Project Gutenberg's La Lastaj Tagoj de Dro L. L. Zamenhof, by Unknown

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: La Lastaj Tagoj de Dro L. L. Zamenhof
       kaj la Funebra Ceremonio

Author: Unknown

Editor: Adolf Oberrotman
        Teo Jung

Release Date: October 18, 2008 [EBook #26959]

Language: Esperanto

Character set encoding: UTF-8

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LA LASTAJ TAGOJ==DRO L. L. ZAMENHOF ***




Produced by Andrew Sly, Eric Brown and the Online
Distributed Proofreading Team. Thanks to the Toronto
Esperanto Club for providing the original book.

Enkonduko.

Lastaj tagoj de nia Majstro forpasis en tempo de plej granda tragedio de l’ homaro. Mondo okupata pri la sensacioj de l’ militego preskaŭ nenion aŭdis pri la lasta batalo de l’ modesta Varsovia okulkuracisto. Kaj ja tiam forlasis la teron unu el la plej grandaj homoj, kiujn ĝi iam naskis,—unu el tiuj, kies korpo estas mortema sed kies spirito ne povas morti.

Ĝuste en tiu ĉi momento, kiam denove miloj da samideanoj el ĉiuj anguloj de l’ mondo alrapidas por soleni en la koro de Eŭropo, en la ĉefurbo de ĉeĥoslovaka respubliko sian nunjaran Mondkongreson, ĝuste nun evidentiĝas klare, ke la spirito de nia kara Majstro regas inter ni viva kaj vigla. Zorgu ni, ke tiu spirito inter ni restu por eterne!

La verketo, kiun ni prezentas al la tutmonda esperantistaro kaj precipe al la partoprenantoj de la Praha Kongreso, estas modesta priskribo pri la lastaj tagoj de nia kara Majstro, tagoj de sufero kaj turmentoj, pri lia senviviĝo kaj enterigo dum plorplena, pluva tago. La artikolo (siatempe aperinta en „Germ. Esperantisto“) estas afable disponigita de s-ano Wüster; s-anoj Belmont kaj Hiller konsentis pri represo de siaj poemoj. La aldonitaj ilustraĵoj estas faritaj laŭ originalaj fotografaĵoj, kiuj bedaŭrinde—pro la malbona vetero dum la enterigo—ne estas tre klaraj sed tamen reprezentas valoran memoraĵon pri la historia ceremonio.

Ni esperas, ke ĉi tiu verketo trovos la aprobon de la tutmondaj samideanoj kaj instigos ilin je riĉa donacado al la fondo starigita por konstrui monumenton sur la tombo de la Majstro, dum iu estonta universala kongreso aŭ pilgrimado al Varsovio.

Varsovio kaj Kolonjo, julio 1921.

La Eldonantoj.

D-ro L. L. Zamenhof.

Enterigo de la Majstro.

De Leo Belmont.

Funebra procesio sur strato Teatralna.

La lastaj tagoj de l’ Majstro kaj la funebra ceremonio.

Ĉiutage la elektra fadeno alportas sciigojn, sub kies pezo fendiĝas koro, ĉe kies eksono senlarme rigidiĝas okuloj. Tamen subite inter miloj kaj miloj ekĵetiĝis la eĥo de voĉo, kiu por la unua momento senkonsciige faligis la kurtenon de la mondteatro. Kiam ĝi releviĝis, en la unua plano por ili flamis la fajro de akra perdokonscio, bonodoris la incenso de melankolia rememoro; en la fono nur kontrastis profanaj buĉado kaj ruiniĝo. Tragedio forpuŝis tragedion.—Ankoraŭ nun en niaj koroj brulas la arda doloro, ke efektiviĝis la neimageblaĵo, ke estontaj kongresoj ne plu vidos la modelan bildon de konfidigaj egalpezo kaj kvieto, ne plu aŭdos la parolojn de mildo kaj homamo: ke nia Majstro foriris, ĝui la merititan ripozon.

Nur elektitoj pro la nunaj cirkonstancoj estis destinitaj, en korpa ĉeesto adiaŭi nian gvidinton, sed ĉiu el ni, oni povas supozi, spirite al d-ro Zamenhof faciligis la lastajn horojn kaj akompanis lian ĉerkon, kaj la batado de l’ koro ne faris la malplej emocian funebran paroladon. Pli konforma al la modesta kaj laboroplena vivo de la geniulo ili ne povis imagi ĝian finon, ol la realeco ĝin estigis.

Portado de l’ ĉerko sur la tombejo.

