam ad os manibus,

non sinebat dicere, per-sollertiam mentis.

Sed sequere; atque ego me oppignerabo ipsam,

si te decipiam, ut-interficias me miserrima morte.

80

Huic autem respondit deinde prudens Penelope:

nutrix cara, difficile est te deorum sempiternorum

consilia cavere, valde licet multarum-rerum-scientem.

Sed omnino eamus ad filium meum, ut videam

viros procos mortuos, atque eum qui interfecit eos.

85

Sic locuta, descendebat e-cœnaculo: multa vero ei cor

agitabat, utrum seorsum dilectum maritum interrogaret,

an astans oscularetur caput et manus prehensas.

Illa vero postquam ingressa-est, et transivit lapideum limen,

sedebat deinde Ulyssi ex-adverso, in ignis splendore,

90

ad-parietem alterum: ille autem ad columnam longam

sedebat deorsum tuens, exspectans, si quid sibi diceret

eximia uxor, postquam vidit oculis.

Hæc vero tacita diu sedit, stupor vero ei cor invasit:

obtutu autem aliquando quidem eum in-oculos aspectabat,

95

aliquando vero identidem-non-agnoscebat, mala corpore vestimenta habentem.

Telemachus autem eam increpabat, verbumque dixit et elocutus-est:

Mater[TR2] mea, mala-mater, immitem animum habens,

cur sic a-patre separaris, neque propter ipsum

sedens, verbis percontaris neque interrogas?

100

Haud quidem alia utique sic mulier obfirmato animo

a-viro absisteret, qui ei mala multa perpessus

venisset vigesimo anno in patriam terram:

tibi vero semper cor durius est lapide.

Illum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

105

fili, mi, animus mihi in pectoribus stupet:

neque aliquod proloqui possum verbum ad eum, neque interrogare,

neque in vultum intueri coram. Si autem revera demum

est Ulysses, et domum venit, certe omnino nos

cognoscemus alter-alterum et melius; sunt enim nobis

110

signa, quæ jam et nos abscondita scimus ab aliis.

Sic dixit: subrisit vero audens divinus Ulysses,

statimque Telemachum verbis alatis allocutus-est:

Telemache, sane matrem in ædibus sine

tentare me; cito autem cognoscet etiam melius.

115

Nunc vero, quia sordeo, malaque corpore vestimenta indutus-sum,

ideo despicatui-habet me, et nondum putat ipsum esse.

Nos vero consultemus, quo-pacto quam optime fiat.

Etenim aliquis, etiam unum virum ubi-interfecerit in populo,

cui non multi sint adjutores pone,

120

fugit, cognatisque relictis et patria terra:

nos autem columen urbis interfecimus, qui longe optimi erant

juvenum in Ithaca; ideo te consultare jubeo.

Hunc vero rursus Telemachus prudens contra affatus-est:

ipse hæc sane videas, pater dilecte; tuum enim optimum

125

consilium in hominibus dicunt esse, nec quisquam tecum

alius vir contenderit mortalium hominum.

[Nos vero alacres una sequemur; neque omnino puto me

fortitudine defecturum, quanta vis quidem adsit.]

Illum autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

130

etenim ego dicam, ut mihi videtur esse optimum.

Primum quidem lavamini, et induimini tunicas,

famulasque in ædibus jubete vestimenta sibi-sumere:

ac divinus cantor, habens citharam argutam,

nobis præeat ludicram saltationem,

135

ut aliquis putet nuptias esse, extra audiens,

vel per viam vadens, vel ex iis qui circum-habitant:

ne prius fama lata cædis per urbem fiat

virorum procorum, quam nos iverimus extra

agrum in nostrum arboribus-abundantem; illic vero postea

140

consultabimus, quicquid utile Olympius præbuerit.

Sic dixit: illi autem ei omnino auscultarunt ac paruerunt.

Primum igitur lavarunt-se, et induerunt-sibi tunicas:

ornatæ-sunt autem mulieres: ac sumsit divinus cantor

citharam cavam, ipsisque desiderium concitavit

145

cantusque dulcis, et eximiæ saltationis.

His vero magna domus personabat pedibus

virorum ludentium, pulcreque-cinctarum mulierum.

Sic autem aliquis dicebat, hæc extra ædes audiens:

Certe omnino jam aliquis duxit multum-ambitam reginam:

150

improba, nec sustinuit mariti sui, cui-virgo-nupsit,

servare magnam domum perpetuo, donec venisset.

Sic aliquis dicebat; hæc autem non noverunt, quomodo facta-erant.

At Ulyssem magnanimum sua in domo

Eurynome œconoma lavit et unxit oleo;

155

circumque ipsum pallium jecit et tunicam:

atque capiti affudit multam pulcritudinem Minerva,

majoremque aspectu fecit et crassiorem; capite autem

crispas demisit comas, hyacinthino flori similes.

Sicut autem quando aliquis aurum circumfundit argento vir

160

peritus, quem Vulcanus docuerit et Pallas Minerva

artem omnigenam, pulcra vero opera is perficit:

sic quidem huic circumfudit gratiam capitique et humeris.

E balneo vero is egressus-est, corpore immortalibus similis:

iterum autem deinde resedit in solio, unde surrexerat,

165

ex-adverso suæ uxori, et ipsam sermone allocutus-est:

Mirifica, tibi quidem præ mulieribus feminis

cor durissimum fecerunt Olympias domos habentes:

haud quidem alia sic mulier obfirmato animo

a-viro absisteret, qui ei mala multa perpessus

170

venisset vigesimo anno in patriam terram.

Sed age mihi, nutrix, sterne lectum, ut etiam solus

decumbam: profecto enim huic ferreus in præcordiis animus.

Illum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

mirifce, nec sane magnopere-me-effero, nec nihili-habeo,

175

neque admodum admiror; perquam autem bene novi, qualis eras,

ex Ithaca in navi proficiscens longis-remis-instructa.

Sed age ei sterne densum lectum, Euryclea,

extra bene-fundatum thalamum, quem ipse fecit:

illic ei, elato denso lecto, injicite stragula,

180

pelles et lænas et vestes-stragulas splendidas.

Sic igitur dixit, maritum tentans; at Ulysses

indignatus uxorem alloquebatur, honesta scientem:

O mulier, profecto valde hoc verbum acerbum dixisti:

quis vero mihi alibi posuit lectum? difficile vero esset

185

etiam valde scienti, nisi quando deus ipse aggressus

facile volens poneret alio in loco:

virorum autem haud quisquam vivus mortalis ne valde quidem pubescens,

facile amoliretur; nam magnum signum factum-est

in lecto elaborato: eum autem ego feci, nec quisquam alius.