Estas konate, ke Edmond Privat, kiu en la fino de 1916 vizitis en Varsovio la kreinton de Esperanto, vidante lian malsanan aspekton, baldaŭ forlasis lin kaj al la tutmonda esperantistaro faris la meditigan proponon, la sekvontan kongreson aranĝi en la ĉefurbo de Polujo, por evitigi al d-ro Zamenhof longan vojaĝon. Jam pli frue travojaĝintoj rakontis pri malbona farto de la Majstro. Ĉar „... lia kormalsano komencis disvolviĝi tuj post la eksplodo de la milito“, d-ro Leono Zamenhof skribas. „La atakoj de la brusta angino, komence maloftaj, en la monato majo de la pasinta jaro fariĝis tiel oftaj, ke ili tute malebligis al li ne nur metiajn okupojn, sed ankaŭ lian plej amatan laboron por Esperanto. Tiuj atakoj ofte aperadis, kelkfoje tage kaj nokte forpeladis de li kvietan dormon.

„La doloriga stato de lia sano malĝojige influis lian psikon. Ĉiam egalanima, kvieta, la mortinto en la lasta tempo pro deviga senlaboreco estis tre nervekscitita. De oktobro ĝis februaro d-ro Z. sin sentis relative pli bone, kvankam la atakoj ne forlasis lin tute, aperante nun pli malofte kaj malpli dolorige.

„En tiu pli hela intertempo de lia malsano la mortinto regajnadis esperon por nova laboro kaj revis pri la progreso de siaj ideoj post la milito.... En tiu tempo li ekhavis la ideon, verki ampleksan Esperantan vortaron. Esperante, ke li povos preni sur sin tiun grandan laboron, li kelkfoje pri tiu temo korespondis kun s-ino M. Hankel en Dresden. La lasta letero, kiu devis esti sendata al s-ino H., ne finita restis inter la forlasitaj de li manuskriptoj.

„D-ro L. L. Zamenhof jam dum la milito finis la tradukon de la Biblio,[1] kies unua parto estas jam presita en Anglujo. Ĉiam alkutimigita al laboro, la mortinto ankaŭ dum la malsaneco en horoj liberaj de suferoj ame sin dediĉis al siaj karaj pensoj pri Esperanto kaj ligitaj kun ĝi revoj pri homfrateco.

„Lia edzino, kiu en la lasta tempo lin tute ne forlasadis, estante ĉiam apude de li, rakontas, ke ofte dum nokto, ne povante dormi, li faris diligente iajn notojn. Kaj kiam ŝi petis lin, ne malkvietigi sian noktan ripozon, li respondis, ke bonajn pensojn oni devas tuj noti, ĉar ili facile povas esti forgesitaj la sekvantan tagon!—“

La 1-an de aprilo samideano majoro Neubarth, la havena komandanto de Varsovio, lastfoje parolis kun la Majstro; li rakontas, ke d-ro Zamenhof estis ĝojige freŝa kaj bonhumora, kaj lia voĉo sonis preskaŭ klare, kontraste kun la obtuzeco de la lastaj jaroj. Li sentis sin tiom forta, ke seĝon por sia edzino li volis levi trans la tablon. Sinjoro Neubarth foriris kun la espero, ke la printempo alportos definitivan resaniĝon; jam la glacio malaperis de la Vistulo, kaj la ŝipirado rekomenciĝis. Vendredon antaŭ Pasko sinjoro Neubarth en la tramveturilo renkontis s-ron Grabowski kaj eksciis, ke okazis subita reserioziĝo en la farto de l’ malsanulo.

„Ŝajne“, Leono Zamenhof daŭrigas, „la malboniĝon de lia sanstato kaŭzis la neatendita ekscio pri la morto de nia frato d-ro Aleksandro,[2] kiun li tre amis, kaj kiu mortis en Rusujo la pasintan jaron, estante milita kuracisto en Rusujo. En la lastaj tagoj la malsano de Ludoviko Zamenhof akre malboniĝis. La koro lacigita pro konstantaj atakoj jam ne povis normale plenumi sian funkcion; komencis aperadi la signoj de kora malforteco.“

Samideano Neubarth ĵaŭdon, la 12-an, ne plu estis allasata al la paciento. S-ino Z. komunikis al li, ke la kuracistoj malpermesis ĉian okupon, eĉ pensadon; tamen oni ankoraŭ ne forlasis la esperon.

„Tiuj tagoj estis vera turmento por la mortinto. La lito, kiun li en la lasta tempo forlasadis nur tre malofte, kaj kiu kvietigis liajn fizikajn turmentojn, fariĝis por li fonto de novaj doloroj. La stato de malfortigita koro malebligis al li restadon en kuŝa pozicio. La vido de lito estis por li de tiu tempo turmentoj de Tantalo!.....

„Sed baldaŭ la sida pozicio fariĝis por li ankaŭ suferiga! En tiuj turmentoj de la lastaj kelkaj tagoj la dormo aŭ ia ajn ripozo estis por li tute neebla.—

Parolado de s-ro d-ro S. Poznanski, predikanto de l’ Varsovia Sinagogo.

„Malgraŭ tiuj grandaj fizikaj kaj psikaj doloroj mi neniam aŭdis de li ian plendon. Nur unu fojon li esprimis deziron, ke la morto, se ĝi estas jam por li neevitebla, venu almenaŭ sen grandaj turmentoj. Videble li supozis, ke lin atendas ankoraŭ pli grandaj suferoj.

„La 14-an de aprilo la stato de d-ro Z. rapide pliboniĝis; la koro komencis labori pli forte, kaj malaperis la signoj de ĝia akra nesufiĉeco. La kuracistoj havis esperon, ke venos pliboniĝo.

„Tiel pensis ankaŭ la mortinto la lastan tagon malgraŭ granda senfortiĝo. D-ro Ludoviko estis en tre bona humoro. Li eĉ rakontis al la ĉirkaŭantaro siajn anekdotajn sonĝojn kaj faris al si esperon, ke post longa interrompo li povos la alvenantan nokton pasigi oportune en sia lito ...

„Je la 5-a horo vizitis lin lia konstanta kuracisto kaj amiko d-ro K. kaj konstatis ĉe li efektivan pliboniĝon. Post duonhora amika interparolo, sentante sin iom laca, mia frato petis la permeson de d-ro K., iom ripozi sur divano.—

„Ĝi estis lia lasta memvola movo!

„Kiam lia edzino alproksimiĝis, por prepari al li oportunan kuŝejon, ŝi jam trovis sian edzon malviva! La morto alvenis subite kaj, kiel deziris la mortinto, sen turmentoj.

„Li foriris el ĉi tiu mondo kun plej bonaj pensoj, tute ne sentante, ke li forlasas ĝin por eterne!“—

Lundon, la 16-an de aprilo, je la 3-a, la funebra procesio estis forlasonta la domon sanktigitan de la spirito loĝinta en ĝi, de la vivo kaj agado de tuthomara bonfaranto.

Jam je la 2-a horo sur strato Królewska, apud la domo n-ro 41, komencis kolektiĝi multe da homoj, por akompani la mortinton. Inter ili krom la membroj de l’ familio la Varsovia esperantistaro faris al li la lastan honoron; la eksterlandajn esperantistojn reprezentis nur s-ro majoro Neubarth kaj alia germana samideano. Ĉe la sono de l’ tria horo la ĉerko estis elportata kaj la irantaro ekmoviĝis; de strato al strato novaj aroj aliĝis, ĝis la procesio post 1½ horoj alvenis ĉe la tombejo. Tie atendis s-ro kantoro Sirsta kun sia ĥoro; kiam la funebra akompanantaro haltis, ili eksonigis religian kanton.

Nun predikanto de la Varsovia templo, d-ro fil. S. Poznanski, detale parolis pri la vivo de l’ funebrato, ke d-ro Zamenhof kiel kuracisto tute fordonis sin al zorgado pri la malriĉuloj, kaj ke li akiris gravecon en la mondo.

Post li la multjara amiko de nia Majstro, Leo Belmont, kelkfoje interrompate de la afekcio-esprimoj de l’ aŭskultantoj, per unuhora pola parolado al la ĉeestantoj elmontris la signifon de la vivoverko de l’ foririnto kaj kiel la mondo dankis pro ĝi. Jen la Esperanta traduko:

„Funebraj aŭskultantoj!

Tra la mistera pordego inter vivo kaj morto homo eminenta trairis, per paŝoj same mallaŭtaj, kiel dum sia tuta vivo, li trairis en senmortecon!

Ĉar mortis nur viro modela, patro amema, frato perfekta, amiko elkora, kuracisto diligenta kaj oferema, civitano de noblo eksterordinara kaj homo mirinde dolĉa—kaj nur lian morteman restaĵon ni, humiliĝante al la leĝoj de l’ senkompata naturo, redonas al teropatrino ...

Sed Ludoviko Zamenhof, genia spirito, kreinto de verko ame ĉirkaŭprenanta ĉiujn popolojn de l’ tero, profeto gvidanta ilin sur la vojon de frateco per la eblo de reciproka interkompreniĝo—ne mortis, ĉar li estas senmorta! La limoj, fermitaj en la tempo de la terura milito, ne permesis al amasaj aroj de liaj adorantoj kaj lernantoj, rapidi el ĉiuj landlimoj kaj respekte klini la verdajn standardojn de Esperanto ĉe la sankta ĉerko de l’ kara Majstro. Akompanas lin por lia lasta vojaĝo nur malgranda areto da homoj. Ĉar laŭ fatala leĝo pezanta sur ĉiuj grandaj spiritoj, kiuj laboras por estontaj generacioj kaj longaj centjaroj—la genia verko de Zamenhof ankoraŭ ne estas komprenata kaj taksata de la homa socio laŭ sia valoro.