190

Arbor erat patulis-frondibus olivæ intra septum,

vigens, florescens: crassitudine vero erat tanquam columna.

Ei autem ego circumdatum thalamum struxi, donec perfeci

densis lapidibus, et bene desuper texi;

conglutinatasque imposui fores, firmiter aptatas.

195

Et tum deinde abscidi comam patulis-frondibus olivæ;

truncum vero a radice usque procissum circumdolavi ære

bene et scite, et ad perpendiculum exegi,

fulcro elaborato; terebravique omnia terebra.

Ab hoc autem incipiens lectum poliebam, donec perfeci,

200

varie-ornans auroque et argento et ebore:

inde vero extendi pellem bovis, purpura splendidam.

Sic tibi hoc signum dico; neque omnino scio,

si mihi adhuc incolumis sit, mulier, lectus, an aliquis jam

virorum alibi posuerit, succiso fundo olivæ.

205

Sic dixit: illius vero ibidem soluta-sunt genua et carum cor,

signa agnoscentis, quæ ei accurata dixerat Ulysses:

lacrimis-fusis autem deinde recta cucurrit, ac manus circa

collum jaciebat Ulyssi; caput vero osculata-est et affabatur:

Ne mihi, Ulysse, irascere, quoniam in-aliis quidem rebus maxime

210

hominum prudens-eras; dii autem dabant ærumnam,

qui nobis inviderunt apud nos-invicem manentes

pubertate fruitos-esse, et senectutis limen attigisse.

At ne nunc mihi ob-hoc irascere, neu indignare,

quod te non primum, postquam vidi, sic amplexa-sum.

215

Semper enim mihi animus in pectoribus caris

horruit, ne-quis me hominum deciperet verbis

huc profectus; multi enim malas astutias cogitant.

Neque Argiva Helena, Jove enata,

viro cum alieno mixta-fuisset amore et cubili,

220

si in-animo habuisset, quod ipsam iterum Mavortii filii Achivorum

reducturi domum dilectam in patriam erant.

Eam autem profecto ad-patrandum deus instigavit opus indignum:

at noxam non ante in-suo deposuit (cognovit) animo

gravem, ex qua primum et ad-nos venit dolor.

225

Nunc vero, quandoquidem jam signa manifesta dixisti

lecti nostri, quem non mortalis alius viderat,

sed soli tuque egoque, et ancilla una sola

Actoris, quam mihi dedit pater olim huc proficiscenti,

quæ nobis custodiebat fores firmi thalami,

230

flectis tandem meum animum, durus licet valde sit.

Sic dixit; illique adhuc magis desiderium excitavit fletus:

flebat vero tenens uxorem animo-gratam, honesta scientem.

Sicut autem quando grata terra natantibus apparet,

quorum quidem Neptunus bene-fabricatam navem in ponto

235

perdidit, agitatam vento et fluctu vasto;

pauci vero effugerunt e-cano mari in-terram

natantes, multaque circa corpus accrevit salsugo;

læti tamen conscenderunt terram, malo evitato:

sic ipsi gratus erat maritus intuenti:

240

a-collo autem nondum omnino removebat brachia candida.

Et sane flentibus apparuisset roseis-digitis Aurora,

nisi utique aliud cogitasset dea cæsiis-oculis Minerva.

Noctem quidem in termino longam tenuit, Auroram vero

retinuit in Oceano aureum-solium-habentem, nec sinebat equos

245

jungere veloces, lumen hominibus ferentes,

Lampum et Phaethonta, qui Auroram equi vehunt.

Et tunc suam uxorem allocutus-est ingeniosus Ulysses:

O mulier, nondum enim omnium ad fines certaminum

venimus, sed adhuc in-posterum immensus labor erit,

250

multus et difficilis, quem me oportet omnem perficere.

Sic enim mihi anima vaticinata-est Tiresiæ,

die illo, quando descendi domum Orci intra,

reditum sociis quærens, et mihi ipsi.

Sed veni, ad-lectum eamus, uxor, ut jamjam

255

somno dulci delectemur, ubi-decubuerimus.

Eum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

cubile quidem demum tibi-sane tunc erit, quando animo

tuo volueris; quandoquidem te dii fecerunt reducem

ad-domum bene-ædificatam, et tuam in patriam terram.

260

Sed quoniam cogitasti, et tibi deus injecit animo,

dic, age, mihi hoc certamen; quoniam et postea, puto,

audiam; statim autem est scire nequaquam pejus.

Hanc vero respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

mirifica, cur demum me valde exhortans jubes

265

dicere? at ego dicam, nec celabo.

Haud quidem tibi animus gaudebit; neque enim ipse

gaudeo: quoniam admodum multas me hominum ad urbes jussit

proficisci, in manibus habentem fabrefactum remum,

donec ad-illos pervenerim, quid haud norunt mare,

270

viros, nec salibus mixtum cibum edunt:

nec sane hi norunt naves rubris-proris,

nec fabrefactos remos, qui-quidem alæ navibus sunt.

Signum vero mihi hoc dixit manifestum, nec te celabo:

quando demum mihi obviam-factus alius viator

275

dixerit me ventilabrum habere super splendido humero:

tunc me terræ infixo jussit remo,

factisque sacris pulcris Neptuno regi,

ariete, tauroque, suumque initore verre,

domum abire, facereque sacras hecatombas

280

immortalibus diis, qui cœlum latum tenent,

omnibus prorsus ordine: mors autem mihi ex mari ipsi

lenis admodum talis adveniet, quæ me occidat

senectute a molli confectum; circum autem populi

felices erunt: hæc mihi dixit omnia perfectum-iri.

285

Illum autem rursus allocuta-est prudens Penelope:

si quidem demum senectutem dii perficient meliorem,

spes tibi est deinde malorum effugium fore.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Interea vero Eurynomeque et nutrix instruebant lectum

290

veste molli, facibus sub lucentibus.

Ac postquam straverant densum lectum properantes,

anus quidem decubitura retro in-domum ivit;

illis vero Eurynome cubicularia præibat

euntibus ad-lectum, facem in manibus tenens:

295

in thalamum autem ubi-duxerat, retro ivit; illi quidem deinde

lubentes lecti antiqui ritibus accesserunt.

At Telemachus et bubulcus ac subulcus

cessare-fecerunt a-saltatione pedes, cessareque-fecere mulieres:

ipsi vero cubabant per ædes umbrosas.

300

Illi autem postquam amore delectati-sunt desiderabili,

delectabantur sermonibus, inter se-invicem confabulantes:

illa quidem quanta in ædibus sustinuerat, divina mulierum,

virorum procorum inspiciens perniciosum cœtum,

qui sui gratia multa, boves et pinguia pecora,

305

mactabant; multum autem ex-doliis hauriebatur vinum.