Sed ni ne miru pri tio ...

Ĉar ankaŭ ni el ĉi tiu funebra sekvantaro, liaj lernantoj kaj adorantoj, ne kapablas hodiaŭ koncepti la gigantecon de lia verko kaj ĝiaj fruktoportaj efikoj. Por tio la fantazio ne sufiĉas.

Kaj tial, dum mi parolas ĉe lia ĉerko pri tiu ĉi verko—same senparola kiel elokventa—min kaptas, krom voĉon haltiganta emocio ĉe la amika korpo senviva, tremo kaj senkuraĝeco ĉe la spirito de l’ Majstro ...

Parolado de s-ro inĝ. Antoni Grabowski, prezidanto de Pola Esperantista Societo.

Ĉar mi scias, ke malforta mia parolo ne sufiĉos por la malfacila tasko. Pri kio mi estas parolonta, ja estas aĵoj, pri kiuj proklamas la libro de Hiobo:

„Pro tio mi konfesas, ke mi ne komprenis, ĉar pli mirindaj estas tiuj aferoj, ol ke mi povas ilin kompreni kaj koncepti.“

Verege mirindaj!

Ja, tiu homo, kiun ni hodiaŭ tiel modeste, tiel senbrue enterigas,—homo naskita ie en malriĉa juda urboparto de Bialystok sur pola tero, kaŝiĝanta ie en strato Dzika (=„Sovaĝa“)—el tiu strato sur la ŝtupoj de l’ gloro venis en la grandajn centrojn de Eŭropo kaj Ameriko kaj spertis monarĥajn respektegaĵojn de reprezentantoj de plej brilaj kulturoj kaj de entuziasmigitaj amasoj de naŭ kongresoj!

Ornamis lin per la kruco de l’ Honora Legio la Franca Respubliko kaj por lia honoro en Boulogne sur Mer sonis la Marseillaise! Per standardoj, por lin akcepte saluti, ornamiĝis la ĝojigita Ĝenevo.

Armea eskadrono parade marŝis antaŭ li en la antikva Cambridge, kaj profesoroj de l’ angla Triunuo-kolegio klinis antaŭ li kun respekto la kapojn ĉe la enirejo ...

La tuta policanaro en Dresdeno lernis lian lingvon, por afable servi al milo da gastoj, kiuj rapidis el ĉiuj landoj, por rigardi lian vizaĝon, kvazaŭ ĉielarkon, kaj aŭskulti lian mildan voĉon.

Barcelono resonis de la entuziasmaj krioj, aŭdigantaj sur la stratoj: „Vivu Zamenhof! Vivu Esperanto!“[3]

Washington sentis la tagojn de l’ kongreso kvazaŭ grandajn festotagojn de la libera Ameriko.

La studentoj en Antverpeno maljungis la ĉevalojn kaj en triumfo tiris la kaleŝon kun la hontigita per la honoro-signoj, ĉiam modesta Majstro.

La antikva Krakovo fiere radiis, salutante lin, kaj ĝojis vidante, kioma amaso da pilgrimantoj el multaj popoloj sekvis lin, por viziti la monumentojn de Vavet, por demeti florkronojn kaj verdajn standardajn ĉe la piedestalo de la statuo de Mickiewicz kaj sur la monumenta ŝtono de Kosciuszko. Urbaj teatroj por lia honoro kaj en lia lingvo donis prezentadojn de „Halka“ kaj „Mazepa“.... Kaj la salminejoj de Wieliczka, ensorbante pli ol milon da gastoj-esperantistoj, estis iluminataj same, kiel ili estas iluminataj, por akcepti la imperiestron aŭstria-hungaran ...

Refoje lin honoris la dankema Helvetio en Berno ...

Kaj pretiĝadis, por respektege lin akcepti dum la deka kongreso, la ĉefurbo de l’ mondo—Parizo, kiam eksplodis la milito!

Stranga estas la sorto de ĉi tiu homo—mirinda gloro—sed plej mirinda estas tamen lia verko.

Aliaj homoj grandaj, ĝuantaj mondfamon, posedas la ardan amon de siaj samlandanoj kaj nur malardete brilantan estimon de fremdaj nacioj. Sed la adora estimo por Zamenhof eliĝadis per varmega flamo de amo ĉe ĉiuj popoloj diverslingvaj, inter kiuj li aperis. Tio estas la adoro de infanoj por patro,—amo de disĉiploj por majstro. Neniu granda homo tiel senpere, kiel li, renkontis filojn kaj filinojn de tiom da popoloj. Li estis—parolante sen troigo—la plej amata viro inter la popoloj de l’ tuta mondo de la nuna epoko. Ankaŭ lia gloro estos eksterordinara: Ĉar mi klare, tra la nebuloj de l’ estonteco vidas la momenton, kiam en ĉiuj ĉefurboj de l’ mondo staros liaj monumentoj!

Kaj tiu antaŭdiro neniun mirigos, kiu scias, ke Z. estis la sola homo, kiu ĝisvivis monumenton en fremdlando! Ludoviko Zamenhof havas belegan monumenton en Franzensbad.

Ne ĉi tie estas la loko, nek nun la momento konvena, ke mi priparolu lian verkon.

Parolado de havena komandanto sr-o majoro Neubarth en la nomo de l’ eksterlandaj esperantistoj.

Sufiĉas diri, ke la lingvo, kiun li kreis, atingis la limojn de l’ Pacifika Oceano kaj de l’ Atlantiko, ke ĝi albatis la murojn de Port Arthur kaj de Madrid, ke ĝi laŭte sonis en Bombay, Pekin kaj Jokohamo, ke ĝi enpenetris la arbaregojn de Brazilio, la markolojn de Meksiko kaj la urbojn de Usono, ke ĝi ankaŭ ekpuŝis la svedajn fjordojn, la rokojn de Skotlando kaj la verdajn bordojn de Anglujo, ke ĝi transiris trans la pintojn de l’ Alpoj kaj transsaltis la Mezan Maron kaj trovis fajrujojn ĉe la marbordoj de l’ nordo kaj sudo de Afriko—eĥe sonis el la predikaj katedroj en la katolikaj preĝejoj de Krakovo kaj trovis korojn per amo batantajn en ĉiuj terpartoj de ambaŭ duongloboj de l’ mondo.

Jen kial, dum mi priparolas tiun verkon, estas permesate por komparo utiligi nomojn, kies sono la orelojn de profanuloj impresos kvazaŭ kompara hiperbolo ...

Matematikisto Bourlet, volante priskribi la verkon de Zamenhof, la kreinton de Esperanto nomis Koperniko en filologio. Ĉar kiel la genio de Koperniko rektigis la komplikitajn principojn de l’ ptolemea sunsistemo, tiel Zamenhof reduktis la malrektajn fundamentojn de l’ homaj lingvoj al minimumo. Lia lingvo estas praktika mallonga filozofio de parolo.

Permesate estas, kompari lin ankaŭ kun Kolumbo. Ĉar kiel Kolumbo donacinta al la malnova mondo tutan mondon novan—li malkovris al ni novan mondon animan—Esperantujon. Li plenigis ĝin per loĝantaro el la tuta mondo, per civitanoj, kiuj malgraŭ la malsameco de l’ nacioj kaj religioj sin reciproke sentis fratoj.

Kaj kontraŭ la iama diro de Akiba: „Nenio sub la suno estas nova“—li havis la rajton, diri en sia himno:

„En la mondon venis nova sento!“

Li ja donis al ni novan senton de fratiĝo per neŭtrala, al ĉiuj egala parolo, sen ofendo kontraŭ honoro kaj amo al la lingvo patruja.

Lia lingvo—nevidebla ligilo de popoloj—anima ondo elektra—estas fakto.

Kaj la persista malkredo je tiu realaĵo flanke de amasoj estas nur pruvo nerefutebla pri la genieco de ĉi tiu homo, kiu enkorpigis revojn de jarcentoj—post kiam plej instruitaj scienculoj deklaris: „Jen problemo ne solvebla!“—post kiam tiom da homoj laborantaj super tiu tasko finis sian vivon en frenezulejo.

Genia devis esti homo, farinta, kio al granda amaso ŝajnis miraklo ...

Kaj efektive! Ludoviko Zamenhof plenumis miraklon.

Ĉar liaj respektindaj manoj deprenis malbenon, kiu—laŭ tragedia bela legendo biblia—de la kolera ĉielo estis kiel puno metata sur la homaron ...

En la Biblio ja estas dirite, ke en la tempo, kiam la malhumila homaro, unu lingvon parolanta, komencis konstrui sur ebenaĵo Sennehar la turon babelan, atingontan ĝis la steloj de l’ ĉielo—ke tiam la Eternulo diris:

„Jen, Ni malsupren iru kaj konfuzu ilian lingvon, por ke unu ne komprenu la alian.“

Kaj konfuzis la Eternulo ilian lingvon kaj dispelis ilin tra la tuta vizaĝo de l’ tero, kaj ili ĉesis konstrui tiun turon.

Kial do, post kiam ruine disfalis tia konstruaĵo de milionoj, la Providenco post jarcentoj permesis al li sola, plenumi verkon, kiu ŝajne estis tiel kontraŭa al la Volo Ĉiela?