At generosus Ulysses, quantos dolores intulerat

hominibus, et quantos ipse ærumnis-conflictatus exanclaverat,

omnia dicebat; illa vero delectabatur audiens; neque ei somnus

incidebat palpebris, antequam is enarrasset omnia.

310

Incepit autem, quomodo primum Ciconas domuit; ac postea

venit in-Lotophagorum virorum pinguem terram:

et quæ Cyclops fecit, et quomodo luit pœnam

ob-fortes socios, quos comedebat is nec miserabatur:

et ut ad Æolum venit, qui ipsum lubens suscepit,

315

et dimittebat: nondum tamen fatale, dilectam in patriam ut-perveniret,

erat; sed ipsum rursus abreptum procella

pontum in piscosum tulit valde gementem:

et quomodo Telepylum Læstrygoniam pervenit, ad

Læstrygonas, qui navesque perdidere et bene-ocreatos socios:

320

[omnes: Ulysses autem solus effugit nave nigra:]

et Circes enarravit dolum et varium-artificium;

et quomodo Orci domum adiit squalidam,

animam consulturus Thebani Tiresiæ,

navi multis-transtris-instructa; et aspexit omnes socios,

325

matremque, quæ ipsum peperit et nutrivit parvulum:

et quomodo Sirenum frequentium vocem audiit:

quomodoque venit ad Erraticas petras, horrendamque Charybdin,

Scyllamque, quam nondum-unquam illæsi viri effugerunt:

et ut Solis boves interfecerunt socii:

330

et ut navem velocem percussit ardenti fulmine

Jupiter altitonans; perieruntque strenui socii,

omnes simul: ipse vero mala fata effugit:

utque advenit Ogygiam in-insulam, ad Nymphamque Calypso,

quæ demum ipsum detinebat, cupiens sibi maritum esse,

335

in specubus cavis, et alebat, atque dicebat

reddituram se eum immortalem et senectutis-expertem dies omnes;

sed ei nunquam animum in pectoribus flectebat:

et quomodo ad Phæacas pervenit, multa perpessus,

qui sane ipsum ex animo, deum veluti, honoraverunt,

340

et deduxerunt cum navi dilectam in patriam terram,

æreque, auroque affatim, vestituque datis.

Hoc sane ultimum dixit verbum, quando eum dulcis somnus

membrorum-relaxator invasit, solvens curas animi.

Sed rursus aliud cogitavit dea cæsiis-oculis Minerva:

345

quando demum Ulyssem putabat suo in animo

concubitu suæ uxoris oblectatum-esse, atque etiam somno:

statim ab Oceano in-aureo-solio mane-genitam Auroram

excitavit, ut hominibus lucem ferret: surrexit vero Ulysses

cubili ex molli; uxori autem hunc sermonem mandabat:

350

O uxor, jam quidem multis satiati-sumus certaminibus

ambo: tu quidem hic meum ærumnosum reditum

deflens; at me Jupiter doloribus, et dii alii,

properantem detinebant mea a patria terra:

nunc vero postquam ambo ad-desiderabile venimus cubile,

355

possessiones quidem, quæ mihi sunt, curato in ædibus;

pecora autem quæ mihi proci superbi consumsere, pro iis

multa quidem ipse ego prædabor, alia autem Achivi

dabunt, donec omnia impleverint stabula.

Verum ego quidem ad arboribus-abundantem agrum proficiscar,

360

visurus patrem eximium, qui mihi multum dolet:

tibi autem, uxor, hæc præcipio, prudens licet sis:

statim enim fama ibit simul cum sole oriente

de-viris procis, quos interfeci in ædibus:

in cœnaculum ubi-ascenderis, cum famulis mulieribus,

365

sede, neu quenquam respice, neu interroga.

Dixit, et circum humeros induit-sibi arma pulcra:

incitavit autem Telemachum et bubulcum ac subulcum,

omnesque arma jussit Martia manibus sibi-sumere.

Hi vero ei non inobsequentes-fuerunt; armabant autem se ære;

370

et aperuere fores, et exibant; præibat autem Ulysses.

Jam quidem lux erat super terram; illos autem Minerva

caligine coopertos cito eduxit ex-urbe.

[TR1] "sommo" → "somno"
[TR2] "mater" → "Mater"

Odysseæ XXIV.—Libationes.

ARGUMENT:

The souls of the suitors are conducted by Mercury to the infernal shades. Ulysses in the country goes to the retirement of his father, Laertes; he finds him busied in his garden all alone; the manner of his discovery to him is beautifully described. They return together to his lodge, and the king is acknowledged by Dolius and the servants. The Ithacensians, led by Eupithes, the father of Antinous, rise against Ulysses, who gives them battle in which Eupithes is killed by Laertes: and the goddess Pallas makes a lasting peace between Ulysses and his subjects, which concludes the Odyssey.

TEXT:

1

[Mercurius autem animas Cyllenius evocabat

virorum procorum; habebat vero virgam in manibus

pulcram, auream, qua-quidem hominum oculos mulcet,

quorum vult; alios vero et dormientes suscitat:

5

hac utique ducebat commotas; illæ vero stridentes sequebantur.

Sicut autem quando vespertiliones in-secessu antri divini

stridentes volant, postquam exciderit aliquis

de-serie ex petra; ac sibi-invicem adhærescunt:

sic illæ stridentes una ibant: præibat vero ipsis

10

Mercurius alienus-a-malo, per squalidas vias.

Præteribant autem Oceanique fluctus et Leucada petram;

et præter Solis portas, et populum Somniorum,

ibant: statimque pervenerunt in herbosum pratum,

ubi habitant animæ, simulacra defunctorum.

15

Invenerunt autem animam Pelidæ Achillis,

et Patrocli, et eximii Antilochi,

Ajacisque, qui præstantissimus erat specieque corporeque

ceterorum Danaorum, post eximium Peliden.

Sic hi quidem circa illum versabantur: prope vero

20

advenit anima Agamemnonis Atridæ

dolens: circum autem aliæ congregatæ-erant, quotquot una cum-ipso

domo in Ægisthi mortui-sunt, et fatum oppetiere.

Hunc prior anima alloquebatur Pelidæ:

Atride, præ ceteris quidem te putabamus Jovi gaudenti-fulmine

25

viris heroibus carum esse per-dies omnes,

quoniam multisque et fortibus imperabas

populo in Trojanorum, ubi patiebamur dolores Achivi.

Profecto inde et tibi primum affore decretum-erat

fatum perniciosum, quod nemo evitat, qui natus-sit.