Ĉu ne pro tio, ke tiuj konstruintoj antaŭ jarcentoj sian verkon faris pro vanta kaj ridinda fierego, por perforte konkeri la ĉielon (tio ja ne estas permesita al homoj), dum li estis la modesto enkorpigita kaj plej vere homo dia ...

Modeste kaj mallaŭte, ne por si, sed por la mondo, kies malpaco lin tiel forte doloris,—li entreprenis tiom malfacilan laboron. Li ĝin entreprenis, ne por perforte konkeri la ĉielon, sed por venigi la diaĵon de l’ amo kaj paco sur ĉi tiun per fratmortiga sango surverŝatan teron.

Ĉar li restis fidela en sia spirito al tio, kio estis la plej alta en la gento, el kies sango li devenis,—li estis fidela al la revoj kaj idealoj de l’ profeto Izajo, antaŭdirinta sep jarcentojn antaŭ nia tempkalkulo, antaŭ la parolo evangelia, la pacon al homoj kaj al popoloj de bonvolo.

La diro de Izajo: „Kaj ili transforĝos la glavojn en plugtranĉilojn kaj lancojn en falĉilojn, ne levos popolo kontraŭ popolo la glavon, nek ili ekzerciĝos por militbatalo!“ lumis al li kiel stelo gvidanta!

Varsoviaj samideanoj kun majoro Neubarth.

Li fermis la okulojn jam tro dolorantajn pro la vido al kruelaĵoj kaj detruaĵoj de l’ milito, kaj mallaŭte li foriris de ni, kiam li jam rajtis foriri—kiam la mondo kun abomeno malfermas la okulojn konstatante la senpensecon de ĝeneralaj amaso-buĉoj kaj krimoj, kaj ĝi etendas la sopirantajn manojn al saĝa paco sub la signo de l’ interfratiĝo de liberaj kaj egalrajtaj popoloj!

Malkompreno tiun puran idealismon de Zamenhof nomis kosmopolitismo, forgesante, ke li per koro kaj ago konfesis, kion aliaj konfesas nur per la buŝo kaj kio estas la eterna religio de l’ idealo.

Sed li estis bona filo de la tero, sur kiu li naskiĝis: ĉar ĝuste en lia animo per potenca eĥo plusonis la parolo de ĝia plej granda bardo Mickiewicz, kiu eĉ al malamikoj de sia patrujo en la malproksima nordo kun sia kolombe pura koro anoncis la liberan tagiĝon, kaj kiu pri la ekzilita popolo veninta el la oriento ne parolis alie ol: „Fratoj miaj plimaljunaj, Izraelidoj“.

Sed venos momento—venos jam en la jaro sekvonta, kiam por Esperanta kongreso en Varsovio amase kunvenos delegitaroj el ĉiuj mondofinoj kaj pilgrimos al tombejo malnovtestamenta, al la tombo de Ludoviko Zamenhof en Polujo kaj klinos antaŭ ĝi la verdajn standardojn de l’ espero—venos la momento, ke ĉi tiu urbo, tiel inklina al sinceraj entuziasmoj, kaj post ĝi la tuta lando pola, malfermos la okulojn kaj komprenos, kiom da gloro-radioj tiu granda filo donacis al sia hejmlando.

Kaj ne supozu, ke estis facile, fari, kion li plenumis: per la laboro de unu homa vivo doni tutan lingvon, verkon, per kiu ĝis nun ĉiam kolekte laboris jarcentoj kaj multe da generacioj de popolo.

Jen, kion li mem diris en sia unua libreto—en la kanto „Mia penso“ skribita antaŭ tridek jaroj en lingvo tiam ankoraŭ fremda al ĉiuj mondanoj:

Laŭ lia rega ordono la morto lin prenis sen doloro—la koro haltis en unu momento.... Sed ĝi ne tuj prenis lin—.... Ĝi permesis antaŭe—por nia feliĉo, ke li ĝisvivu la triumfon de sia ideo dum naŭ kongresoj—ke li vidu la disfloradon de la semita grajno, kiun li ĵetis en la plugan kampon de l’ mondo per mano de riĉulo—profeto—ke li mortu kun la espero, ke lia paca verko neniam mortos!

Por la profunde malĝoja vidvino, kiel fidela kunulino subteninta lin sur la dorna vojo en laboro por homara bono,—estu konsolo jenaj vortoj de l’ kanto de unu el la plej meritaj esperantistoj, Antoni Grabowski, direktitaj al la Majstro:

Belega ja estis la parolado de Belmont, sincera la klopodado kaj la sindono de la Varsoviaj samideanoj, sed kiu feliĉigis parton de l’ homaro, meritas, forlasante la teron, pli brilan, pli indecan adiaŭon—al ni, homoj, ŝajnas. Pli indecan? La sorto volis montri, kiel mortu eminenta viro. La rekompenco, kiun homa forto ne povas doni, lin atingos per lia verko. Sed la senlima doloro, kiu singulte elŝiriĝis el la brusto de l’ paroladanto, ke larmoj haltigis lian voĉon, pli honoras la memoron de l’ senkorpigito, ol brua krako de salutpafoj, ol oratoraĵo de pompa indiferenta postlaŭdo:

En Esperanto lastfoje adiaŭis sian amikon la sama,—estas miriga destino de l’ direktanta ĉiopovo—kiu la unua salutis lin en lia lingvo, Antoni Grabowski. Li diris:

Entombigo de la ĉerko.

„Funebraj aŭskultantoj, karaj samideanoj!

Granda doloro trapenetras niajn korojn; ni staras ĉe la ĉerko de nia kara Majstro. Foriris en la regnon de l’ eterneco geniulo, kies venon sur la teron atendis jarcentoj, kiu estis kvazaŭ elektita de l’ Providenco, ke li fine solvu la gravan problemon de lingvo internacia, pri kiu antaŭ li multe da pensuloj revis kaj vane laboris.

Sed, parolante al vi, karaj samideanoj, ĉu mi bezonas prezenti la grandajn meritojn de l’ mortinto rilate al la homaro kaj la patrujo?

Ĉu mi bezonas rakonti al vi, kiel nia Majstro, ekaminte sian ideon en la infaneco, restis al ĝi fidela ĝis sia lasta spiro? Vi ja scias, kiom pezajn oferojn li faris por la efektivigo al sia verko:

kiel li mem konfesas en sia unua kanto. Vi scias, kiel nia Majstro longe vivis en mizero, metante ĉiujn siajn moralajn kaj materialajn rimedojn sur tiun altaron. Nur malrapide maturiĝis la fruktoj de lia penado. Fine li fariĝis fama en la mondo, centoj da miloj elparolis lian nomon kun plej grandaj amo, respekto kaj admiro; d-ro Zamenhof kvazaŭ reĝo estis adorata de sia interspirita regno; sed malgraŭ ĉiuj honoroj li ĉiam restis same modesta.

Entombigo de la ĉerko.

Sed mi ne bezonas pentri al vi la larme puran karakteron de nia Majstro, vi konas ĝin, same, kiel la grandecon de lia tuthomara verko, same, kiel ĉiun pli gravan momenton el lia vivo. Unu tia momento vive al mi prezentiĝas en la nuna funebra horo: Kun kortuŝo mi rememorigas al mi, kiel, antaŭ tridek jaroj, mi la unuan fojon salutis nian Majstron en la lingvo internacia: tiam okazis la unua interparolo Esperanta. Ĉu tiam mi povis antaŭsenti, ke mi staros ĉe via ĉerko, por diri al vi, kara amiko, la lastan: adiaŭ! en Esperanto! Adiaŭ! Kaj ĝis revido en pli bona mondo sen doloroj kaj suferoj! Sed ne! vi ne foriras, vi vivas kaj vivos eterne en la mondo, kiam ni, viaj fidelaj lernintoj, jam longe estos foririntaj; vi vivos en la koroj de niaj posteuloj, ĉiam pli granda, ĉiam pli adorata bonfaranto de l’ homaro. Vi eniris en la panteonon de l’ senmortaj geniuloj. Tio estu konsolo ankaŭ por vi, funebranta, grandanima lia vivkunulino, kiu lin tutkomprenis kaj ĉiam kuraĝigis dum la malfacilaj momentoj de lia vivo.

Post la penadoj de la vivo ripozu kviete, la tero estu por vi malpeza!“

La tombo.

Fotografejo Studio, Varsovio, Marszalk. 88. Eldonas Pola Esp. Soc.

Kiam la emocianta impreso de tiu simpla kortuŝa parolo permesis, s-ro majoro Neubarth kiel sola eksterlanda reprezentanto en la nomo de l’ germanaj esperantistoj solene eldiris, kion ni senhezite ripetas, ke ni ne ĉesos imiti la ekzemplon de l’ Majstro kaj promesas, persisti en la Esperanta laborado ĝis la fino.

Post finkanto de la kantoro la malĝoje kantata himno ĉirkaŭsonis la malsupren glitantan ĉerkon, super kiu fermiĝis la tero.

Sur la tombo amasiĝis florkronoj el amplena mano. Sur la rubandoj oni legis: „De polaj esperantistoj al la kara Majstro“, „De Germana Esperanto-Asocio al nia neforgesebla Majstro“, „De Pola Esperantisto al la kara Majstro“. Dum la ceremonio fotografistoj kaj kinematografistoj laboradis, por doni al malproksimuloj kaj postaj generacioj bildon de la okazaĵo forrabinta de la mondo viron, laŭ kiu oni nomos lian epokon.