30

Utinam honore fruitus, quo-quidem imperabas,

populo in Trojanorum mortem et fatum obiisses:

ita tibi sepulcrum quidem fecissent universi-Achivi,

atque etiam tuo filio magnam gloriam comparasses in-posterum:

nunc vero te miserrima morte fatale-erat corripi.

35

Illum autem rursus anima alloquebatur Atridæ:

felix Pelei fili, diis assimilis Achille,

qui mortuus-es in Troja, longe ab-Argo; circum vero te alii

interficiebantur Trojanorum et Achivorum filii optimi,

pugnantes de te: tu autem in vortice pulveris

40

jacebas ingens ingenti-spatio, oblitus equitationis.

Nos vero toto-die pugnabamus: neque omnino

cessavissemus a-bello, nisi Jupiter turbine nos cessare-fecisset.

Ac postquam te ad naves portaveramus ex bello,

deposuimus in lectis, purgato corpore pulcro

45

aquaque calida et unguento; multas vero te circum

lacrimas calidas fundebant Danai, tondebantque-sibi crines.

Mater autem ex mari venit cum immortalibus deabus marinis,

nuntium audiens; clamor vero super mare excitatus-est

immensus; subtus autem tremor cepit omnes Achivos;

50

et jam impetu-facto conscendissent cavas naves,

nisi vir detinuisset, antiquaque multaque sciens,

Nestor, cujus et antea optimum conspiciebatur consilium:

qui ipsis bene-cupiens concionatus-est, et dixit:

Continete-vos, Argivi; ne fugite, filii Achivorum:

55

mater ex mari hæc cum immortalibus deabus marinis,

advenit, suo filio mortuo occursura.

Sic dixit: ac continebant-se a-fuga magnanimi Achivi,

circum vero te steterunt filiæ marini senis,

miserabiliter lamentantes, atque immortales vestes tibi induerunt.

60

Musæ vero novem omnes, alternantes voce pulcra,

te deflebant: tunc neminem sine-lacrimis utique vidisses

Argivorum: tantum enim increbuit Musa arguta.

Septem autem et decem quidem te pariter noctesque et dies

flebamus, immortalesque dii mortalesque homines;

65

octava-et-decima autem dedimus igni, multas vero circa te

oves jugulavimus valde pingues, et camuras boves.

Cremabaris autem in vestitu deorum, et unguento multo

et melle dulci; multique heroes Achivi

cum armis agitarunt-se circa pyram tuam ardentis,

70

peditesque equitesque; ingens autem strepitus ortus-est.

Sed postquam demum te flamma confecerat Vulcani,

mane tua colligebamus alba ossa, Achille,

vino in puro et unguento; dedit autem mater

auream amphoram; Bacchi vero donum

75

dicebat esse, opus autem inclyti Vulcani.

In hac tibi jacent alba ossa, splendide Achille,

promiscueque ossa Patrocli Menœtiadæ mortui:

separatim vero, Antilochi: quem maxime honorabas omnium

aliorum sociorum, post Patroclum utique mortuum.

80

Circum hæc autem postea magnum et eximium tumulum

congessimus Argivorum sacer exercitus bellicosorum,

litore in prominenti, ad latum Hellesponum;

ut longe-conspicuus ex ponto viris esset

iis, qui nunc nati-sunt, et qui in-futurum erunt.

85

Mater autem, rogatis diis, perpulcra certamina

instituit medio in consessu optimatibus Achivorum.

Jam quidem multorum funeri virorum interfui

heroum, quandocunque, mortuo rege, fit

ut cinganturque juvenes, et apparent certamina;

90

sed illa maxime conspicatus stupui animo

qualia super te constituit dea perpulcra certamina,

argenteis-pedibus Thetis: valde enim carus eras diis.

Sic tu quidem nec mortuus nomen perdidisti, sed tibi semper

omnes apud homines gloria erit proba, Achille.

95

At mihi quæ ea voluptas, postquam bellum confeceram?

in reditu enim mihi Jupiter molitus-est grave exitium,

Ægisthi sub manibus, et perditæ uxoris.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Prope autem ipsos venit internuntius Argicida,

100

animas procorum deducens, ab-Ulysse domitorum:

illi vero proinde attoniti recta iverunt, ut intuiti-sunt.

Cognovit autem anima Agamemnonis Atridæ

filium carum Menelai, inclytum Amphimedontem;

hospes enim ei erat, in Ithaca ædes habitans.

105

Hunc prior anima alloquebatur Atridæ:[TR1]

Amphimedon, quid passi obscuram terram subiistis,

omnes selecti et ætate-æquales? neque aliter

aliquis cernens elegisset per urbem viros optimos.

Utrom vos in navibus Neptunus domuit,

110

excitatis sævis ventis et fluctibus ingentibus?

an alicubi hostiles viri malis-affecerunt in terra,

boves prædantes et ovium greges pulcros?

an super urbe pugnaturi occubuistis, et mulieribus?

dic mihi interroganti; hospitem autem tibi profiteor-me esse.

115

An non meministi, quando illuc deveni vestram domum,

hortaturus Ulyssem, cum deo-pari Menelao,

ad Ilium una ut-comitaretur, bene-tabulatis in navibus?

mense autem deinde toto omnes transivimus latum pontum,

vix-tandem persuadentes Ulyssi urbium-vastatori.

120

Eum autem rursus anima alloquebatur Amphimedontis:

[Atride augustissime, rex virorum Agamemno,]

memini hæc omnia, Jovis alumne, ut dicis:

tibi autem ego bene prorsus omnia et accurate narrabo,

nostræ mortis malum finem, qualis contigerit.

125

Amiebamus Ulyssis diu absentis uxorem;

hæc autem nec negabat odiosas nuptias, nec perficiebat,

nobis meditans mortem et fatum nigrum;

sed dolum hunc alium in mente excogitavit:

exorsa magnam telam in ædibus texebat,

130

subtilem et immensam; statim autem inter-nos dixit:

Juvenes, mei proci, quandoquidem mortuus-est divinus Ulysses,

manete, urgentes licet meas nuptias, donec vestem

perfecero (ne mihi vana filia pereant)

Laertæ heroi sepulcralem, in tempus quo ipsum

135

fatum perniciosum corripuerit longum-sternentis mortis;

ne-qua mihi in populo Achivarum succenseat,

si sine vestimento jaceat, multa qui-possedit.

Hoc dixit: nobis vero persuasus-est animus generosus.

Tunc interdiu quidem texebat magnam telam,

140

noctu autem dissolvebat, postquam faces sibi-apposuerat.