Kvar paroladojn oni faris super la ĉerko de nia karmemora Majstro. Ĉiu enhavis multe da amo kaj danko kaj plensentaj vortoj; tamen ni citos ankoraŭ kvinan plene egalvaloran, kvankam ĝi ne estis farata en Varsovio, sed eliris el kaptitejo de rusoj, poŝtkarto al la redakcio de Germana Esperantisto:

17. 4. 1917. Hammerstein.

Ni subskribintoj, rusaj esperantistoj, troviĝantaj en la Hammerstein’a kaptitejo, esprimas profundan doloron kaj grandan malĝojon pro la morto de nia kara Majstro.

Malpeza estu al li la tero!

Samideanoj:

Abram Koliner; Levi Suĥman; M. Miliawskij; H. Samler; S. Naginiosnis; N. Koŝarovski; I. Fejgel; I. Wernowsky; I. Maneviĉ; Naum Gordon; Abram Kislinski; Sergej Fljagin.

Tiu seneksteraĵa blanka folio impresas kvazaŭ simbolo de l’ estonteco: Malamikaj manoj, kiuj trans la tombon de l’ Majstro etendas la manon unu al la alia, por ree kune labori, realigante la altajn ideojn de l’ foririnto.

Eble ne malproksima estas la tempo, kiu vidos la efektiviĝon de tiu simbolo: La polaj samideanoj invitas la tutmondan esperantistaron, post ebliĝo okazigi universalan kongreson en Varsovio kaj ligi kun ĝi pilgrimadon al la tombo de Ludoviko Lazaro Zamenhof kaj starigon al monumento por li. Ilia alvoko naskos unuvoĉan eĥon.

E. B. Wüster.

La Majstro mortis.

Julio Baghy.

La tombo.

Fotografejo Studio, Varsovio, Marszalk. 88. Eldonas Pola Esp. Soc.

Je memoro de nia Majstro.

Originale verkita de Feliks Hiller.

Alvoko
al tutmonda monkolekto por monumento
al D-ro L. L. Zamenhof.

Internacia Komitato:

Iniciatintoj:

• Prof. Th. Cart, Paris.
• Generalo Sebert, Paris.
• D-ro W. Robin, Varsovio.
• S-ro Ed. Stettler, Bern.

Organiza Komitato:

• S-ro J. M. Warden, Edinburgh.
• S-ro Advokato W. M. Page, Edinburgh, 31 Queen Street, Hon. Kasisto.
• S-ro J. D. Applebaum, Liverpool, 11 Mayville Road, Mossley Hill, Honora Sekretario.

La supre nomita Internacia Komitato formiĝis por kolekti la bezonatan monsumon per sistemo de kupon-kartoj, kaj en Varsovio stariĝis Loka Komitato, kiu prizorgos, sub la kontrolo de la Internacia Komitato, la konstruon de la monumento kaj ĝian konservadon. Ĉe la Kongreso en Praha la sekvanta rezolucio estas proponata en la nomo de la iniciatintoj:

„La XIII-a Kongreso de Esperanto, okazinta en Praha la 1.–6. aŭgusto 1921, decidas, ke estas necese konstrui indan monumenton sur la tombo de D-ro L. L. Zamenhof, la aŭtoro de Esperanto, kaj rekomendas la projekton de la iniciatintoj al la sindona subteno de la tutmonda esperantistaro.“

La iniciatintoj adresas alvokon al ĉiuj samideanoj kaj simpatiantoj por mondonacoj kun plena konfido, ke la Kongreso aprobos la projekton, kaj kun espero, ke la tutmonda esperantistaro subtenos ĝin tutkore.

Por la desegno de la monumento estos malfermata internacia konkurso, kaj la mono kolektita estos uzata por la monumento, kaj se restos sumo, por alia taŭga memora celo.

La projekto estas aprobita de s-ino Zamenhof kaj la familianoj de la Majstro.

Dependas de vi, samideanoj, kaj de via bonvolo, ke la supra projekto efektiviĝu.

Por la Iniciatintoj kaj Organiza Komitato:

J. D. Applebaum, Hon. Sekretario.

End of Project Gutenberg's La Lastaj Tagoj de Dro L. L. Zamenhof, by Unknown

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LA LASTAJ TAGOJ==DRO L. L. ZAMENHOF ***

***** This file should be named 26959-h.htm or 26959-h.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/2/6/9/5/26959/

Produced by Andrew Sly, Eric Brown and the Online
Distributed Proofreading Team. Thanks to the Toronto
Esperanto Club for providing the original book.


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
[email protected].  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     [email protected]


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.