Sic triennium quidem latebat dolo, et persuadebat Achivis:

sed quando quartus venit annus, et advenerunt horæ,

[mensibus exeuntibus, ac dies multi circumacti-sunt,]

tunc demum aliqua dixit mulierum, quæ certo norat;

145

et ipsam dissolventem invenimus splendidam telam.

Sic id quidem perfecit, etiam nolens, ex necessitate.

Quando illa vestimentum ostendit, ubi-texuerat magnam telam

et-laverat, soli simile vel lunæ:

tunc demum Ulyssem malus alicunde duxit deus

150

agri in extremitatem, ubi ædes habitabat subulcus.

Illuc venit carus filius Ulyssis divini,

ex Pylo arenosa reversus cum nave nigra;

hi vero procis mortem malam moliti,

venerunt ad urbem inclytam; nempe Ulysses

155

posterior, at Telemachus ante præibat.

Illum vero subulcus duxit, mala corpore vestimenta habentem,

mendico miserabili similem, et seni,

[baculo innitentem; ac turpia circa corpus vestimenta indutus-erat;]

nec quisquam nostrûm potuit cognoscere ipsum esse;

160

ubi derepente se-ostendit, nec qui majores natu-erant:

sed verbisque malis incessimus atque ictibus.

At ille ad-tempus quidem tolerabat in ædibus suis

percussus et objurgatus, patienti animo:

sed quando demum ipsum suscitavit Jovis mens ægidem-tenentis,

165

cum Telemacho quidem perpulcra arma sublata

in thalamum deposuit, et obdidit pessulos:

atque ipse suam uxorem multo-astu jussit

arcum procis ponere, canumque ferrum,

nobis infortunatis certamina, et cædis principium.

170

Nec quisquam nostrûm poterat validi arcus

nervum tendere; valde vero impares eramus:

sed quando in-manus pervenit Ulyssis magnus arcus,

ibi nos quidem omnes increpabamus verbis subulcum,

arcum ne daret, nec si valde multa ille diceret;

175

Telemachus vero eum solus hortans jussit.

Atque accepit manu audens divinus Ulysses,

facileque tetendit arcum, ac misit sagittam per-ferrum;

stetitque deinde super limen accedens; velocesque effudit sagittas,

horrendum circumspectans; percussit vero Antinoum regem.

180

Ac postea aliis immittebat tela luctuosa,

ex-adverso collimans; illi vero conferti cadebant.

Manifestum autem erat, quod aliquis ipsis deorum adjutor esset.

Statim enim per ædes, sequentes impetum suum,

interficiebant quaquaversum; illorum vero gemitus oriebatur fœdus,

185

capitibus percussis, pavimentum autem totum sanguine undabat.

Sic nos, Agamemno, periimus; quorum adhuc etiam nunc

corpora neglecta jacent in ædibus Ulyssis:

nondum enim sciunt amici nostri per ædes uniuscujusque,

qui, abluto atro tabo ex vulneribus,

190

depositos lugerent; hic enim honor est mortuorum.

Hunc autem rursus anima alloquebatur Atridæ:

felix Laertæ fili, sollers Ulysse,

profecto cum (præditâ) magna virtute potitus-es uxore.

Adeo bona mens erat eximiæ Penelopæ,

195

filiæ Icarii; adeo bene meminerat Ulyssis,

viri cui-virgo-nupserat; ideo ei gloria nunquam peribit

suæ virtutis: facient autem terrestribus cantilenam

immortales amabilem celebrata prudente Penelopa.

Non sicut Tyndarei filia mala molita-est opera,

200

cui-virgo-nupserat interfecto marito: odiosa vero cantilena

erit inter homines; gravemque famam intulit

feminis mulieribus, etiam ei quæ bene-morata fuerit.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur,

stantes in Orci ædibus, sub cavernis terræ.]

205

Illi autem ut ex urbe descenderunt, cito in-prædium pervenere

pulcrum Laertæ cultum, quod quondam ipse

Laertes acquisierat, postquam valde multum laborarat.

Illic ei domus erat: circùmque stabulum currebat circumquaque,

in quo comedebant et sedebant et dormiebant

210

famuli servi, qui ei grata laborabant.

Inerat vero et mulier Sicula anus, quæ senem

diligenter curabat in agro, procul ab-urbe.

Ibi Ulysses famulis et filio sermonem dixit:

Vos quidem nunc ite in-bene-ædificatam domum intro;

215

in-cœnam autem statim porcorum mactate quicumque optimus:

at ego patrem tentabo nostrum,

utrum me agnoscat et discernat oculis,

an ignoret, multo tempore seorsum quum-abfuerim.

Sic locutus, famulis Martia arma dedit.

220

Illi quidem deinde in-domum celeriter ivere: at Ulysses

propius ivit ad-abundans-fructibus arbustum, tentare-cogitans.

Neque invenit Dolium, in-magnum hortum descendens,

nec quenquam servorum, nec filiorum; verum illi

sepes collecturi, arbusti ut-essent septum,

225

abiverant; atque iis senex viam præmonstrarat.

Solum autem patrem invenit bene-culto in arbusto,

circumfodientem plantam; squalentem vero indutus-erat tunicam,

sutilem, turpem; circumque crura bubulas

ocreas sutiles sibi-ligaverat, sentium-vulnera vitans;

230

manicasque super manus, ruborum causa: at superne

caprinam galeam in-capite habebat, dolorem augens (i.e. valde dolens).

Hunc autem ut vidit audens divinus Ulysses

senectute afflictum, magnumque mente dolorem habentem,

stans inde sub excelsa piro lacrimam effundebat.

235

Cogitavit vero deinde in mente et in animo

osculari et amplecti suum patrem, et singula

dicere, quomodo venisset et accessisset ad patriam terram;

an prius interrogaret, singulaque tentaret.

Sic autem ei cogitanti visum-est satius esse,

240

primum mordacibus verbis eum tentare.

Hæc cogitans recta ivit ad-eum divinus Ulysses:

nempe ille quidem deorsum-tenens caput, plantam circumfodiebat:

eum autem astans alloquebatur splendidus filius:

O senex, non imperitia te tenet curandi

245

hortum, sed bene tibi cultura habet, neque omnino,

non planta, non ficus, non vitis, non quidem oliva,

non pirus, non leguminum-area tibi sine cultura est in horto.

Aliud autem tibi dicam; tu vero ne iram induc animo:

ipsum te non bona cura habet, sed simul senectutem

250

gravem habes, squalesque male, et turpia vestimenta indutus-es.

Non quidem inertiæ sane dominus causa non te curat,

neque aliquid in-te servile conspicuum-est intuentibus

formam et staturam; regi enim viro similis-es.

Tali autem similis-es, qui postquam laverit ederitque,

255

debeat-dormire molliter; hic enim mos est senum.

Sed age mihi hoc dic, et accurate narra,

cujusnam servus es virorum? cujusnam vero hortum curas?

et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,

si revera utique in-Ithacam hanc advenimus, sicut mihi dixit

260

ille vir, nunc modo obviam-factus huc venienti,

nequaquam valde sapiens: quoniam non sustinuit singula

dicere, et audire meum verbum, ut interrogabam

de hospite meo, sicubi vivatque et exstet,

an jam mortuus-sit, et in Orci ædibus.

265

Edicam enim tibi, tu vero attende, et me audi;

virum quondam hospitio-excepi cara in patria terra,

ad-nostram domum qui-venerat; et nondum quisquam mortalis alius

hospitum longinquorum carior meam advenit domum:

profitebatur autem se ex Ithaca genere esse; ac dicebat

270

Laerten Arcesiaden patrem esse ipsi.

Hunc quidem ego ad domos ducens bene hospitio-excepi,

cum-cura amice-tractans, multa in domo mihi quum-essent;

et ei dona præbui hospitalia, qualia decebat:

auri quidem ei dedi bene-elaborati septum talenta,

275

dedi vero ei craterem totum-argenteum, floribus-cælatum,

duodecimque simplices lænas, totque tapetas

totidemque pallia pulcra, totidemque ad hæc tunicas:

separatim vero insuper mulieres, eximia opera scientes,

quatuor speciosas, quas voluit ipse eligere.

280

Illi autem respondit deinde pater, lacrimam destillans:

hospes, profecto quidem ad-terram pervenisti, de-qua interrogas;

injurii vero ipsam et improbi viri tenent,

dona atque irrita hæc largiebaris, plurima præbens:

si enim ipsum vivum utique invenisses Ithacæ in populo,

285

eo te bene donis remuneratus dimisisset,

et exceptione bona; hoc enim jus est ei quicunque cœperit.

Sed age mihi hoc dic, et accurate narra,

quotus jam annus est, quando hospitio-excepisti illum,

tuum hospitem infelicem, meum filium, si unquam fuit,

290

infortunatum? quem alicubi, procul ab-amicis et patria terra,

vel alicubi in ponto comederunt pisces, vel in terra

feris et avibus captura factus-est; neque ipsum mater

flevit compositum, paterque, qui ipsum genuimus;

neque uxor multum-dotata, prudens Penelope,

295

ploravit in lectis suum maritum, sicut decet,

oculos illi ubi-clauserit: hic enim honos est mortuorum.

Et mihi hoc dic vere, ut bene sciam,

quis et unde es hominum? ubinam tibi urbs ac parentes?

ubinam autem navis stat velox, quæ te vexit huc,

300

deo-paresque socios? an vector venisti

navi in aliena, illi autem te-exposito discesserunt?

Hunc vero respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

enimvero ego tibi hæc valde accurate narrabo.

Sum enim ex Alybante, ubi inclytas ædes habito,

305

filius Aphidantis Polypemonidæ regis:

ac mihi nomen est Eperitus; sed me deus

errare-fecit a Sicania, huc ut-venirem, nolentem:

navis vero mihi hæc (hîc) stat ad agrum, seorsum ab-urbe.

At Ulyssi hic jam quintus annus est,

310

ex quo illinc abivit, et a-mea discessit patria,

infelix: profecto utique ei bonæ erant aves eunti,

dextræ; quibus gaudens quidem ego dimittebam illum,

gaudebat autem ille abiens; animusque adhuc nobis sperabat,

mixtum-iri nos hospitio, et splendida dona daturos.

315

Sic dixit: illum autem doloris nebula cooperuit atra:

ambabus vero manibus sumtum pulverem cinereum

fudit-sibi in caput canum, crebro gemens.

Hujus autem commovebatur animus; in nares vero ei jam

acer spiritus ingruit, carum patrem intuenti.

320

Osculatus-est autem ipsum amplectens, insiliens, et alloquebatur:

Ille quidem hic ipse ego, pater, quem tu inquiris,

veni vigesimo anno in patriam terram.

Sed contine-te a-ploratu fletuque lacrimoso.

Edicam enim tibi; valde autem oportet festinare omnino:

325

procos interfeci in nostris ædibus,

contumeliam ulciscens animo-gravem, et mala opera.

Ei autem rursus Laertes respondebat, dixitque:

siquidem revera Ulysses, meus filius, huc venisti,

signum aliquod mihi nunc dic manifestum, ut persuadear.

330

Illum vero respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

cicatricem quidem primum hanc animadverte oculis,

quam in Parnasso mihi inflixit sus albo dente

peregre-profecto: tu vero me emiseras et veneranda mater

ad patrem Autolycum matris carum, ut acciperem

335

dona, quæ huc profectus mihi promiserat et annuerat.

Quin age, tibi et arbores bene-culto in arbusto

dicam, quas mihi olim dedisti ego autem poscebam a-te singulas,

puer quum-essem, per hortum comitans; ac per eas

vadebamus, tu autem nominasti et dixisti singulas.

340

Piros mihi dedisti tredecim, et decem malos,

ficos quadraginta; vitium-ordines vero mihi hic diserte-dixisti

daturum te quinquaginta; penitus-vindemialis autem unusquisque

erat; illic vero uvæ omnigenæ insunt,

quando Jovis horæ incubuerint desuper.

345

Sic dixit: ejus autem ibidem soluta-sunt genua et carum cor,

signa agnoscentis, quæ ei accurata dixerat Ulysses.

Circa filium vero carum jecit brachia; eum autem ad-se

cepit anima-deficientem audens divinus Ulysses.

At postquam is spiritum-recepit, et in mentem animus collectus-est,

350

iterum verbis respondens allocutus-est:

Jupiter pater, profecto adhuc estis dii in magno Olympo,

si revera proci improbissimam injuriam luerunt.

Nunc autem graviter timeo in mente, ne cito omnes

huc adveniant Ithacenses, nuntios vero

355

circumquaque expediant Cephallenorum ad-urbes.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

confide, ne tibi hæc in mente tua curæ-sint.

Sed eamus ad domum, quæ hortum prope sita-est:

illuc vero Telemachum et bubulcum et subulcum

360

præmisi, ut cœnam apparent citissime.

Sic igitur locuti, iverunt ad ædes pulcras.

Hi autem quando jam pervenerunt ad-ædes habitantibus-commodas,

invenere Telemachum et bubulcum et subulcum

incidentes carnes multas, miscentesque nigrum vinum.

365

Interim vero Laerten magnanimum sua in domo

famula Sicula lavit, et unxit oleo;

ac deinde lænam pulcram ei circumjecit: at Minerva

prope astans membra auctavit pastori virorum,

majoremque, quam antea, et habitiorem fecit aspectu.

370

E balneo vero is egressus-est; admirabatur autem ipsum carus filius,

ut vidit immortalibus diis similem coram:

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

O pater, certe omnino aliquis te deorum sempiternorum

formaque staturaque præstantiorem reddidit aspectu.

375

Eum autem rursus Laertes prudens contra allocutus-est:

utinam, Jupiterque pater, et Minerva et Apollo,

qualis Nericum cepi, bene-ædificatam urbem,

litus continentis, Cephallenibus imperans,

talis tibi hesternus in nostris ædibus,

380

arma habens humeris, astitissem, et propulsassem

viros procos; eo ipsorum genua solvissem

multorum in ædibus; tu vero mente intus lætatus-fuisses.

Sic hi quidem talia inter se loquebantur.

Illi autem postquam cessarant a-labore, apparaverantque convivium,

385

ordine sedebant in sedilibusque soliisque.

Ibi illi quidem prandio manus-admovebant; prope autem

venit senex Dolius, unaque filii hujus senis,

ex operibus fatigati: quippe egressa vocaverat eos

mater, anus Sicula, quæ ipsos nutriebat, atque senem

390

studiose curabat, postquam senectus corripuerat.

Illi vero ut Ulyssem viderunt, agnoveruntque animo,

steterunt in ædibus attoniti; at Ulysses

blandis verbis eos compellans allocutus-est:

O senex, sede ad prandium; obliviscimini vero stuporis:

395

dudum enim cibo manus-admovere cupientes

manebamus in ædibus, vos exspectantes semper.

Sic igitur dixit: Dolius autem recta ivit, manibus passis

ambabus; Ulyssisque prehensam osculatus-est manum ad carpum;

et ipsum compellans verbis alatis allocutus-est:

400

O care, quandoquidem rediisti cupientibus valde nobis,

non-vero et exspectantibus, dii autem te deduxerunt ipsi:

salveque, et magnopere gaude; dii vero tibi prospera dent.

Atque mihi hoc dic verum, ut bene sciam,

utrum jam certo norit prudens Penelope

405

reversum te huc, an nuntium expediamus.

Hunc autem respondens allocutus-est ingeniosus Ulysses:

o senex, jam novit: quid te oportet hæc curare?

Sic dixit: ille vero rursus deinde sedit bene-polita in sede.

Sic autem pariter filii Dolii inclytum circa Ulyssem

410

blande-compellabant verbis, et manibus inhærebant:

ordine vero sedebant juxta Dolium, patrem suum.

Sic illi quidem circa prandium in ædibus occupati-erant;

Fama vero nuntia cito per urbem ibat undique,

procorum gravem mortem et fatum indicans.

415

Illi autem simul audientes vadebant aliunde alius,

cum-strepituque gemituque, ædes antes Ulyssis:

exportabant vero cadavera ædibus, et speliebant singuli:

eos autem qui erant ex aliis urbibus, domum unumquemque

mittebant vehendos piscatoribus, citis navibus imponentes;

420

ipsi vero in concionem ivere conferti, dolentes corde.

Ac postquam convenerant, unaque-frequentes erant,

inter-eos Eupithes surrexitque et locutus-est;

ob-filium enim ei indelebilis in mente dolor sedebat,

Antinoum, quem primum interfecerat divinus Ulysses:

425

ob-hunc ille lacrimas-fundens concionatus-est, et dixit:

O amici, certe magnum opus vir hic molitus-est Achivis:

alios quidem cum navibus ducens multosque et strenuos,

perdidit quidem naves cavas, perdidit autem populos;

alios autem reversus interfecit Cephallenum longe optimos.

430

Sed agite, antequam hic vel in Pylum cito iverit,

vel etiam in Elidem divinam, ubi dominantur Epei,

eamus; aut et postea ignominiosi erimus semper:

contumelia enim hæc sunt etiam futuris auditu.

Si jam non filiorumque fratrumque interfectores

435

ulciscamur, non mihi quidem in mente dulce fuerit

vivere, sed citissime mortuus defunctis interfuero.

Sed eamus, ne præveniant transgressi illi.

Sic dixit lacrimas-fundens: commiseratio autem cepit omnes Achivos.

Prope vero ipsis venit Medon et divinus cantor

440

ex ædibus Ulyssis, postquam ipsos somnus reliquerat;

steteruntque in mediis: stupor autem cepit virum quemque.[TR2]

Inter-eos vero et locutus-est Medon, prudentia sciens:

Audite jam nunc me, Ithacenses; non enim Ulysses

immortalibus invitis diis hæc molitus-est opera:

445

ipse ego vidi deum immortalem, qui Ulyssi

prope astitit et Mentori in-omnibus similis-erat.[TR3]

Immortalis vero deus aliquando quidem antes Ulyssem

apparebat animum-ei-addens, aliquando autem procos turbans

ruebat per domum: illi vero conferti cadebant.

450

Sic dixit: eos vero omnes pallidus timor subiit.

Inter-eos autem et locutus-est senex heros Halitherses

Mastorides; is enim solus videbat ante et retro (præterita et futura):

qui ipsis bene-cupiens concionatus-est et dixit:

Audite jam nunc me, Ithacenses, quodcunque dicam:

455

vestro vitio, amici, hæc opera facta-sunt:

non enim mihi parebatis, non Mentori pastori virorum,

vestros filios ut-desinere-faceretis ab-insipientia:

qui magnum facinus patrabant improbitate mala,

possessiones attondentes, et dedecorantes uxorem

460

viri principis; ipsum vero non-amplius putabant rediturum.

Et nunc sic fiat; parete mihi, sicut dico:

ne eamus, ne qua quis accersitum malum inveniat.

Sic dixit: hi autem deinde surrexerunt magno cum clamore

dimidio-eorum plures; illi vero conferti istic mansere.

465

Non enim ipsis placuit sermo in mente, sed Eupitheo

parebant: statim autem postea ad arma ruebant.

Ac postquam induerant-sibi circa corpus splendidum æs,

conferti congregabantur ante urbem spatiosam.

Ipsis autem Eupithes dux-erat præ stultitia:

470

putabat vero ille ulturum se filii cædem; nec sane erat

retro reversurus, sed illic fatum obiturus.

At Minerva Jovem Saturnium allocuta-est:

O pater noster, Saturnie, summe regnantum,

dic mihi interroganti: quid jam tibi mens intus occultat?

475

nunquid ulterius bellumque malum et pugnam gravem

facies, an amicitiam inter utrosque statuis?

Illam autem respondens allocutus-est nubes-cogens Jupiter:

filia mea, cur me hæc percontaris et interrogas?

non enim dudum hoc quidem excogitasti consilium ipsa,

480

ut nempe illos Ulysses ulcisceretur reversus?

Fac, quomodo vis; dicam vero tibi, sicut decet.

Posteaquam procos ultus-est divinus Ulysses,

fœderibus fidis ictis, hic quidem regnato semper;

nos autem ex-altera-parte filiorumque fratrumque cædis

485

oblivionem faciamus: illi vero se-invicem diligant,

sicut antea: divitiæ autem et pax abunde esto.

Sic fatus, incitavit antea promtam Minervam:

descendit vero ea ab Olympi verticibus concita.

Illi autem postquam cibi dulcis desiderium exemerant,

490

iis inde sermonem exorsus-est audens divinus Ulysses:

Egressus aliquis videat, ne jam prope sint venientes.

Sic dixit: egressus-est autem filius Dolii, sicut jubebat:

stetit inde ad limen profectus; illos vero prope vidit omnes,

statimque Ulyssem verbis alatis allocutus-est:

495

Hi jam prope sunt; sed armemur ocyus.

Sic dixit: illi vero exsurgebant, et arma sibi-induebant,

quatuor circum Ulyssem, sex autem filii Dolii:

inter eos vero deinde Laertes Doliusque arma induebant,

etiamsi cani essent, ex necessitate bellatores.

500

Ac postquam induerant-sibi circa corpus splendidum æs,

aperuerunt fores, exieruntque; præibat autem Ulysses.

Ad eos vero prope filia Jovis accessit Minerva,

Mentori se-assimilans tum corpore, tum etiam voce.

Hanc quidem conspicatus gaudebat audens divinus Ulysses;

505

statimque Telemachum alloquebatur suum carum filium:

Telemache, jam quidem hoc sane memineris ipse aggressus,

viris pugnantibus, ubi discernuntur optimi,

ne-quid dedecores patrum genus, qui antea quidem

roboreque et fortitudine excelluimus totam super terram.

510

Illum autem rursus Telemachus prudens contra allocutus-est:

videbis, si volueris, pater care, hoc in animo,

nequaquam dedecorantem me tuum genus, sicut dicis.

Sic dixit: Laertes vero gavisus-est, et sermonem dixit:

quænam mihi dies hæc, dii cari? profecto valde gaudeo:

515

filiusque neposque de virtute certamen habent!

Eum autem astans allocuta-est cæsiis-oculis Minerva:

o Arcesiade, omnium multo carissime sociorum,

precatus virginem cæsiam-oculis, et Jovem patrem,

statim valde vibratam emitte longæ-umbræ hastam.

520

Sic dixit, et inspiravit ei robur magnum Pallas Minerva.

Precatus autem deinde Jovis filiam magni,

statim valde vibratam emisit longæ-umbræ hastam,

et percussit Euphitem, galeam per æreis-munitam-malis;

ea autem hastam non inhibuit; penitus vero transiit æs:

525

fragoremque-edidit ille lapsus, resonueruntque arma super ipso.

Irruerunt autem primis-pugnatoribus Ulysses et splendidus filius,

et feriebant ensibusque et hastis ancipitibus.

Ac sane jam omnes perdidissent et fecissent reditus-expertes,

nisi Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis,

530

clamasset voce, cohibuissetque populum omnem:

Abstinete a-bello, Ithacenses, gravi,

ut sine-cruore utique dirimamini citissime.

Sic dixit Minerva; illos autem pallidus timor cepit:

eorumque subinde territorum e manibus volabant arma,

535

omniaque in terram cadebant, dea vociferata:

ad urbem vero convertebant-se cupidi vitæ servandæ.

Terribiliter autem clamavit audens divinus Ulysses,

insiluitque se-colligens, sicut aquila altivolans.

Ac tum jam Saturnius misit ardens fulmen;

540

decidit autem id ante Cæsiam-oculis forti-patre-natam.

Tunc Ulyssem allocuta-est cæsiis-oculis Minerva:

Generosissime Laertiade, sollers Ulysses,

contine-te, compesceque contentionem omnibus-æque-gravis belli;

ne-qua tibi Saturnius irascatur late-sonans Jupiter.

545

Sic dixit Minerva: ille vero parebat, gaudebatque animo.

Fœdera autem deinde in-futurum inter utrosque fecit

Pallas Minerva, filia Jovis ægidem-tenentis,

Mentori assimilata, tum corpore, tum etiam vice.

[TR1] "Atridæ;" → "Atridæ:"
[TR2] "quemque" → "quemque."
[TR3] "similis-erat," → "similis-erat."

FINIS ODYSSEÆ.






End of Project Gutenberg's Homeri Carmina et Cycli Epici Reliquiae, by Homer

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK HOMERI CARMINA ET CYCLI ***

***** This file should be named 52693-h.htm or 52693-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        http://www.gutenberg.org/5/2/6/9/52693/

Produced by Carolus Raeticus

Updated editions will replace the previous one--the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive
specific permission. If you do not charge anything for copies of this
eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook
for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports,
performances and research. They may be modified and printed and given
away--you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks
not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the
trademark license, especially commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg-tm License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project
Gutenberg-tm electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the
person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph
1.E.8.

1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the
Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country outside the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work
on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the
phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

  This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and
  most other parts of the world at no cost and with almost no
  restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it
  under the terms of the Project Gutenberg License included with this
  eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the
  United States, you'll have to check the laws of the country where you
  are located before using this ebook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase "Project
Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format
other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg-tm web site
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain
Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works
provided that

* You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
  the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
  you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
  to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has
  agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
  Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
  within 60 days following each date on which you prepare (or are
  legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
  payments should be clearly marked as such and sent to the Project
  Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
  Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg
  Literary Archive Foundation."

* You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
  you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
  does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
  License. You must require such a user to return or destroy all
  copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
  all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm
  works.

* You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
  any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
  electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
  receipt of the work.

* You comply with all other terms of this agreement for free
  distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and The
Project Gutenberg Trademark LLC, the owner of the Project Gutenberg-tm
trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at
www.gutenberg.org Section 3. Information about the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is in Fairbanks, Alaska, with the
mailing address: PO Box 750175, Fairbanks, AK 99775, but its
volunteers and employees are scattered throughout numerous
locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt
Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to
date contact information can be found at the Foundation's web site and
official page at www.gutenberg.org/contact

For additional contact information:

    Dr. Gregory B. Newby
    Chief Executive and Director
    [email protected]

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular
state visit www.gutenberg.org/donate

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate

Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our Web site which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.